Γιατί το Ισραήλ επέλεξε την κλιμάκωση;

Ο δεκάμηνος πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας έχει προ πολλού ξεφύγει από την τοπική του γεωγραφία, πυροδοτώντας επικίνδυνες στρατιωτικές κλιμακώσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή – θανατηφόρες συγκρούσεις στα σύνορα Ισραήλ-Λιβάνου, επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα και στο Τελ Αβίβ, επιθέσεις από πολιτοφυλακές που πρόσκεινται στο Ιράν εναντίον των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ και τη Συρία, ακόμη και άμεσες συγκρούσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.

Στη συνέχεια, μέσα σε διάστημα 24 ωρών την περασμένη εβδομάδα, το Ισραήλ ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία του Φουάντ Σουκρ, ενός κορυφαίου διοικητή της Χεζμπολάχ στη Βηρυτό, σε αντίποινα για μια επίθεση με ρουκέτες της Χεζμπολάχ στα Υψίπεδα του Γκολάν, ενώ η χώρα θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια, του πολιτικού ηγέτη της Χαμάς, στην Τεχεράνη. Αυτό το διπλό χτύπημα έκανε πολλούς παρατηρητές να φοβούνται την έκρηξη ενός ακόμη πιο καταστροφικού περιφερειακού πολέμου.

Δεν είναι πρωτοφανής για το Ισραήλ η ριψοκίνδυνη κλιμάκωση

Γιατί το Ισραήλ κλιμακώνει τώρα με τόσο επικίνδυνο τρόπο; Σίγουρα, οι τελευταίες επιθέσεις του δεν είναι, από μόνες τους, πρωτοφανείς. Η χώρα έχει μακρύ ιστορικό δολοφονιών Παλαιστινίων ηγετών και έχει σκοτώσει εκατοντάδες πράκτορες της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και τη Συρία.

Οι καλύτεροι τρόποι αντιστάθμισης της αδυναμίας, συμβούλευε ο Μπεν Γκουριόν, ήταν η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, η εμβάθυνση των διπλωματικών σχέσεων και η επιδίωξη της ειρήνης. Το Ισραήλ κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση σε όλα τα μέτωπα…

Το Ισραήλ έχει επίσης επιδείξει εδώ και καιρό ικανότητες πληροφοριών που του επιτρέπουν να διεισδύει βαθιά στο εσωτερικό του Ιράν. Και οι προηγούμενοι γύροι κλιμάκωσης, τους τελευταίους δέκα μήνες, δεν οδήγησαν σε έναν ολοκληρωτικό περιφερειακό πόλεμο. Αλλά η ενδεχόμενη αποκλιμάκωση και ο περιορισμός δεν είναι ποτέ εγγυημένες – οι ορθολογικοί υπολογισμοί οποιουδήποτε κράτους που ευνοούν την αυτοσυγκράτηση μπορούν ξαφνικά να ξεπεραστούν από τα γεγονότα στο έδαφος, οδηγώντας σε λανθασμένους υπολογισμούς ή ακόμη και σε σκόπιμες στρατηγικές αποφάσεις για την πρόκληση μιας ευρύτερης σύγκρουσης.

Ο ρυθμός και η φύση των τελευταίων ισραηλινών χτυπημάτων αυξάνουν δραματικά τον κίνδυνο σοβαρότερης κλιμάκωσης. Οι ηγέτες του Ισραήλ αναμφίβολα κατανοούν πως οι διαδοχικές δολοφονίες των Σουκρ και Χανίγια – και το γεγονός ότι οι μέθοδοι των δολοφονιών μεγιστοποίησαν τον «εξευτελισμό» του Ιράν – θα προκαλέσουν πιθανότατα αντίποινα από την Τεχεράνη και ενδεχομένως από τις άλλες ένοπλες ομάδες που υποστηρίζει.

