Υπερτουρισμός: Τα λάθη στον «πόλεμο» κατά των τουριστών – Τι προτείνει ο Economist

Ο υπερτουρισμός έχει ενισχύσει σε όλο τον κόσμο τις αντίρροπες δυνάμεις. Πολλοί είναι αυτοί που κερδίζουν από τον τουρισμό αλλά πολλοί είναι πλέον κι αυτοί που δεν αντέχουν τους χιλιάδες τουρίστες και όσα συνεπάγεται η παραμονή τους σε έναν τόπο.

Πρόσφατα, οι κάτοικοι της Βαρκελώνης συμμετείχαν σε διαδηλώσεις κατά των τουριστών, με μερικούς να στοχοποιούν με νεροπίστολα κάποιους τουρίστες.

Yesterday, over 20,000 protesters took to the streets of Palma de Mallorca, Spain, in a demonstration against mass tourism. This continues a series of similar protests in Tenerife and Barcelona over the summer 🇪🇸

The protesters have made it clear that their movement is not… pic.twitter.com/mz5vdvonkd

— Challenge Magazine (@ChallengeYCL) July 22, 2024

Άλλες συγκεντρώσεις που ζητούν τον τερματισμό του μαζικού τουρισμού έχουν πραγματοποιηθεί στις Βαλεαρίδες και τις Καναρίους Νήσους.

Και δεν είναι μόνο οι Ισπανοί, όπως επισημαίνει ο Economist ο οποίος θυμίζει ότι και κάτοικοι στην Αθήνα έχουν κάνει εικονικές κηδείες για τις νεκρές γειτονιές τους. Αλλά και στην Ιαπωνία, οι τοπικές αρχές όρθωσαν φράχτη για να χαλάσουν τη δημοφιλή θέα στο όρος Φούτζι και να αποτρέψουν τη υπερσυγκέντρωση τουριστών.

Επίσης, σύντομα θα τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο απαγόρευσης της κυκλοφορίας μετά τις 5 το απόγευμα για τους επισκέπτες μιας ιστορικής γειτονιάς στη Σεούλ, την πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19, πολλοί προέβλεψαν ότι ο τουρισμός δεν θα επέστρεφε ποτέ. Τώρα, όμως, οι τουρίστες επέστρεψαν δριμύτεροι!

Σύμφωνα με το UN Tourism, το τμήμα τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών, τα ταξίδια φέτος αναμένεται να ανέλθουν σε 1,5 δισ., ένα μικρό ποσοστό σε σχέση με το 2019. Το δολάριο, μετρημένο έναντι ενός καλαθιού άλλων ξένων νομισμάτων, αξίζει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή τις τελευταίες δύο δεκαετίες, που σημαίνει ότι οι Αμερικανοί είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι να ταξιδέψουν. Αυτό θα πρέπει να είναι ένα δώρο για τις πόλεις και τις χώρες που επισκέπτονται. Οι τουρίστες φέρνουν μετρητά και κάνουν ελάχιστη χρήση των υπηρεσιών που χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους.

Πράγματι, οι αξιωματούχοι των κεντρικών τραπεζών και των υπουργείων Οικονομικών χαιρετίζουν αθόρυβα τις τουριστικές εισροές, παρόλο που οι πολιτικοί πιέζονται από τους ψηφοφόρους να περιορίσουν τους τουρίστες (μέσω φορολόγησής τους με διάφορες μορφές) και να περιορίσουν τους αριθμούς αφίξεων.

Αυξάνεται ο τουρισμός και ο … υπερτουρισμός

Οι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί στην Ευρώπη βλέπουν τον αριθμό των επισκεπτών τους να εκτινάσσεται στα ύψη. Τα ταξίδια στην Ελλάδα, την ταχύτερα αναπτυσσόμενη αγορά στη Νότια Ευρώπη, αυξήθηκαν κατά ένα πέμπτο το πρώτο τρίμηνο του 2024, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Οι δαπάνες των επισκεπτών στην Πορτογαλία προβλέπεται να είναι 20% υψηλότερες φέτος από ό,τι το 2019.

