Κολυμπώντας παρέα με τα πλαστικά

Για τον περισσότερο κόσμο, η Μεσόγειος είναι ο ιδανικός προορισμός για διακοπές. Οι εικόνες που είναι ταυτισμένες με αυτόν τον προορισμό είναι καταγάλανα νερά, απέραντες παραλίες και μαγευτικά μέρη.

Δυστυχώς όμως τα πράγματα δεν είναι πλέον έτσι εξαιτίας της πλαστικής ρύπανσης. Ειδικότερα, σύμφωνα με έρευνα της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς, στη Μεσόγειο καταλήγουν κάθε χρόνο 570.000 τόνοι πλαστικού. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως είναι σαν να ρίχνουμε στη θάλασσα 33.800 πλαστικά μπουκάλια το λεπτό (!).

Και η πλαστική ρύπανση αναμένεται πως θα συνεχίσει να αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς τα επόμενα χρόνια, ενώ η παραγωγή πλαστικών απορριμμάτων στην περιοχή υπολογίζεται ότι θα τετραπλασιαστεί έως το 2050.

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα μικροπλαστικά βρίσκονται πλέον παντού, με αποτέλεσμα όλοι οι άνθρωποι να είμαστε εκτεθειμένοι στην πλαστική ρύπανση (!). Μάλιστα, εκτιμάται πως καθένας από εμάς καταπίνει χωρίς να το γνωρίζει ποσότητες πλαστικού με τη μορφή μικροπλαστικών…

68 κιλά πλαστικών κατά κεφαλήν…

Οπως προκύπτει, η Ελλάδα παράγει περίπου 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων ετησίως ή 68 κιλά πλαστικών κατά κεφαλήν.

Η εισροή τουριστών στις παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας αυξάνει την παραγωγή απορριμμάτων έως και 26% κατά την περίοδο αιχμής, ενώ μόλις το 8% των πλαστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται…

Εκτιμάται πως κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων. Από αυτά, 11.500 τόνοι καταλήγουν στις ελληνικές θάλασσες και σχεδόν το 70% αυτών των πλαστικών απορριμμάτων ρυπαίνει κάθε χρόνο τις ελληνικές ακτές.

Η ελληνική οικονομία υπολογίζεται πως χάνει περίπου 26 εκατομμύρια ετησίως εξαιτίας της πλαστικής ρύπανσης, καθώς αυτή επηρεάζει την τουριστική, τη ναυτιλιακή αλλά και την αλιευτική οικονομία.

Οι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων

Σύμφωνα με τελευταία έρευνα του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση, πάνω από το 87% της Μεσογείου, που εκτείνεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό έως την Αφρική, την Ευρώπη και την Ασία, είναι μολυσμένο με μικροπλαστικά και άλλους ρύπους, συμπεριλαμβανομένων τοξικών μετάλλων και βιομηχανικών χημικών.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ρύπανση των υδάτων συνδέεται με 1,4 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα για τα 150 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν κατά μήκος των ακτών της Μεσογείου και τα 270 εκατομμύρια τουρίστες που έλκονται από αυτά τα νερά κάθε χρόνο.

Η εκτεταμένη ρύπανση από πλαστικά ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία λόγω της συσσώρευσης ανθεκτικών χημικών ουσιών ( PFAS / υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες).

Οι μεγαλύτεροι ρυπαντές

Με βάση τα όσα αναφέρονται στην έρευνα, ο μεγαλύτερος ρυπαντής είναι η Αίγυπτος με 0,25 εκατομμύρια τόνους πλαστικού να καταλήγουν στη Μεσόγειο. Ακολουθεί η Τουρκία, με 0,11 εκατομμύρια τόνους και η Ιταλία με 0,04 εκατομμύρια τόνους πλαστικού στη μολυσμένη θάλασσα. Ολες αυτές οι ποσότητες αποτελούν μέρος των 1,9 εκατομμυρίων πλαστικών θραυσμάτων ανά τετραγωνικό μέτρο που εντοπίζονται στη Μεσόγειο.

Κίνδυνος για πουλιά και ψάρια

Και δεν είναι μόνο οι άνθρωποι που επηρεάζονται από την πλαστική ρύπανση: με βάση την έρευνα, παγκοσμίως 344 είδη έχουν βρεθεί παγιδευμένα σε πλαστικά. Μάλιστα, στην ευρύτερη περιοχή μας, στη Μεσόγειο, 134 είδη πέφτουν θύματα της κατάποσης πλαστικών.

