Η πρώτη intersex Ολυμπιονίκης – Η μυστική ζωή και η δολοφονία της Στέλα Γουόλς

Πριν από σχεδόν 90 χρόνια, στο Βερολίνο, η Στέλα Γουόλς κέρδισε το δεύτερο ολυμπιακό της μετάλλιο. Δεκαετίες αργότερα, η δολοφονία της και η επακόλουθη αυτοψία έριξαν την υστεροφημία της πρώτης γυναίκας σούπερ σταρ του στίβου σε θολά νερά. Μια ιστορία που θυμίζει πολύ το καταπληκτικό μυθιστόρημα Middlesex του Τζέφρι Ευγενίδη.

Τον Απρίλιο του 1911, ένα μωρό γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό της τσαρικής Πολωνίας. Οι γονείς της την ονόμασαν Στανισλάβα και εκείνο το καλοκαίρι, στο τέλος του πρώτου μεγάλου κύματος πολωνικής μετανάστευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τζούλιαν και η Βερόνικα Βαλάσιεβιτς πήραν την κόρη τους και μετακόμισαν στο Οχάιο.

Αγγλοποίησαν το επώνυμό τους σε Γουόλς για να ταιριάζουν καλύτερα και συντόνισαν το όνομα της κόρης τους σε Στάσια και, αργότερα, σε Στέλα. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε σε μια γειτονιά του Κλίβελαντ που ονομαζόταν Slavic Village, ο Τζούλιαν βρήκε μια σταθερή δουλειά σε μια χαλυβουργία και το ζευγάρι απέκτησε άλλες δύο κόρες που γεννήθηκαν στην Αμερική.

Ανάμεσα σε δύο ταυτότητες

Η μικρή Στέλα μεγάλωσε ως ένα κορίτσι κολλημένο ανάμεσα σε ταυτότητες – η μεσοδυτική αμερικανική ζωή ήταν η μόνη που γνώριζε, και όμως όταν η αθλητική της δεινότητα την εκτόξευσε σε διεθνή αναγνώριση, αναγκάστηκε να αγωνιστεί για τη χώρα στην οποία γεννήθηκε. Μετά από δεκαετίες αγώνα για την ευκαιρία να εκπροσωπήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στους Ολυμπιακούς Αγώνες, δεν μπόρεσε ποτέ να πραγματοποιήσει το όνειρό της να κερδίσει ένα μετάλλιο για την αστερόεσσα.

Όμως, εν αγνοία των περισσότερων (αν και οι εικασίες ήταν πολλές), η Στέλα Γουόλς ήταν και σωματικά κολλημένη μεταξύ των ταυτοτήτων. Ο κόσμος σοκαρίστηκε όταν, μετά τη δολοφονία της σε μια ληστεία που πήγε στραβά, η αυτοψία της αποκάλυψε ότι η Γουόλς είχε διφορούμενα γεννητικά όργανα.

Για τη γυναίκα που κάποτε θεωρούνταν η μεγαλύτερη αθλήτρια του κόσμου, προέκυψαν ερωτήματα σχετικά με τη νομιμότητα των τίτλων της και την ακεραιότητά της μετά από μια ζωή που ζούσε και αγωνιζόταν ως γυναίκα.

Ο τίτλος «Μις Στάδιο» της ανήκει

Στο γυμνάσιό της στο Κλίβελαντ τη δεκαετία του 1920, η Στέλα μεταμορφώθηκε σε μια σούπερ σταρ του αθλητισμού. Έπαιξε σε πολλές αθλητικές ομάδες -συμπεριλαμβανομένης της ομάδας μπέιζμπολ των αγοριών- και συγκέντρωσε μια εντυπωσιακή συλλογή από κορδέλες, τρόπαια και μετάλλια από αγώνες στίβου. Ωστόσο, είχε μια σαφώς αρρενωπή εμφάνιση και οι άλλοι μαθητές την πείραζαν γι’ αυτό. Με ύψος 1,80 μ., η γεροδεμένη σωματική της διάπλαση, τα μυώδη χέρια και ο χοντρός λαιμός της τής χάρισαν το μάτσο παρατσούκλι Bull Montana -μια αναφορά στον σύγχρονο παλαιστή/ηθοποιό Λιούις Μοντάνα που είχε το ίδιο όνομα. Της έκαναν τρελό bullying, αλλά αυτή απέδειξε ξανά και ξανά ότι ήταν η καλύτερη αθλήτρια που υπήρχε.