Καταλυτικό το «τραύμα» της 7ης Οκτωβρίου

Οι αναφορές των δολοφονιών της περασμένης εβδομάδας στα δυτικά μέσα ενημέρωσης τείνουν να υπογραμμίζουν τις ικανότητες του Ισραήλ να εξαπολύει στρατιωτικά και τεχνολογικά εξελιγμένες επιθέσεις βαθιά μέσα στο εχθρικό έδαφος.

Μετά την αμηχανία της 7ης Οκτωβρίου, οι απεικονίσεις αυτές μπορεί να δώσουν την εντύπωση ότι ο ισραηλινός στρατός είναι και πάλι ανίκητος. Αλλά αυτή η ερμηνεία παραγνωρίζει τις δύσκολες πραγματικότητες που αντιμετωπίζει το Ισραήλ.

Το Ισραήλ μπορεί να ωθεί τα όρια στις περιφερειακές δράσεις του, όχι επειδή αισθάνεται ισχυρό, αλλά επειδή αισθάνεται αδύναμο. Βασικά, κάνει ελάχιστους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς υπολογισμούς στις αποφάσεις του, σημειώνει το Foreign Affairs σε ανάλυσή του.

Και εξηγεί πως η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου επέφερε ένα καταστροφικό πλήγμα στη στάση αποτροπής του, γι’ αυτό τώρα, πρόθυμο να αναλάβει μεγαλύτερους κινδύνους και να απορροφήσει υψηλότερο κόστος, το Ισραήλ επιδιώκει να λάβει τακτικά πλεονεκτήματα όταν μπορεί, σε μια φρενήρη προσπάθεια, να αποκαταστήσει τις δυνάμεις του στον τομέα αποτροπής εχθρικών επιθέσεων.

Ο παράγοντας του φόβου

Για να κατανοήσει κανείς τους σημερινούς υπολογισμούς του Ισραήλ, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί πώς έχει αλλάξει η ψυχοσύνθεση της χώρας μετά την 7η Οκτωβρίου. Πριν από την επίθεση της Χαμάς, η αυτοπεποίθηση του Ισραήλ είχε φτάσει στο απόγειό της.

Το Ισραήλ είχε φτάσει να πιστεύει ότι τα αραβικά κράτη θα το αποδέχονταν, ακόμη και αν δεν είχε επιλύσει τη σύγκρουσή του με τους Παλαιστίνιους και ότι θα μπορούσε να πλήξει το Ιράν και τους συμμάχους του, ουσιαστικά χωρίς συνέπειες, ή να θέσει σε κίνδυνο την υποστήριξη που απολαμβάνει από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στη συνέχεια, σχεδόν εν μία νυκτί, αυτή η αυτοπεποίθηση μετατράπηκε σε μια αίσθηση βαθιάς αδυναμίας. Η επίθεση της Χαμάς κατέρριψε τις πιο βασικές υποθέσεις των Ισραηλινών: ότι η στρατιωτική και τεχνολογική τους υπεροχή θα μπορούσε να αποτρέψει τους αντιπάλους τους, ότι θα μπορούσαν να ζουν με ασφάλεια πίσω από τείχη και οχυρωμένα σύνορα και πως θα μπορούσαν να ευημερούν οικονομικά χωρίς να κάνουν σημαντικές προόδους προς την ειρήνη με τους Παλαιστίνιους. Τώρα, πολλοί στο κατεστημένο της ασφάλειας αναγνωρίζουν ότι «το Ισραήλ δεν είναι τόσο ισχυρό», όπως είπε ευθέως στο Foreign Affairs ένας πρώην αξιωματούχος εθνικής ασφάλειας.

