Παιχνίδια κατασκόπων: Οι ανταλλαγές ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή που έμειναν στην Ιστορία

Το ημερολόγιο γράφει 1η Αυγούστου 2024. Λίγα λεπτά πριν τα μεσάνυχτα (ώρα Αμερικής), ο Έβαν Γκέρσκοβιτς κατεβαίνει τα σκαλοπάτια του αεροσκάφους που τον μετέφερε από την Άγκυρα της Τουρκίας στις ΗΠΑ και πέφτει στην αγκαλιά της μητέρας του. Σχεδόν 500 ημέρες μετά τη σύλληψή του από τους άνδρες της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της
Ρωσίας (FSB) στην πόλη Γεκατερινμπούργκ, όπου ήταν απεσταλμένος της Wall Street Journal, ο 32χρονος δημοσιογράφος ήταν και πάλι ελεύθερος.

Μαζί με τον Γκέρσκοβιτς, την διαδρομή προς τις ΗΠΑ και την ελευθερία έκανε και ο πρώην πεζοναύτης Πολ Γουίλαν, ο οποίος το 2020 είχε καταδικαστεί σε 16 χρόνια φυλάκισης με την κατηγορία της κατασκοπείας. Η 1η Αυγούστου του 2024 θα μείνει στην Ιστορία, όχι μόνο για την απελευθέρωση των Γκέρσκοβιτς και Γουίλαν, αλλά και επειδή ήταν η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία από το 1991. Συνολικά 26 άνθρωποι -16 από την πλευρά της Ρωσίας και 8 από την πλευρά της Δύσης- αφέθηκαν ελεύθεροι και άλλαξαν πόλεις μέσα σε μόλις λίγες ώρες.

Ο Έβαν Γκέρσκοβιτς αγκαλιά με τη μητέρα του, μετά από περίπου 500 ημέρες κράτησης στη Ρωσία.

Ήταν μια συμφωνία ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Μόσχα που θύμισε τις ανταλλαγές «κατασκόπων» της εποχής του Ψυχρού Πολέμου – τότε που αυτές οι συμφωνίες γίνονταν ανεπίσημα, σε σκοτεινά δωμάτια και κάτω από άκρα μυστικότητα. Πάντως, δεν ήταν η πρώτη φορά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που βλέπουμε «παιχνίδια κατασκόπων» ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση.

Δήθεν κατάσκοποι και δισεκατομμύρια πετροδόλαρα

Πριν την υπόθεση Γκέρσκοβιτς, μια από τις πιο περίεργες ανταλλαγές κρατουμένων πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν, που όπως φαίνεται όλα αφορούσαν αρκετά δισεκατομμύρια πετροδόλαρα. Η Τεχεράνη απελευθέρωσε πέντε Αμερικανούς που είχε κατηγορήσει για κατασκοπεία, άλλους τόσους Ιρανούς η Ουάσινγκτον, ενώ αποδεσμεύτηκαν περίπου 6 δισεκατομμύρια δολάρια του Ιράν και είχαν «παγώσει» οι Αμερικανικές Αρχές στη Νότια Κορέα.

Η δίκη των 10 ρώσων κατασκόπων, που συνέλαβε το FBI κατά την διάκρεια της επιχείρησης «Ghost Stories».

Επιχειρήσεις, πολυτέλεια και «φαντάσματα» του Ψυχρού Πολέμου

Στα τέλη Ιουνίου του 2010, κατά την διάρκεια της επιχείρησης «Ghost Stories», δέκα άτομα πέφτουν στα χέρια του FBI – ανάμεσά τους και η εντυπωσιακή κοκκινομάλλα και στέλεχος πολυεθνικής εταιρίας Άννα Τσάπμαν. Περίπου δύο δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι συλληφθέντες κατηγορούνται ως «ανενεργοί κατάσκοποι» των Ρώσων και ο κόσμος γοητεύεται από τα σύγχρονα «παιχνίδια κατασκόπων». Η  Τσάπμαν θα παραδεχθεί ότι κάθε Τετάρτη έδινε αναφορά σε Ρώσο αξιωματούχο και το FBI δεν θα χάσει την ευκαιρία: λίγες εβδομάδες αργότερα Ουάσιγκτον και Μόσχα θα προχωρήσουν σε ανταλλαγή κρατουμένων, με την  Άννα Τσάπμαν να ασχολείται με το μόντελινγκ και την τηλεόραση στη Ρωσία μέσα στα επόμενα χρόνια.