Μετά το λύκειο, η Γουόλς έπιασε δουλειά ως υπάλληλος αρχείου για τον Κεντρικό Σιδηρόδρομο της Νέας Υόρκης, αλλά ο αθλητισμός συνέχισε να είναι το πάθος της και εντάχθηκε στον αθλητικό σύλλογο του εργοδότη της.

Παρόλο που ήταν Πολωνή -και όχι Αμερικανίδα- υπήκοος, αγωνίστηκε σε αγώνες στίβου σε διεθνείς διοργανώσεις τόσο στην Πολωνία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, κερδίζοντας χρυσά μετάλλια στο τρέξιμο και στο άλμα εις μήκος.

Το 1930, με χρόνο 6 δευτερολέπτων κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ στις 50 γιάρδες (45,72 μέτρα) στους Αγώνες Millrose της Νέας Υόρκης και γρήγορα έγινε τοπική διασημότητα στο Κλίβελαντ, εμφανιζόμενη συχνά στο αθλητικό τμήμα της εφημερίδας και κερδίζοντας τον τίτλο της «Μις Στάδιο» στον διαγωνισμό δημοτικότητας της πόλης το 1931.

Η επιδίωξη της ολυμπιακής δόξας

Με αρκετά παγκόσμια ρεκόρ στο ενεργητικό της και ένα νέο παγκόσμιο κοινό, η Γουόλς ανέλαβε δράση για να γίνει Αμερικανίδα πολίτης. Το 1930 υπέβαλε αίτηση για την υπηκοότητα με στόχο να αγωνιστεί για τις ΗΠΑ στην έδρα της, το Λος Άντζελες, στους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1932.

Αλλά τότε η Μεγάλη Ύφεση χτύπησε την πατρίδα της, και όχι μόνο ο πατέρας της έχασε τη θέση πλήρους απασχόλησης στη χαλυβουργία, αλλά και η Στέλα απολύθηκε από τη δουλειά της μόλις μια εβδομάδα πριν τον όρκο της υπηκοότητας.

Διαισθανόμενο μια ευκαιρία, το πολωνικό προξενείο προσέφερε στη Γουόλς μια αμειβόμενη δουλειά και μια υποτροφία για τριτοβάθμια εκπαίδευση, με την προϋπόθεση ότι θα εγκατέλειπε το σχέδιό της να γίνει νόμιμη Αμερικανίδα και αντ’ αυτού θα αγωνιζόταν για τη γενέθλια χώρα της.

Διστάζοντας, συμφώνησε με τους όρους τους – αυτό συνέβαινε πολύ πριν οι αθλητές αποκτήσουν χορηγίες και πληρωμένες συμφωνίες υποστήριξης και αναμενόταν να χρηματοδοτούν πλήρως την προπόνηση και τα ταξίδια τους. Ήταν μόλις 21 ετών και δεν είχε πολλές επιλογές αν ήθελε να αγωνιστεί. «Δεν προσπαθώ να αποφύγω τις Ηνωμένες Πολιτείες» δήλωσε τότε η Γουόλς στους δημοσιογράφους «αλλά δεν μπορώ να τρέχω για πάντα. Αν μια μεγάλη εταιρεία όπως η New York Central δεν μπορεί να μου δώσει δουλειά, πού μπορώ να βρω;».

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1932 στο Λος Άντζελες, η Γουόλς έτρεξε ως Στανισλάβα Βαλάσιεβιτς και ισοφάρισε αμέσως το δικό της παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα, τρέχοντας σε 11,9 δευτερόλεπτα κατά τη διάρκεια δύο προκριματικών και του τελικού αγώνα.

Κέρδισε το χρυσό για την Πολωνία – ένα από τα δύο που πήρε η χώρα εκείνη τη χρονιά.

Ως αποτέλεσμα, το αστέρι της Στέλα συνέχισε να ανεβαίνει- κέρδισε βραβεία και τιμές από την πολωνική κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης. Χρησιμοποίησε την υποσχεθείσα υποτροφία της για να σπουδάσει φυσική αγωγή και δημοσιογραφία σε ένα γυναικείο κολέγιο στη Βαρσοβία, αλλά λαχταρούσε να επιστρέψει στις ΗΠΑ.

Ένιωθε απομονωμένη και της έλειπε το υψηλότερο «βιοτικό επίπεδο» στο οποίο είχε συνηθίσει όλη της τη ζωή. Μέσα σε έξι μήνες από τη μετακόμισή της στην πολωνική πρωτεύουσα, στραμπούληξε σοβαρά τον αστράγαλό της και αποφάσισε να επιστρέψει στο σπίτι της στο Κλίβελαντ για να θεραπευτεί.

