Βγάζοντας τον υπαρξιακό μας πόνο μέσω της ποπ-ψυχολογίας

Της Τερέζας Πεσμαζόγλου

Γυρνώντας από το Λαύριο μια Κυριακή απόγευμα, συζητούσαμε με δύο φίλους για την ελαφρότητα με την οποία οι άνθρωποι καθημερινά αναμασάμε φορτισμένες λέξεις και όρους κλινικής ψυχολογίας και ιατρικής χωρίς να νιώθουμε ή να γνωρίζουμε τη βαρύτητα των λέξεων αυτών.

Πράγματι, μπορώ να σκεφτώ πολλές περιστάσεις που έχω ακούσει φράσεις παρόμοιες με «Αυτή η ταινία ήταν καρκίνος» θέλοντας να πούμε απλά ότι αυτή η ταινία δε βλεπόταν ή «ο πρώην μου είναι ναρκισσιστής» μιλώντας για κάποιον εγωιστή πρώην, ενώ συχνά πυκνά ακούμε (και λέμε κι εμείς οι ίδιοι) το κλασικό «κόβω τις φλέβες μου» θέλοντας να εκφράσουμε βαρεμάρα ή ανία.

Πολλές ασάφειες, πολλές απορίες

Η συζήτηση αυτή άνοιξε τον ασκό των ερωτημάτων, και σαν τους ανέμους ξεχύθηκαν ασάφειες και απορίες. Εμφανίστηκαν μεταφυσικά ερωτήματα για την ανθρωπότητα, τις ανθρώπινες σχέσεις και το βάθος των αισθημάτων μας.

Πώς γίνεται να χρησιμοποιούμε λέξεις και όρους που κρύβουν από πίσω τους τόσο πόνο; Αν ο κόσμος γνωρίζει πόσο φορτισμένες είναι αυτές οι λέξεις, θα σταματούσε να τις χρησιμοποιεί;

Ερωτηματικά

Η κουβέντα αυτή δεν συνεχίστηκε, και όπως γίνεται συχνά λίγα λεπτά μετά είχαμε πιάσει κάποια άλλη συζήτηση περί φιλίας και σχέσεων. Παρόλα αυτά, οι σκέψεις και απορίες που μου δημιουργήθηκαν εκείνη τη στιγμή έμειναν στο πίσω μέρος του μυαλού μου.

Μετά από δύο εβδομάδες βρήκα ένα άρθρο γραμμένο στο Τhe Conversation το οποίο μιλούσε για την άνοδο της ποπ-ψυχολογίας και της κουλτούρας της αυτοβοήθειας το οποίο δεν είμαι σίγουρη αν μου έλυσε καμία μεταφυσική απορία, αλλά τουλάχιστον μου δημιούργησε κάποια καινούρια ερωτηματικά και έτσι η σκέψη μου συνεχίστηκε.

O Τζορτζ Μίλερ, πρόεδρος του American Psychological Association, παρότρυνε τους συναδέλφους του να «μοιράσουν την ψυχολογία παντού»

Photo: Unsplash/ Library of Congress

Η άνοδος της ποπ-ψυχολογίας

Το άρθρο του The Conversation εξηγεί ότι πριν από περισσότερα από 50 χρόνια, ο Τζορτζ Μίλερ, πρόεδρος του American Psychological Association, παρότρυνε τους συναδέλφους του να «μοιράσουν την ψυχολογία παντού». Ήλπιζε ότι η ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα ψυχολογίας θα βοηθούσε στην επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας.

Και κάπως έτσι, η ψυχολογία έγινε «popular» (δημοφιλής) και εισήχθη στη καθημερινότητα μας πολύ επιτυχημένα. Γεγονός που φάνηκε και από έναν ιστορικό του κλάδου, ο οποίος υποστήριξε ότι «η ψυχολογική διορατικότητα είναι το δόγμα της εποχής μας».

Τι είναι η ποπ-ψυχολογία;

Η ποπ-ψυχολογία αναφέρεται σε έννοιες και θεωρίες για την ανθρώπινη ψυχική ζωή και συμπεριφορά οι οποίες βασίζονται στην ψυχολογία και είναι αποδεκτές από τον ευρύτερο πληθυσμό.

Όπως κάθε άλλος κλάδος, οι ακαδημαϊκοί και επαγγελματικοί ψυχολόγοι έχουν τις δικές τους εξειδικευμένες δημοσιεύσεις και τη δική τους ορολογία. Έτσι, η απλοποίηση της ψυχολογίας, είναι μια προσπάθεια για να γίνει η γνώση προσβάσιμη, εύπεπτη, και πολύ απλά πιο ευχάριστη.

Η διάδοση της ποπ-ψυχολογίας

Η ποπ-ψυχολογία ταξινομείται σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες. Πληροφορίες από βιβλία και μέσα μαζικής ενημέρωσης για τη θεωρία της ψυχολογίας, πρακτικές συμβουλές για να λειτουργούμε καλύτερα στην καθημερινότητα μας και πρακτικές συμβουλές οι οποίες έχουν στόχο να μειώσουν τον πόνο και τη δυσλειτουργία μας. Τα βιβλία συνήθως συντάσσονται από ακαδημαϊκούς ή επιστημονικούς δημοσιογράφους, και οι συμβουλές από επαγγελματίες ψυχολογίας.

