Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν – «Οι πρώτες 10.000 φωτογραφίες σας είναι οι χειρότερες»

«Πάνω απ’ όλα, λαχταρούσα να συλλάβω όλη την ουσία, στα όρια μιας και μόνο φωτογραφίας, μιας κατάστασης που ξετυλιγόταν μπροστά στα μάτια μου» εξηγεί ο Γάλλος φωτογράφος, ο οποίος καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής του εστίασε εκεί που οι άλλοι απλά προσπερνούσαν.

«Τι είναι το φωτορεπορτάζ;» συνεχίζει. «Περιστασιακά, μια πολύ μοναδική φωτογραφία, στην οποία η μορφή είναι αρκετά ακριβής και το περιεχόμενο έχει δυνατή απήχηση. Αλλά αυτό συμβαίνει σπάνια. Τα στοιχεία ενός θέματος είναι συχνά διάσπαρτα και δεν μπορούν να αποτυπωθούν σε μια φωτογραφία -δεν έχουμε το δικαίωμα να τα ενώσουμε με το ζόρι, και το να τα σκηνοθετήσουμε θα ήταν απάτη».

Ο συντηρητισμός δεν του ταίριαζε

Ο Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν (Henri Cartier-Bresson) γεννήθηκε το 1908 στο Chanteloup της Γαλλίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας ενδιαφερόταν για τις τέχνες. Επηρεάστηκε από τον πατέρα του, έναν σεβαστό και πλούσιο έμπορο υφασμάτων και τον θείο του, έναν καταξιωμένο ζωγράφο. Ως νεαρό αγόρι ο Cartier-Bresson διάβαζε τη λογοτεχνία της εποχής από συγγραφείς όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Ρεμπώ, ο Προυστ και ο Τζόις. Εκτός από τη λογοτεχνία, μελέτησε εντατικά τη ζωγραφική.

Μέχρι το 1927 ζωγράφιζε υπό την επίβλεψη του Γάλλου γλύπτη και ζωγράφου πορτρέτων, Andre Lhote. Ο Lhote ήταν συντηρητικός- ο Cartier-Bresson ήταν πάντα ανήσυχος και ο συντηρητισμός δεν του ταίριαζε. Ήταν επίσης μια εποχή που πολλοί καλλιτέχνες πειραματίζονταν για να προωθήσουν τη θεωρία της τέχνης. Έγινε φίλος με τον Γάλλο συγγραφέα και ποιητή, Rene Crevel, και σύντομα άρχισε να ασχολείται με τον υπερρεαλισμό.

«Για μένα η φωτογραφική μηχανή είναι ένα τετράδιο σκίτσου, ένα όργανο διαίσθησης και αυθορμητισμού, ο κύριος της στιγμής, που με οπτικούς όρους, αμφισβητεί και αποφασίζει ταυτόχρονα»

«Με σημάδεψε, όχι η υπερρεαλιστική ζωγραφική, αλλά οι αντιλήψεις του Μπρετόν, οι οποίες με ικανοποίησαν πολύ: ο ρόλος της αυθόρμητης έκφρασης και της διαίσθησης και, πάνω απ’ όλα, η στάση της εξέγερσης» θα πει.
Το 1928 ο Cartier-Bresson φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge της Αγγλίας, όπου σπούδασε λογοτεχνία και ζωγραφική. Εδώ ήταν που μυήθηκε στον κινηματογράφο και τη φωτογραφία.

Από το 1929 άρχισε να παίρνει στα σοβαρά τη φωτογραφία. Το 1931, ο Cartier-Bresson ανακάλυψε τη φορητή φωτογραφική μηχανή Leica και ουσιαστικά επιδόθηκε με μανία στη νέα αυτή μορφή τέχνης. Αποφάσισε να ακολουθήσει τη φωτογραφία ως καριέρα.

«Συνέχισα να περπατάω στους δρόμους, αγχωμένος και πρόθυμος να τραβήξω σκηνές πειστικής πραγματικότητας, αλλά κυρίως ήθελα να αποτυπώσω την πεμπτουσία του φαινομένου σε μια και μόνο εικόνα. Η φωτογράφηση, για μένα, είναι στιγμιαία ζωγραφική και το μυστικό είναι να ξεχνάς ότι κουβαλάς μια φωτογραφική μηχανή. Η κατασκευασμένη ή σκηνοθετημένη φωτογραφία δεν με απασχολεί. Και αν κρίνω κάτι μπορεί να είναι μόνο σε ψυχολογικό ή κοινωνιολογικό επίπεδο. Υπάρχουν εκείνοι που τραβούν φωτογραφίες οργανωμένες εκ των προτέρων και εκείνοι που βγαίνουν έξω και ανακαλύπτουν την εικόνα και την αρπάζουν. Για μένα η φωτογραφική μηχανή είναι ένα τετράδιο σκίτσου, ένα όργανο διαίσθησης και αυθορμητισμού, ο κύριος της στιγμής, που με οπτικούς όρους, αμφισβητεί και αποφασίζει ταυτόχρονα» θα δηλώσει.