Μεταξύ 1933 και 1935, η Γουόλς κέρδισε μεγάλες νίκες σε διάφορους διαγωνισμούς, όπως οι Παγκόσμιοι Αγώνες Γυναικών, κερδίζοντας μετάλλια και σπάζοντας ρεκόρ στα 100 μέτρα, στα εμπόδια, στο άλμα εις μήκος και στη σφαιροβολία. Οι εφημερίδες την αποκαλούσαν με θαυμασμό «Η βασίλισσα του σπριντ» και «Η ιπτάμενη του Κλίβελαντ».

Ταπεινωμένη από τους ισχυρισμούς, η Στίβενς αναγκάστηκε να υποβληθεί σε έλεγχο των γεννητικών οργάνων -τον πρώτο του είδους του- από την Ολυμπιακή Επιτροπή για να την απαλλάξει από τη φήμη της απάτης του φύλου

Πετώντας το γάντι στην ανταγωνίστρια

Το 1936, η Γουόλς ήταν έτοιμη για τους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου και ήλπιζε να υπερασπιστεί το Ολυμπιακό ρεκόρ της και το χρυσό στα 100 μέτρα. Αλλά αυτή τη φορά, μια 18χρονη «βολίδα» από το Μιζούρι παρατάχθηκε δίπλα της. Η Αμερικανίδα Έλεν Στίβενς -η οποία μεγάλωσε μόλις μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τη Γουόλς- είχε κατακτήσει το παγκόσμιο ρεκόρ στο Kansas City την προηγούμενη χρονιά. Θα έπαιρνε το χρυσό και στο Βερολίνο, δίνοντας στις ΗΠΑ μια σειρά από αστραφτερές νίκες στα 100 μέτρα (ήταν, άλλωστε, οι Ολυμπιακοί Αγώνες με πρωταγωνιστή τον θρύλο Τζέσε Όουενς).

Οι μαρτυρίες ποικίλλουν, αλλά είτε επρόκειτο για την οργισμένη Γουόλς είτε για θυμωμένους Πολωνούς δημοσιογράφους, κάποιος κατηγόρησε τη Στίβενς ότι «αγωνιζόταν με ψεύτικα προσχήματα».

Μια πολωνική εφημερίδα κυκλοφόρησε τη φήμη ότι με ύψους 1,80 μ. η Στίβενς ήταν στην πραγματικότητα ένας άνδρας μεταμφιεσμένος σε γυναίκα, για να κερδίσει ένα αθέμιτο πλεονέκτημα έναντι των αθλητριών. Ταπεινωμένη από τους ισχυρισμούς, η Στίβενς αναγκάστηκε να υποβληθεί σε έλεγχο των γεννητικών οργάνων -τον πρώτο του είδους του- από την Ολυμπιακή Επιτροπή για να την απαλλάξει από τη φήμη της απάτης του φύλου.

Διαπίστωσαν ότι ήταν στην πραγματικότητα γυναίκα, και η Στίβενς αργότερα μήνυσε με επιτυχία ένα περιοδικό για τον υπαινιγμό ότι ήταν άνδρας. Όμως το κατηγορητήριο αποδείχτηκε ότι ήταν λίγο κόκκινο πανί – η Στίβενς μπορεί να μην είχε τίποτα να κρύψει, αλλά η Γουόλς είχε.

Μετάλλια στα 43 της

Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, η Γουόλς ανακοίνωσε την απόσυρσή της, αλλά στην πραγματικότητα δεν εγκατέλειψε ποτέ τους αγώνες. Συμμετείχε σε διοργανώσεις όπως αγώνες μπέιζμπολ και μπάσκετ και το 1937 ισοφάρισε το ρεκόρ 100 μέτρων της Στίβενς. Το 1954, σε ηλικία 43 ετών, κέρδισε το πέμπτο συνεχόμενο αμερικανικό πρωτάθλημα πεντάθλου.

Είχε κάνει έκκληση στην Ολυμπιακή Επιτροπή πριν από τους αγώνες του 1952 να την αφήσουν να τρέξει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Πληρώνω φόρους και ψηφίζω όπως κάθε άλλος Αμερικανός» είπε, έχοντας γίνει Αμερικανίδα πολίτης τα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν δεν υπήρχε πια η Πολωνία για να μιλάμε. «Θέλω να εκπροσωπήσω αυτή τη χώρα»

Αυτή η έκκληση δεν έπιασε- εκείνη την εποχή, οι κανόνες της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής ανέφεραν ότι αφού ένας αθλητής είχε αγωνιστεί για λογαριασμό μιας χώρας, δεν μπορούσε αργότερα να αγωνιστεί για μια άλλη.