Σήμερα, 90% των θαλασσοπουλιών έχουν κάποιο μικρό κομμάτι πλαστικών στο στομάχι τους (το 1960 το ποσοστό αυτό ήταν 5%), ενώ μέχρι το 2050 αυτό το ποσοστό, αν δεν αλλάξει κάτι, μπορεί να αγγίξει το 99% (!).

Είναι κοινό μυστικό πως τα πλαστικά πνίγουν τον πλανήτη και απειλούν τη ζωή… Κατά τους ειδικούς της περιβαλλοντικής οργάνωσης, το 18% των τόνων και των ξιφιών έχουν πλαστικά σκουπίδια στο στομάχι τους (κυρίως σελοφάν και ΡΕΤ,) όπως και το 17% του είδους γαλέου Galeus melastomus στα Νησιά των Βαλεαρίδων.

Παραμένει στο περιβάλλον για εκατοντάδες χρόνια

Οπως επισημαίνουν από την περιβαλλοντική οργάνωση WWF, το πλαστικό είναι ένα υλικό με ιδιαίτερα προβληματικές ιδιότητες. Είναι ελαφρύ κι άρα παρασύρεται εύκολα. Είναι ανθεκτικό κι άρα δεν αποσυντίθεται στο φυσικό περιβάλλον, παραμένοντας εκεί για δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια.

Και γιατί είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα; Επειδή, όπως λένε από την περιβαλλοντική οργάνωση, πέρα του ότι το πλαστικό είναι ένα υλικό με προβληματικές ιδιότητες, είναι επίσης ένα υλικό για το οποίο δεν έχουν δοθεί λύσεις για την αποτελεσματική διαχείρισή του.

Τα πλαστικά είναι κυριολεκτικά παντού: στο έδαφος, στα ποτάμια, στις θάλασσες και κατ’ επέκταση στην τροφική αλυσίδα, με τον καθένα μας να καταναλώνει ακούσια πέντε γραμμάρια μικροπλαστικών την εβδομάδα.

Κατά τους ειδικούς, η ανεξέλεγκτη παραγωγή πλαστικού όχι μόνο βυθίζει τις πόλεις και τη φύση μας στα πλαστικά, αλλά συμβάλλει και στην επιδείνωση της τριπλής πλανητικής κρίσης: της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας.

2+1 παράγοντες που εντείνουν την πλαστική ρύπανση

Σύμφωνα με τη WWF Ελλάς, η πλαστική ρύπανση εντείνεται, μεταξύ άλλων, επειδή:

– Οι μεσογειακές επιχειρήσεις διαθέτουν κάθε χρόνο στην αγορά 38 εκατομμύρια τόνους πλαστικών προϊόντων, αλλά η συνδρομή τους στη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων που παράγονται δεν είναι ακόμα αποτελεσματική. Επιπλέον, λόγω του χαμηλού κόστους του «παρθένου» πλαστικού, δεν επενδύουν στον σχεδιασμό νέων προϊόντων που βασίζονται στην επαναχρησιμοποίηση, μείωση ή και αντικατάσταση του «παλιού» πλαστικού.

– Οι παράκτιες δραστηριότητες ευθύνονται για τη μισή ποσότητα του πλαστικού που εισέρχεται στη Μεσόγειο κάθε μέρα, ενώ, όπως σημειώνει η έρευνα, κάθε χιλιόμετρο ακτογραμμής συσσωρεύει πάνω από 5 κιλά πλαστικών. Στις παράκτιες περιοχές με τα μεγαλύτερα ποσοστά ρύπανσης περιλαμβάνονται δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί, όπως η Βαρκελώνη, το Τελ Αβίβ, η Βαλένθια, ο κόλπος της Μασσαλίας και οι ακτές της Βενετίας, ενώ την πρωτιά στη ρύπανση από πλαστικά απορρίμματα καταλαμβάνει η τουρκική Κιλικία.