Η σημασία της ποπ-ψυχολογίας

Άνοιξαν τις πόρτες τους λοιπόν οι επιστήμονες και μοιράστηκαν τις γνώσεις τους με το ευρύτερο κοινό. Εξηγήθηκαν περίπλοκοι όροι με απλά και κατανοητά λόγια, και έτσι η ψυχολογία ξαφνικά έγινε ένας πάρα πολύ ενδιαφέρον κλάδος. Πράγμα πολύ κατανοητό, καθώς η λειτουργία του μυαλού, ενώ έχει μελετηθεί, είναι τόσο αχαρτογράφητη όσο τα βάθη του Αμαζονίου και το άγνωστο μπορεί να κρύβει ανεκτίμητους θησαυρούς.

Η απλοποίηση της ψυχολογίας την κάνει πιο προσιτή, γεγονός που δίνει χώρο στην εύκολη διάδοση και κατανόηση του κλάδου. Από την κατανόηση, ακολουθεί ένα ξεκλείδωμα του μυαλού, το οποίο μας επιτρέπει να καταλάβουμε το τι νιώθουμε και να το εκφράσουμε.

Η έκφραση οδηγεί στη συζήτηση και την επικοινωνία και κάπως έτσι αποκτούμε γνώση. Μιλάμε με άλλο κόσμο, μας λένε για τις εμπειρίες τους και είτε ταυτιζόμαστε είτε μας δίνεται κάποια παραπάνω πληροφορία για κάποιο θέμα. Μιλάμε, ενημερωνόμαστε, μαθαίνουμε, και ο κύκλος συνεχίζεται.

Επιστρέφοντας στις απορίες

Κάπου εδώ όμως επανέρχονται οι απορίες μου. Εάν ο κόσμος έχει κάποια γνώση της ψυχολογίας, γιατί συνεχίζει να εκφράζεται με επώδυνες και οδυνηρές εκφράσεις που αντανακλούν κάποια πάθηση της ανθρωπότητας; Δύο απαντήσεις μου φαίνονται λογικές.

Όταν η ίδια η λέξη απλοποιείται και μπαίνει στο καθημερινό λεξιλόγιο μας, παίρνει μια πολύ απλούστερη μορφή η οποία προδίδει το βάθος της

Τα κατά της ποπ-ψυχολογίας

Πολλές φορές για να εξηγηθούν αυτοί οι πολύ περίπλοκοι όροι, οι οποίοι κάποιες φορές δεν κατανοούνται και από τους ίδιους τους ειδικούς ολοσχερώς, λαμβάνει τόπο μια υπερβολική απλοποίηση της έννοιας. Όταν συμβαίνει αυτό, ο ίδιος ο όρος χάνει την βαρύτητα που έχει.

Όταν η ίδια η λέξη απλοποιείται και μπαίνει στο καθημερινό λεξιλόγιο μας, παίρνει μια πολύ απλούστερη μορφή η οποία προδίδει το βάθος της. Το βάθος της έννοιας που κουβαλάει. Έτσι, μπορεί να μην είναι ότι ο κόσμος αγνοεί το φορτίο της λέξης, αλλά το ξεχνάει ή δεν το γνωρίζει.

Ένας υπαρξιακός πόνος

Η δεύτερη απάντηση πηγάζει από κάτι που είπε η φίλη μου εκείνη την Κυριακή. Μίλησε για έναν υπαρξιακό πόνο που έχουμε ως ανθρωπότητα και μια απόπειρα να βγάλουμε ένα παράπονο σαν κοινωνία χρησιμοποιώντας τέτοιους όρους.

Η αλήθεια είναι ότι αυτή η φράση αντηχεί στο μυαλό μου από τότε που την άκουσα. Δεν είμαι σίγουρη για πιο λόγο. Μπορεί επειδή μου πήρε αρκετό καιρό να καταλάβω ακριβώς τι εννοούσε. Μετά από προβληματισμό και σκέψη όμως, νομίζω ότι είχε δίκιο.

Photo: Unsplash/ Nathan Anderson | Artwork: Tereza

Βαθιά συναισθήματα και προβληματισμοί σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη

Οι λέξεις που εκφράζουν βαριές αρρώστιες ή κάποια λειτουργία και πάθηση του μυαλού, που είτε δεν πολύ-καταλαβαίνουμε, είτε δεν έχουμε βρει μια λύση, και οι λέξεις που σχετίζονται με τον θάνατο, είναι αυτές που συνδέονται με βαθιά συναισθήματα και προβληματισμούς σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη.

Αυτές οι λέξεις μπορεί να κρύβουν από πίσω μια αγωνία για την ζωή. Μια αγωνία για την ταυτότητα μας και τη θέση μας στον κόσμο, καθώς όταν δεν υπάρχει κατανόηση για κάτι ή θεωρείτε πώς δεν υπάρχει λύση, δημιουργείται μια πολύ μεγάλη ανησυχία.

Χρησιμοποιώντας λέξεις βγαλμένες είτε από την ποπ-ψυχολογία, είτε από κάποιον άλλο κλάδο μπορεί να είναι ο τρόπος του καθένα μας να βγάζει τον υπαρξιακό του πόνο. Ο τρόπος μας να ανακουφίσουμε ένα υπαρξιακό άγχος σαν κοινωνία.

Τώρα εάν αυτό βοηθάει στην επίλυση των προβλημάτων της κοινωνίας, είναι μια συζήτηση για άλλη στιγμή.

*Αρχική Photo: Unsplash | Artwork: Tereza