Όμως μια κακώς εννοούμενη «ρήτρα του έρωτα» στις οδηγίες της ΔΟΕ έγινε σύντομα το παραθυράκι που θα επέτρεπε τελικά στην Γουόλς να δοκιμαστεί για την ομάδα των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον νέο κανόνα, αν, ας πούμε, μια αθλήτρια που είχε αγωνιστεί για μια χώρα παντρευόταν έναν άνδρα από μια άλλη, θα της επιτρεπόταν πλέον να αγωνιστεί για τη χώρα του συζύγου της.

«Η Στέλα θα μπορούσε να πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1956, αν βρει έναν Αμερικανό σύζυγο μέχρι τα δοκιμαστικά το καλοκαίρι», σημείωσε αθλητικός αρθρογράφος των L.A. Times, αν και πρόσθεσε ότι αυτό δεν «φαίνεται πιθανό». Χωρίς ποτέ να χάσει μια πρόκληση, η Γουόλς παντρεύτηκε σύντομα τον Χάρι Όλσον, έναν πρώην πυγμάχο που εργαζόταν ως σχεδιαστής για μια εταιρεία αερομεταφορών στην Καλιφόρνια. Ήταν 12 χρόνια νεότερός της.

Το τέχνασμα πέτυχε αλλά μετά απέτυχε

Κάπως ύποπτα, η Γουόλς αποκάλυψε τον γάμο τους -που έγινε στο Λας Βέγκας- την παραμονή των Ολυμπιακών δοκιμασιών για τους αγώνες της Μελβούρνης το 1956. «Έχω αγωνιστεί πέντε φορές για την πατρίδα μου, την Πολωνία, σε Ολυμπιακούς Αγώνες και Ολυμπιάδες γυναικών» δήλωσε στους δημοσιογράφους για την πλέον νόμιμη υποψηφιότητά της ως Αμερικανίδα. «Αλλά η μεγαλύτερη φιλοδοξία μου είναι να τρέξω για την υιοθετημένη μου χώρα, την Αμερική, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Νοεμβρίου στη Μελβούρνη της Αυστραλίας».

Το τέχνασμα πέτυχε – πήρε μέρος στα αμερικανικά δοκιμαστικά, αλλά, αφού κατέλαβε την απογοητευτική τρίτη θέση στην προκριματική σειρά των 200 μέτρων, δεν κατάφερε να μπει στην ομάδα. Η Στέλα και ο Χάρι χώρισαν μερικούς μήνες αργότερα (αν και δεν χώρισαν ποτέ επίσημα), και μετά από μερικά χρόνια που δημιούργησε σχολεία προπόνησης για κορίτσια στην Καλιφόρνια (και δοκιμάστηκε για τελευταία φορά στην αμερικανική ομάδα των Ολυμπιακών Αγώνων το 1960), επέστρεψε τελικά στην οικογένειά της στο Κλίβελαντ.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 και του ’60, η Γουόλς οργάνωσε αθλητικούς αγώνες και υποτροφίες για Πολωνοαμερικανούς αθλητές, προπονούσε νεαρούς σπρίντερ και εργαζόταν ως μπαργούμαν στο Κλίβελαντ.

Στον ελεύθερο χρόνο της, ήταν γνωστό ότι προκαλούσε νεότερους ανθρώπους να τρέξουν μαζί της, γνωρίζοντας ότι, ακόμη και στην ηλικία της, πιθανότατα θα τους ξεπερνούσε. Οι άνθρωποι στην κοινότητά της γνώριζαν τις φήμες για το φύλο της, αλλά την αποδέχονταν γι’ αυτό που ήταν και κανείς δεν την αμφισβητούσε για την αρρενωπή εμφάνισή της. Οι μέρες του Bull Montana ανήκαν στο μακρινό παρελθόν της. Ήταν μια λατρεμένη διασημότητα της πόλης της και το 1970, ο δήμαρχος του Κλίβελαντ ανακήρυξε την 13η Απριλίου ως Ημέρα Στέλα Γουόλς και ο οργανισμός στίβου των ΗΠΑ την εισήγαγε στο hall of fame του το 1975.