Δείτε το σχετικό βίντεο 

«Η αποφασιστική στιγμή»

Έτσι αναπτύχθηκε μια θεωρία, όχι εξ ολοκλήρου δική του, αλλά σίγουρα εφαρμοσμένη από τον Cartier-Bresson και για πάντα συνδεδεμένη με το όνομά του, «η αποφασιστική στιγμή». Η αρχική φράση προήλθε από τον Καρδινάλιο ντε Ρετς, ο οποίος δήλωσε ότι όλα στον κόσμο έχουν την αποφασιστική τους στιγμή. Περιπλανώμενος στους δρόμους, ο Cartier-Bresson φωτογράφιζε στιγμές, που τα περισσότερα μάτια θα προσπερνούσαν, για την καθημερινή ζωή, αλλά γι’ αυτόν αυτές ήταν οι πραγματικές στιγμές της ανθρώπινης ύπαρξης.

Με το νέο του ενδιαφέρον, άρχισε να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Η Αφρική, η Ανατολική Ευρώπη και το Μεξικό ήταν τα μέρη όπου ταξίδεψε ένας από τους πιο πολυταξιδεμένους φωτογράφους του εικοστού αιώνα.

Η πλειονότητα της δουλειάς του γινόταν κατόπιν παραγγελίας και στέλνονταν σε περιοδικά για δημοσίευση, αλλά ο Cartier-Bresson ήταν αφοσιωμένος στην τέχνη της φωτογραφίας και εκτίθετο επίσης σε διάφορες γκαλερί, με πρώτη την Julian Levy Gallery στη Νέα Υόρκη. Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εργάστηκε σε ταινίες με τους Jean Renoir, Jacques Becker και Andre Zvoboda. Εργάστηκε επίσης σε ταινίες ντοκιμαντέρ στην Ισπανία. Με την έναρξη του πολέμου, ο Cartier-Bresson εισήλθε στον γαλλικό στρατό ως φωτογράφος.

«Αν, τραβώντας ένα πορτρέτο, ελπίζεις να συλλάβεις την εσωτερική σιωπή ενός πρόθυμου θύματος, είναι κάτι πολύ δύσκολο»

Αιχμαλωτίστηκε στη Γερμανία το 1937, δραπέτευσε στην τρίτη απόπειρα, τρία χρόνια αργότερα. Αυτή η εμπειρία χρωμάτισε μια νέα αντίληψη για τη ζωή, μια νέα εκτίμηση των ανθρώπων. Έτσι, ξεκίνησε μια νέα φωτογραφική σειρά πορτρέτων. Με την πάροδο των χρόνων, η προσωπογραφία του Cartier-Bresson έχει επανεξεταστεί και θεωρείται πλέον ένα από τα πιο επιτυχημένα χαρτοφυλάκια του. Το Tete a Tete είναι μια γνωστή φωτογραφική έκδοση των πορτραίτων του Cartier-Bresson.

«Αν, τραβώντας ένα πορτρέτο, ελπίζεις να συλλάβεις την εσωτερική σιωπή ενός πρόθυμου θύματος, είναι κάτι πολύ δύσκολο, αλλά πρέπει με κάποιο τρόπο να τοποθετήσεις τη φωτογραφική μηχανή ανάμεσα στο πουκάμισο και το δέρμα του. Η επιτυχία στην προσωπογραφία μετριέται συχνά από το πόσο καλά ο φωτογράφος συλλαμβάνει το πνεύμα του εικονιζόμενου» θα πει ο ίδιος, και το κατάφερε.