Η Χάνα και ο Καρλ Κόετσερ μαζί με τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Ρόναλντ Κέσλερ στην Πράγμα το 1987. (Πηγή: Ρόναλντ Κέσλερ)

Swingers πάρτι, παραλίες γυμνιστών και κατασκοπεία

Από τις υποθέσεις που θυμίζουν σε πολλά τις κατασκοπικές ταινίες του Χόλιγουντ. Ο Καρλ και η Χάνα Κόετσερ ήταν ένα ευτυχισμένο ζευγάρι από την Τσεχοσλοβακία, που δεν του άρεσε ο κομμουνισμός και ζούσε το όνειρο στις ΗΠΑ. Ο Καρλ ήταν μεταφραστής / αναλυτής της CIA και μαζί με τη γυναίκα του είχαν μια έντονη προσωπική ζωή, πηγαίνοντας σε παραλίες γυμνιστών και swingers πάρτι. Όπως αποδείχθηκε, τελικά, ήταν πράκτορες της KGB – τα πάρτι τα χρησιμοποιούσαν ως μέσο για να στρατολογήσουν και άλλους κατασκόπους για λογαριασμό της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 11 Φεβρουαρίου 1986, ο Καρλ και η Χάνα Κόετσερ συμμετείχαν σε μια ανταλλαγή εννεά ατόμων στη γέφυρα Γκλιενίτσκε του Βερολίνου. Ο Κόετσερ επέστρεψε στην Τσεχοσλοβακία ως ήρωας και η κυβέρνηση του παραχώρησε ένα διαμέρισμα και ένα αμάξι για τις υπηρεσίες του.

Ο Μάριαν Ζαχάρσκι (αριστερά) και ο Γουίλιαμ Χόλντεν Μπελ, που του πουλούσε μυστικά των ΗΠΑ και καταδικάστηκε για προδοσία. (Πηγή: FBI)

Η μεγαλύτερη ανταλλαγή κατασκόπων ever

Στην ανταλλαγή αιχμαλώτων της 1ης Αυγούστου 2024 συμμετείχαν συνολικά 26 άνθρωποι – ωστόσο δεν είναι η μεγαλύτερη που έχει υπάρξει ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. Αυτή έγινε το 1985, φυσικά στη γέφυρα Γκλιενίτσκε του Βερολίνου. Αυτή πραγματοποιήθηκε το 1985, όταν συνολικά 29 άνθρωποι άλλαξαν πλευρές – 25 αμερικανοί κρατούμενοι στην Ανατολική Γερμανία πήραν τον δρόμο της επιστροφής, όπως και τέσσερις κατάσκοποι των Σοβιετικών που είχαν συλληφθεί στη Δύση. Ανάμεσά τους και ο Μάριαν Ζαχάρσκι, ένας κατάσκοπος που είχε σταλεί στην Καλιφόρνια από την πολωνική κυβέρνηση για να παρακολουθήσει στρατιωτικές εγκαταστάσεις.

Αριστερά, ο σοβιετικός κατάσκοπος Ρούντολφ Άμπελ και δεξιά ο αμερικανός πιλότος Γκάρι Πάουελ. (Πηγή: FBI)

Η πρώτη ανταλλαγή κατασκόπων

Ήταν 10 Φεβρουαρίου του 1962 και δύο γκρουπ ανθρώπων βρίσκονταν στις δύο άκρες της  γέφυρας Γκλιενίτσκε, που χώριζε το Βερολίνο. Στη δυτική πλευρά ήταν στρατιώτες με στολές των ΗΠΑ και στην ανατολική στρατιώτες με στολές της ΕΣΣΔ. Λίγη ώρα αργότερα, ο αμερικανός πιλότος Γκάρι Πάουελ και ο σοβιετικός κατάσκοπος Ρούντολφ Άμπελ ξεκινούν με αργό βήμα να διασχίζουν τη γέφυρα – ο ένας προς τη μια πλευρά και ο άλλος προς την άλλη. Αυτή είναι η πρώτη γνωστή ανταλλαγή κατασκόπων κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.