Όταν αποκαλύφθηκε το μυστικό

Τον Δεκέμβριο του 1980, η Γουόλς βρισκόταν σε ένα πάρκινγκ του Κλίβελαντ όταν την πλησίασαν δύο άνδρες με όπλο. Όταν προσπάθησαν να της αρπάξουν την τσάντα, η 69χρονη Γουόλς αντιστάθηκε. Το όπλο εκπυρσοκρότησε, χτυπώντας την στο στήθος. Όταν οι τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί μετέδωσαν τον θάνατο της, μετέδωσαν επίσης πληροφορίες που είχαν διαρρεύσει από το γραφείο του ιατροδικαστή σχετικά με την προκαταρκτική έκθεση αυτοψίας της: Η Στέλα Γουόλς -η οποία θεωρούνταν μία από τις μεγαλύτερες αθλήτριες όλων των εποχών- είχε ανδρικά γεννητικά όργανα.

Ένας από τους τοπικούς τηλεοπτικούς σταθμούς του Κλίβελαντ, ο WKYC Channel 3, μήνυσε το γραφείο του ιατροδικαστή της κομητείας για να τους υποχρεώσει να δημοσιεύσουν την επίσημη έκθεση αυτοψίας της Γουόλς. Η οικογένειά της και οι υποστηρικτές της διαμαρτυρήθηκαν, μη θέλοντας να δημοσιοποιηθούν τα πρόστυχα αποτελέσματα, αλλά μέσα σε λίγες ημέρες, εθνικές εφημερίδες όπως η Washington Post έκαναν εικασίες για την ταυτότητα φύλου της με τίτλους όπως «Ηρωίδα ή ήρωας;».

Ένας δικαστής πήρε το μέρος του καναλιού 3 και ο ιατροδικαστής, Σάμιουελ Γκέρμπερ, έδωσε στη δημοσιότητα την έκθεση αυτοψίας της, στις 23 Ιανουαρίου 1981.

Διφορούμενα γεννητικά όργανα

Η εξέτασή του αποκάλυψε ότι η Γουόλς δεν είχε γυναικεία αναπαραγωγικά όργανα (δεν είχε μήτρα, ωοθήκες, κόλπο) και αντ’ αυτού είχε ένα μη λειτουργικό, υποανάπτυκτο πέος. Γενετικά, είχε μωσαϊκισμό, μια κυτταρική μετάλλαξη που είχε ως αποτέλεσμα η να κυριαρχούν τα αρσενικά (XY) χρωμοσώματα μαζί με μερικά κύτταρα με χρωμοσώματα Χ0 (το 0 υποδηλώνει ένα χρωμόσωμα Χ που λείπει). Ο Γκέρμπερ υπέθεσε ότι κατά τη γέννησή της, η Στέλα είχε πιθανώς διφορούμενα γεννητικά όργανα και, όπως συνηθιζόταν σε αυτές τις περιπτώσεις εκείνη την εποχή, οι γονείς της αποφάσισαν να την μεγαλώσουν ως κορίτσι. Σημαντικές σωματικές διαφορές δεν παρατηρούνταν συνήθως μέχρι τα παιδιά με μωσαϊκισμό να φτάσουν στην εφηβεία, και στις δεκαετίες του 1920 και του ’30, όροι και καταστάσεις όπως το intersex, το διαφυλικό και το transgender δεν ήταν ούτε γνωστοί ούτε αναγνωρισμένοι.

Η αντίδραση στην είδηση ότι η Στέλα ήταν ίντερσεξ ήταν ανάμεικτη. Πολλοί άνθρωποι στις στενά συνδεδεμένες πολωνικές γειτονιές του Κλίβελαντ την υπερασπίστηκαν, υποστηρίζοντας ότι εξακολουθούσε να είναι αθλητική ηρωίδα και πρότυπο. Άλλοι σοκαρίστηκαν από την εξαπάτηση και ένα νέο παρατσούκλι εμφανίστηκε, το «Στέλα η φιλενάδα».

Ο πρώην σύζυγός της, Χάρι Όλσον, μίλησε στους δημοσιογράφους και την αποκάλεσε τέρας της φύσης, αν και παραδέχτηκε επίσης ότι είχαν στενές σχέσεις και δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι υπήρχε κάτι ύποπτο. Κάποιοι από τους παιδικούς φίλους και γείτονες της Στέλα δήλωσαν σε συνεντεύξεις ότι πάντα γνώριζαν για τις σωματικές της διαφορές, αλλά ήταν επίσης μια αποδεκτή πραγματικότητα.

Όπως έγραψε χρόνια αργότερα ο αθλητικός αρθρογράφος Νταν Κόγκλιν, παλιός της φίλος, η Γουόλς ήταν πάντα μια αθλήτρια παγκόσμιας κλάσης, πρώτα απ’ όλα. «Προπονούνταν ακατάπαυστα. Ήταν πάντα Ολυμπιονίκης … Ό,τι και αν ήταν, ήταν μοναδική».