Άρης Δαβαράκης: Αλεξάνδρεια, η πόλη της φθοράς

Ο Άρης Δαβαράκης, στιχουργός, δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός, γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 31 Ιουλίου 1953.

Ο Δαβαράκης έζησε τα πρώτα παιδικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια, ακολούθως δε εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του στην Αθήνα. Σε νεαρή ηλικία, από το 1977 έως το 1981, εργάστηκε στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, υπό τη διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι.

Συνεργάστηκε ως στιχουργός με τον Μάνο Χατζιδάκι, την Ευανθία Ρεμπούτσικα, τον Χρήστο Νικολόπουλο, τον Παναγιώτη Καλαντζόπουλο και άλλους συνθέτες.

Με αφορμή μια έκθεση για τις τέσσερις χιλιετίες ελληνικής παρουσίας στην Αίγυπτο (το θέμα της έκθεσης ήταν «4.000 χρόνια Ελληνισμού στην Αίγυπτο»), που είχε διοργανωθεί στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας το τόσο μακρινό πια 1982, ο Άρης Δαβαράκης έγραφε στον «Ταχυδρόμο» (τεύχος της 2ας Δεκεμβρίου 1982), μεταξύ άλλων, τα εξής:

Η έκθεση δεν επιχειρεί να ξαναστήσει μόνο τη χαμένη Αλεξάνδρεια της χλιδής και του πλούτου, αλλά την ουσία της προσφοράς των Ελλήνων, που την έκαναν να λάμψει και να φωτίσει πνευματικά ακόμα και την ίδια την αθηναϊκή μητρόπολη.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γιατί η Αίγυπτος, και ειδικότερα η Αλεξάνδρεια, δεν ήταν φτιαγμένη μόνο από σαλόνια – απομιμήσεις Λουί κατόρζ και ροκοκό, βίλες και γιώτινγκ κλαμπς. Μέσα στους δρόμους της άνθησε κάποτε και το πνεύμα, διαμορφώθηκαν αισθητικές αξίες, διασταυρώθηκε η Ελλάδα με τη Μέση Ανατολή και την προηγμένη Ευρώπη, που έστελνε εκεί τα μηνύματά της με εκπροσώπους της σημαντικούς.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην Αλεξάνδρεια χτίστηκαν περιουσίες που δε μετρήθηκαν μονάχα σε λεφτά. Κι αυτή είναι η πρώτη σημαντική αλήθεια που δηλώνεται καθαρά σ’ αυτή τη συγκινητικά προσεγμένη έκθεση, η οποία ρίχνει το βάρος της στην ουσία και όχι στα στολίδια της πανέμορφης πραγματικά αλεξανδρινής μνήμης.

Για έναν Αλεξανδρινό, που γεννήθηκε κι έζησε τα παιδικά του χρόνια σ’ αυτή τη μαγική πόλη, η έκθεση του Πολεμικού Μουσείου ξυπνάει εικόνες θαμμένες πεισματικά και ξεχασμένες με κόπο και επιμονή. Γιατί η Αλεξάνδρεια που ζήσαμε εμείς που γεννηθήκαμε στα χώματά της είναι ένα όνειρο που, αν δεν το ξεριζώσεις, γίνεται εφιάλτης και σε κυνηγά.

[…]

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κάθε φωτογραφία, κάθε κείμενο, κάθε αντικείμενο που εκτίθεται ξυπνάει όχι μόνο την Αλεξάνδρεια του Καβάφη, του Τσίρκα, του Ντάρελ (σ.σ. ο Λώρενς Ντάρελ, 1912-1990, ήταν βρετανός συγγραφέας, γνωστός για τη μυθιστορηματική τετραλογία του «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο»), της Πηνελόπης Δέλτα, την πόλη αυτή που σχεδόν ερωτικά τύλιξε σπουδαίες ζωές και τις βοήθησε να μιλήσουν, αλλά και την Αλεξάνδρεια που πρόλαβα να γνωρίσω σαν μικρό παιδί, μέχρι το ’62.

Το μάτι στέκεται στα αποσπάσματα από κείμενα πνευματικών ανθρώπων για την Αλεξάνδρεια, γραμμένα το καθένα σε άλλο ύφος, σε άλλη γλώσσα, σε άλλη εποχή, και που μεγεθυμένα κρέμονται στους τοίχους του Πολεμικού Μουσείου.