Για να βρει κανείς ακόμη πιο εντυπωσιακή ανάπτυξη πρέπει να τολμήσει σε αναπτυσσόμενες χώρες, και να το κάνει αρκετά. Περισσότεροι από τους μισούς από τους δέκα ταχύτερα αναπτυσσόμενους προορισμούς βρίσκονται σε αναδυόμενες αγορές, όπου οι επισκέπτες μπορούν να κερδίσουν καλύτερα χρήματα και οι τουριστικές βιομηχανίες δημιουργούνται από την αρχή. Ο αριθμός των παραθεριστών στην Αλβανία και στη Σαουδική Αραβία διπλασιάστηκε το πρώτο τρίμηνο του 2024, σε σύγκριση με πριν από πέντε χρόνια. Οι αφίξεις στη Δομινικανή Δημοκρατία και την Τουρκία έχουν επίσης αυξηθεί (βλ. διάγραμμα).

Ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 6% του διασυνοριακού εμπορίου και απασχολεί όσους ανθρώπους ζουν στις ΗΠΑ—που σημαίνει ότι η επέκτασή του θα αναδιαμορφώσει την οικονομική δραστηριότητα και θα διευκολύνει τους κρατικούς προϋπολογισμούς.

Οι οικονομίες της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας αναπτύχθηκαν όλες με ρυθμό 2% ή υψηλότερο πέρυσι, έναντι μέσου όρου 0,4% σε ολόκληρη την ΕΕ.

Για να έχουμε μια εικόνα, περίπου το 20% της οικονομίας της Αλβανίας βασίζεται πλέον στους τουρίστες, δύο ποσοστιαίες μονάδες πάνω σε σχέση με πριν από πέντε χρόνια. Στη Σαουδική Αραβία η συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά ένα τρίτο τον περασμένο χρόνο. Οι διακοπές είναι μια σοβαρή επιχειρηματική δραστηριότητα.

Ο τουρισμός, όπως κάθε εξαγωγή, παράγει εθνικό εισόδημα. Σε αντίθεση με τους καταναλωτές άλλων εξαγώγιμων προϊόντων, οι τουρίστες ταξιδεύουν στη χώρα προέλευσης για να καταναλώσουν προϊόντα και όχι το αντίστροφο. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που συνήθως δεν είναι εμπορεύσιμα, όπως μια παέγια δίπλα στην παραλία, καταναλώνονται και επιφέρουν έσοδα με αυτό τον τρόπο.

Στα περισσότερα μέρη, οι ξένοι πελάτες θα πληρώσουν φόρους κατανάλωσης ενώ χρησιμοποιούν λίγες δημόσιες υπηρεσίες. Παρόλο που υπάρχουν αυξημένα έξοδα, όπως η απαίτηση πρόσθετης αστυνόμευσης το καλοκαίρι, υπάρχουν επίσης αυξημένα οφέλη, όπως το ότι οι τουρίστες πληρώνουν για εισιτήρια τρένου σε ώρες εκτός αιχμής, που σε άλλη περίπτωση θα κυκλοφορούσαν με άδεια από επιβάτες βαγόνια.

Ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το 6% του διασυνοριακού εμπορίου και απασχολεί όσους ανθρώπους ζουν στις ΗΠΑ

Το πρόβλημα είναι ότι τα υψηλότερα φορολογικά έσοδα προσφέρουν διάχυτα οφέλη, ενώ το κόστος του τουρισμού είναι συγκεντρωμένο. Στη Βαρκελώνη οι κάτοικοι ενοχλούνται από τα πλήθη, τους βρώμικους δρόμους και τις υψηλότερες τιμές, καθώς και από τα καταστήματα που πωλούν κάνναβη και αναμνηστικά. Η κατάσταση της Μαγιόρκα είναι «αφόρητη», λέει η Joana Maria, η οποία οργανώνει τοπικές αντιτουριστικές διαδηλώσεις. Ο πληθυσμός του νησιού μπορεί να αυξηθεί από 1 εκατ. έως 1,4 εκατ. άτομα σε περιόδους αιχμής.