Μετά τον πόλεμο, έγινε μέλος της NMPGD, της Ένωσης Γαλλικών Υπόγειων Φωτογράφων, και συνέχισε να στέλνει έργα σε περιοδικά όπως το Harper’s Bazaar και το Vu. Ο Cartier-Bresson είχε παραμείνει πιστός στη σουρεαλιστική σκέψη μέχρι το 1947, στη συνέχεια, επηρεασμένος από τον σπουδαίο φωτογράφο Robert Capa, ο Cartier-Bresson άλλαξε το συνολικό του όραμα και την προσέγγισή του στο φωτορεπορτάζ, χωρίς δραματική απόκλιση από τα πρώτα 15 χρόνια της φωτογραφικής του δουλειάς, η οποία είχε καταγράψει στιγμές της καθημερινής ζωής.

«Ελπίζω να μην έρθει ποτέ η μέρα που θα κυκλοφορήσει στην αγορά ένα έτοιμο φωτογραφικό σύστημα, το οποίο θα εγγυάται εκ των προτέρων καλές φωτογραφικές συνθέσεις»

Το φωτογραφικό πρακτορείο Magnum

«Η φωτογραφία-ιστορία περιλαμβάνει μια κοινή λειτουργία του εγκεφάλου, του ματιού και της καρδιάς. Ο στόχος αυτής της κοινής λειτουργίας είναι η απεικόνιση του περιεχομένου κάποιου γεγονότος, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη, και η μετάδοση των εντυπώσεων. Μερικές φορές ένα μεμονωμένο γεγονός μπορεί να είναι τόσο πλούσιο στις προεκτάσεις του, ώστε είναι απαραίτητο να κινηθείτε γύρω του αναζητώντας τη λύση στα προβλήματα που θέτει -γιατί ο κόσμος είναι κίνηση, και δεν μπορείτε να μείνετε στάσιμοι στη θέση σας απέναντι σε κάτι που κινείται» θα σχολιάσει.

Το φωτορεπορτάζ, στο απόγειό του από τις αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 1900, έθετε τα δικά του προβλήματα. Η ζήτηση των περιοδικών για φωτογράφους που θα κατέγραφαν τα γεγονότα και τους ανθρώπους του κόσμου αυξήθηκε τρομερά στις αρχές του αιώνα. Έγινε μεγάλη επιχείρηση, και με τη μεγάλη επιχείρηση προέκυψαν προβλήματα για τους φωτογράφους. Τα περισσότερα περιοδικά μέσω αναθέσεων σε ελεύθερους επαγγελματίες, απαιτούσαν από τον φωτογράφο να παραιτηθεί από τα δικαιώματα των εικόνων του.

Η απάντηση σε αυτό ήρθε από τους τους Capa, Bill Vandivert, George Rodger και David Seymour «Chim», Cartier-Bresson με την ίδρυση του φωτογραφικού πρακτορείου Magnum. Ενός οργανισμού που προστατεύει τα δικαιώματα των φωτογράφων που δίνουν εικόνες σε περιοδικά. Ο οργανισμός διαθέτει σήμερα τέσσερα γραφεία: Λονδίνο, Νέα Υόρκη, Παρίσι, Τόκιο. Αποτελείται από περίπου 60 φωτογράφους που συνεργάζονται με εκδόσεις σε όλο τον κόσμο.

Από εκεί και πέρα, ο Cartier-Bresson συνέχισε το φωτογραφικό του ρεπορτάζ με ταξίδια στην Κίνα, την Ινδονησία, την Ινδία, τη Βιρμανία, το Πακιστάν, την ΕΣΣΔ, την Κούβα και τις ΗΠΑ. Από τη δεκαετία του 1970, άρχισε να στρέφει την προσοχή του στη ζωγραφική.

Κατά τη διάρκεια αυτών των μεταγενέστερων χρόνων, που διέμενε στη Γαλλία, έχει συγγράψει ή έχει αποτελέσει το αντικείμενο πολλών βιβλίων, The Mind’s Eye, Portfolio, Tete a Tete, Mexican Notebooks, Masters of Photography, A Propos de Paris, και πολλά άλλα. Ο Henri Cartier-Bresson έχει λάβει πολυάριθμες εκθέσεις, βραβεία, βραβεία και τιμητικούς διδακτορικούς τίτλους για το πρωτότυπο όραμά του στη φωτογραφία.

«Σε έναν κόσμο που λυγίζει κάτω από το βάρος του κέρδους, που κατακλύζεται από τις καταστροφικές σειρήνες της τεχνοεπιστήμης και την πείνα για εξουσία -αυτή τη νέα μορφή σκλαβιάς- πέρα από όλα αυτά, υπάρχει η φιλία, υπάρχει η αγάπη» θα πει ο ίδιος ως αιώνια λεζάντα στο τεράστιο έργο του.

*Αρχική φωτό: Wikimedia Commons