«Εμείς οι νέοι της Αθήνας», έγραφε ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, «είχαμε στραμμένα τα μάτια προς τα κράσπεδα τούτα τα μαγεμένα της Αφρικής και καρτερούσαμε τα καλοομορφοτυπωμένα βιβλία, τα θαυμάσια περιοδικά, που μας έστελνε ολοένα ο γεμάτος αλκή πνευματικός Ελληνισμός της Αιγύπτου».

[…]

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η συγκίνηση και η γοητεία της έκθεσης εντοπίζεται μάλλον στην πρόσφατη μνήμη, στα τελευταία 150 χρόνια θα λέγαμε, που πλημμυρίζουν από Ελλάδα την πανέμορφη Αλεξάνδρεια και τη μεταμορφώνουν σ’ ένα άλλο Παρίσι — πιο νεόπλουτο ίσως, αλλά και πιο δυναμικό. Σ’ αυτήν την Αλεξάνδρεια όπου βρέθηκαν οι παππούδες μας, κυνηγώντας τον πλούτο της και δίνοντάς της για αντάλλαγμα το πάθος τους για ζωή, τις ιδέες τους, τη δουλειά τους. Εκείνη η γενιά των νεοφερμένων στην Αλεξάνδρεια έφτασε εκεί για να την κατακτήσει με το μυαλό και τη δουλειά της. Κι αν το ’κανε σε βάρος των κατοίκων της, δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς — όπως δεν μπορούσε να υπάρξει κι άλλη εξέλιξη απ’ το τελικό ξερίζωμα των αρχών της δεκαετίας του ’60.

Πρόσφυγες απ’ τη Μικρά Ασία (σαν τον ένα μου παππού) ή εξευρωπαϊσμένοι Έλληνες απ’ τα Επτάνησα (σαν τον άλλον), κυνηγοί του χρήματος, της κοινωνικής ανόδου ή της ελπίδας για μια ζωή πιο γεμάτη και πιο πλούσια στην ουσία της, οι νέοι άποικοι ήρθαν να βρουν τις άλλες μεγάλες οικογένειες των παλιότερων Αιγυπτιωτών, που είχανε κιόλας στήσει μια παραμυθένια πόλη σε μια υπανάπτυκτη ακόμα χώρα, κατοικημένη από συμπαθείς αλλά και πάμφτωχους, πεινασμένους κατοίκους.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Τρώγοντας από τη σάρκα τους, φτάνοντας μέχρι και την εκμετάλλευση, δεν μπορεί κανείς να μην παραδεχτεί πως βοήθησαν και στον εκπολιτισμό αυτών των ιθαγενών.

[…]

Όπως κάθε δυναμική ιστορική περίοδος, έτσι κι η  Αλεξάνδρεια που χάθηκε έχει πολλά να μας διδάξει. Η έκθεση αυτή είναι το πρώτο βήμα για μια διαδρομή προς τα πίσω, μια ανίχνευση της πόλης όπου έζησαν, δούλεψαν, δημιούργησαν και χάθηκαν Έλληνες. Έλληνες με πολλά ελαττώματα και πολλά προτερήματα — όπως όλοι οι Έλληνες. Και είναι πραγματικά καιρός να ψάξουμε και προς τα κει όσοι από μας γεννηθήκαμε σ’ αυτή ή και σ’ άλλες πόλεις της Αιγύπτου, απέναντι από την Ελλάδα.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 2.12.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κάπου ανάμεσα στους χορούς, τις δεξιώσεις, τα ανθεστήρια, τις παρελάσεις, τα φιλανθρωπικά ιδρύματα και τους υπηρέτες με τις λευκές κελεμπίες συνέβαιναν και άλλα, πολύ ουσιαστικά, σ’ αυτή την πόλη της φθοράς που ακόμα κουβαλάει τα σημάδια μας. Κι όσο κι αν ακόμα κι εγώ ο ίδιος, που την έζησα σαν παιδί και θυμάμαι ακόμα τις μυρωδιές και τα μυστήριά της, δεν μπορώ να μη νιώθω μιαν απώθηση για τους «εξ Αιγύπτου» θρηνούντες τα χαμένα τους πλούτη, δεν μπορώ και να μη νιώθω συγκίνηση για τους άλλους — εκείνους που ακούμπησαν στην Αλεξάνδρεια τα όνειρά τους και τα είδανε να γίνονται πραγματικότητα.