Ανησυχίες λόγω υπερτουρισμού

Ορισμένοι οικονομολόγοι ανησυχούν επίσης. Καθώς ο τουρισμός αναπτύσσεται, αντλεί μεγαλύτερο μερίδιο του κεφαλαίου και της εργασίας μιας οικονομίας. Οι επικριτές το παρομοιάζουν με ένα είδος «ολλανδικής νόσου», όπου η ταχεία ανάπτυξη σε έναν εξαγωγικό τομέα εμποδίζει την ανάπτυξη άλλων βιομηχανιών υψηλότερης προστιθέμενης αξίας. Σύμφωνα με τον Giuseppe Di Giacomo στο Πανεπιστήμιο του Λουγκάνο και τον Benjamin Lerch του ελβετικού υπουργείου Οικονομικών, η ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας της Ιταλίας από το 2010 έως το 2019 μείωσε τη ζήτηση για εκπαίδευση, με αποτέλεσμα χαμηλότερα ποσοστά εγγραφής και ολοκλήρωσης στα πανεπιστήμια.

Το να σερβίρετε πίτσες σε πεινασμένους τουρίστες φαίνεται ένας πολύ καλός τρόπος να τα βγάλετε πέρα στην ηλικία των 20 ετών. Όμως από την ηλικία των 40 ετών και μετά, ένας κουρασμένος σερβιτόρος μπορεί να εύχεται να είχε σπουδάσει για ένα πτυχίο. Ο τομέας των διακοπών βασίζεται σε πολλούς κακοπληρωμένους εργαζομένους των οποίων η παραγωγικότητα αυξάνεται μόνο αργά – πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν μια ιδιαίτερα κακή επιχειρηματική δραστηριότητα για τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέλουν να στρέψουν την έκρηξη προς όφελός τους και να κρατήσουν τους ντόπιους χαρούμενους. Από το Portimão, ένα υπέροχο παραθαλάσσιο σημείο στην Πορτογαλία, μέχρι το Poole, το οποίο έχει επίσης παραλία και βρίσκεται στη Βρετανία, πόλεις σε όλη την Ευρώπη κάνουν τους επισκέπτες να πληρώνουν περισσότερους φόρους, προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε βελτιωμένες υποδομές.

Μερικοί θέλουν να προσελκύσουν πλουσιότερους επισκέπτες. Άλλοι θέλουν να μειώσουν εντελώς τον αριθμό των επισκεπτών. Οι επιβάτες κρουαζιερόπλοιων είναι συχνά ανεπιθύμητοι καθώς συνωστίζονται στους δρόμους χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν για ξενοδοχεία ή εστιατόρια.

Όπως επισημαίνει ο Economist, η Ελλάδα σχεδιάζει να περιορίσει τον αριθμό των θέσεων ελλιμενισμού το 2025, αφού οι αφίξεις επιβατών αυξήθηκαν κατά 50% πέρυσι. Όπου τα ενοίκια είναι υψηλά, όπως στη Βαρκελώνη και τη Λισαβόνα, οι κυβερνήσεις καταπολεμούν τις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις τύπου Airbnb.

Το στοίχημα της φορολόγησης των τουριστών

Σε ορισμένα μέρη, οι τουριστικοί φόροι είναι πολύ αποτελεσματικοί. Αυτοί οι προορισμοί τείνουν να μην έχουν μουσεία με λάφυρα από όλο τον κόσμο ή μοναδικές παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ.

Αντίθετα, συχνά προσελκύουν επισκέπτες με προσφορές που αντικαθίστανται πιο εύκολα, δηλαδή παραλίες και ποτά. Ο Festus Fatai Adedoyin του Πανεπιστημίου του Bournemouth και οι συγγραφείς του ανακαλύπτουν ότι σε ένα τέτοιο σημείο, τις Μαλδίβες, κάθε αύξηση των φόρων κατά 10% μειώνει τις αφίξεις κατά 5,4%, πλήττοντας έναν κλάδο που συνεισφέρει σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ.