– Τα προβλήματα στη διαχείριση των πλαστικών απορριμμάτων στη Μεσόγειο επιδεινώνονται σημαντικά και από τον τουρισμό, σύμφωνα με την έκθεση, δεδομένου ότι οι τουρίστες την περίοδο του καλοκαιριού αυξάνουν την παραγωγή απορριμμάτων κατά 30% σε πολλές παράκτιες περιοχές της Μεσογείου. Ειδικότερα, στην Ελλάδα ο τουρισμός αυξάνει τα πλαστικά απορρίμματα κατά 26% τη θερινή περίοδο, επιφέροντας κόστος διαχείρισης της τάξης των 4-8 εκατ. ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί πως τα θαλάσσια απορρίμματα κοστίζουν στους τομείς του τουρισμού, της αλιείας και της ναυτιλίας περίπου 641 εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο.

Ενα παγκόσμιο πρόβλημα

Πρόσφατη μελέτη του αμερικανικού γραφείου της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace («Circular Claims Fall Flat Again») αναφέρει πως το 2021 τα νοικοκυριά στις ΗΠΑ δημιούργησαν περίπου 51 εκατομμύρια τόνους πλαστικών σκουπιδιών, από τα οποία ανακυκλώθηκαν μόλις οι 2,4 εκατομμύρια τόνοι (!).

Στη μελέτη αναφέρεται μεταξύ άλλων πως η ανακύκλωση πλαστικού έχει καθοδική πορεία, αφού μειώθηκε κατά 5%-6% το 2021, ενώ το 2014 ήταν 9,5% και το 2018 ήταν 8,7%. Στην ερώτηση γιατί συνέβη αυτό, οι συντάκτες απαντούν πως οφείλεται στην απαγόρευση εισαγωγής πλαστικών αποβλήτων που επέβαλε η Κίνα το 2018!

Σημειώνεται πως μέχρι τότε οι ΗΠΑ (αλλά και πολλές άλλες χώρες) εξήγαν εκατομμύρια τόνους πλαστικών σκουπιδιών στην Κίνα και προσμετρούσαν τις εξαγωγές αυτές ως «ανακύκλωση», παρόλο που μεγάλο μέρος τους απλά κατέληγε στα σκουπίδια ή καιγόταν…

Τώρα, μετά την κίνηση της Κίνας να μη δέχεται άλλα πλαστικά σκουπίδια, αυτά καταλήγουν στην Αφρική και σε διάφορες άλλες ασιατικές χώρες. Σε έκθεση των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το πώς η πλαστική ρύπανση – και κατ’ επέκταση η παραγωγή πλαστικού – έχει δυσανάλογες επιπτώσεις σε περιθωριοποιημένες κοινότητες και χώρες, επισημαίνεται μεταξύ άλλων πως αυτές οι χώρες βιώνουν υψηλά επίπεδα περιβαλλοντικής αδικίας, ενώ ταυτόχρονα ήταν πιο πιθανό να περιλαμβάνουν έγχρωμους πολίτες.

Γιατί αποτυγχάνει η ανακύκλωση του πλαστικού…

Εύλογα τίθεται το ερώτημα: Γιατί αποτυγχάνει η ανακύκλωση του πλαστικού; Στην έκθεση του αμερικανικού γραφείου της περιβαλλοντικής οργάνωσης Greenpeace αναφέρεται πως αποτυγχάνει, μεταξύ άλλων, επειδή τα πλαστικά απορρίμματα είναι εξαιρετικά δύσκολο να συλλεχθούν, κι αυτό εξαιτίας της τεράστιας ποσότητας πλαστικού που μας κατακλύζει από παντού. Επιπλέον, τα πλαστικά απορρίμματα χρειάζονται διαλογή πριν ανακυκλωθούν, άρα ακόμα κι αν συλλέγονταν θα ήταν αδύνατο να γίνει διαλογή σε τρισεκατομμύρια πλαστικά απορρίμματα.

Σύμφωνα με επιστήμονες της περιβαλλοντικής οργάνωσης, πέρα από τους καταναλωτές και την πολιτεία (συστήματα ανακύκλωσης κ.ά.), σημαντικός παράγοντας αποτυχίας του συστήματος είναι ότι οι παραγωγοί της πλαστικής ρύπανσης, της πλαστικής συσκευασίας μίας χρήσης, δεν έχουν την υποχρέωση να παρακολουθούν τον κύκλο ζωής των προϊόντων τους.