Αντίθετα, σε μέρη με μοναδικά αξιοθέατα, οι φόροι είναι λιγότερο πιθανό να αποθαρρύνουν τους τουρίστες. Ανάμεσα σε ένα πλήθος επισκεπτών έξω από ένα σπίτι που σχεδίασε ο Antoni Gaudí, ένας διάσημος Καταλανός αρχιτέκτονας, η Nina Tavolder, μια Καναδή, λέει ότι δεν πτοήθηκε από τη χρέωση των 4-7 ευρώ τη νύχτα. Επέλεξε τη Βαρκελώνη για τον πολιτισμό, το φαγητό και τη νυχτερινή της ζωή: «Δεν θα σκεφτόμασταν να μην έρθουμε λόγω του φόρου». Μια μελέτη το 2019 από τον Song Haiyan του Πολυτεχνείου του Χονγκ Κονγκ και τους συγγραφείς του διαπίστωσε ότι οι υψηλότερες εισφορές στα αεροπορικά εισιτήρια, ένας τύπος τουριστικού φόρου, δεν επηρέασαν τις συνολικές δαπάνες, αλλά απλώς μετατόπισαν τους προϋπολογισμούς. Εκείνοι που πλήρωναν περισσότερα για πτήσεις, στη συνέχεια έριξαν λιγότερα σε ξενοδοχεία και γεύματα. Όπως λέει ο Jordi Valls, ένας από τους αντιδήμαρχους της Βαρκελώνης, η ροή των τουριστών είναι «ασταμάτητη».

Αν και οι τουρίστες είναι απίθανο να σταματήσουν να επισκέπτονται λόγω αύξησης των τιμών, μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο που κάνουν τα τουριστικά ταξίδια τους. Η Βενετία έχει πειραματιστεί με μια χρέωση εισόδου 5 € για ημερήσιους ταξιδιώτες αυτό το καλοκαίρι, την οποία σκέφτεται να διπλασιάσει, με την ελπίδα να ενθαρρύνει τους επισκέπτες να διανυκτερεύσουν.

Οι Ιάπωνες αξιωματούχοι, εν τω μεταξύ, επέβαλαν ένα τέλος κυκλοφοριακής συμφόρησης 2.000 γεν (13 δολάρια) σε ένα πολυσύχναστο μονοπάτι πεζοπορίας στο όρος Φούτζι την 1η Ιουλίου σε μια προσπάθεια να μετατοπίσουν τους τουρίστες σε άλλες διαδρομές και να μειώσουν την περιβαλλοντική επιβάρυνση.

Η Κοπεγχάγη προσφέρει στους τουρίστες που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και βοηθούν στη διατήρηση της καθαρότητας της πόλης δωρεάν γεύματα και κάρτες μουσείων.

Πιο λειτουργικός τουρισμός, λιγότερο αφιλόξενοι οικοδεσπότες

Αξίζει να προσπαθήσουμε να κάνουμε τον τουρισμό να λειτουργήσει, παρά να γίνουμε όσο πιο αφιλόξενοι γίνεται, προτείνει εν κατακλείδι ο Economist.

Εάν οι επισκέπτες αυξήσουν τις τοπικές τιμές, θα αυξήσουν επίσης τους μισθούς, σημειώνει η Chloe Parkins της Oxford Economics.

Οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν περισσότερα για να διαχειριστούν τις αφίξεις, τόσο με την κατασκευή υποδομών όσο και με τη χαλάρωση των κανόνων σχεδιασμού. Τα ενοίκια δεν θα αυξάνονταν τόσο γρήγορα στη Βαρκελώνη, για παράδειγμα, εάν η προσφορά κατοικιών ανταποκρινόταν στην ξένη και τοπική ζήτηση.

Πράγματι, η ιστορία δείχνει ότι τα έσοδα από τον τουρισμό μπορούν να επενδυθούν σε υποδομές και τομείς υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, όπως συνέβη στην Ιταλία και, πιο πρόσφατα, στο Μεξικό.

Πηγή: ΟΤ