Οργή για τον Νετανιάχου και ανασφάλεια

Πολλοί Ισραηλινοί που σπουδάζουν ή εργάζονται στον τομέα της εθνικής ασφάλειας είναι εξοργισμένοι με την κυβέρνησή τους για τις τεράστιες αποτυχίες της στον τομέα αυτό κατά και μετά την 7η Οκτωβρίου – είναι επίσης θυμωμένοι που οι ηγέτες, οι οποίοι απέτυχαν να κρατήσουν τη χώρα ασφαλή, δεν έχουν λογοδοτήσει. Η δυσπιστία απέναντι στην κυβέρνηση είναι διάχυτη.

Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου μπορεί να απέσπασε χειροκροτήματα όταν μίλησε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ τον Ιούλιο, αλλά ο σύμβουλός του σε θέματα εθνικής ασφάλειας, Tzachi Hanegbi, μόλις που πρόλαβε να πει μια λέξη όταν μίλησε σε ένα ισραηλινό συνέδριο για την ασφάλεια στην Χερτσλιγιά εβδομάδες νωρίτερα. Τα μέλη του ακροατηρίου τον γουχάρισαν και κατηγόρησαν την κυβέρνηση ότι παραμελεί την ασφάλεια του Ισραήλ και απογοητεύει τους ομήρους, που παραμένουν αιχμάλωτοι στη Γάζα. Ακόμη και στο εσωτερικό του Ισραήλ, υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι ο Νετανιάχου μπορεί να παρατείνει τον πόλεμο μόνο για τη δική του πολιτική επιβίωση.

Δέχεται εσωτερικό «πόλεμο» ο στρατός του Ισραήλ;

Αυτό το άγχος και η οργή αντανακλούν πραγματικές εγχώριες προκλήσεις για την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ. Οι IDF (ισραηλινός στρατός) είναι καταπονημένες σε πολλαπλά μέτωπα, από τη Γάζα μέχρι τη Δυτική Όχθη, το βόρειο Ισραήλ και πέρα από αυτό. Η προσπάθεια του Νετανιάχου να αναμορφώσει το δικαστικό σώμα της χώρας, το πρώτο εξάμηνο του 2023, είχε ήδη δημιουργήσει σοβαρές ρήξεις μεταξύ των πολιτικών ηγετών και των ανώτατων στελεχών του στρατού – ως απάντηση στην πίεση του συνασπισμού του Νετανιάχου, χιλιάδες Ισραηλινοί έφεδροι απείλησαν ότι δεν θα παρουσιαστούν για υπηρεσία.

Ο στρατός αντιμετωπίζει πρωτοφανείς απειλές από εγχώριους εξτρεμιστές, μεταξύ άλλων από τις ίδιες τις τάξεις του και τις τάξεις της κυβέρνησης. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ακροδεξιοί ακτιβιστές και πολιτικοί εισέβαλαν σε μία από τις ίδιες τις βάσεις του ισραηλινού στρατού, για να διαμαρτυρηθούν για την κράτηση εφέδρων που κατηγορούνται για κακοποίηση Παλαιστίνιων κρατουμένων.

Το Ισραήλ αιμορραγεί από τη διεθνή υποστήριξη εξαιτίας του τεράστιου αριθμού των νεκρών και της καταστροφής που έχει προκαλέσει στη Γάζα, ενώ στα νομικά φόρουμ της Χάγης αντιμετωπίζει αυξανόμενο έλεγχο για τη διεξαγωγή του πολέμου και τη συνεχιζόμενη κατοχή της Δυτικής Όχθης.

Το Ισραήλ τα υπολόγισε λάθος

Η επίπτωση που είχε η επίθεση του Ιράν τον Απρίλιο στο Ισραήλ είναι, επιπλέον, υποτιμημένη εκτός της χώρας. Το Ισραήλ σαφώς υπολόγισε λάθος όταν στόχευσε το προσωπικό του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης σε μια εγκατάσταση στη Δαμασκό που οι Ιρανοί θεωρούσαν διπλωματικό χώρο. Δεν προέβλεψε μια τόσο πρωτοφανή, μαζική και άμεση απάντηση, η οποία περιλάμβανε εκατοντάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους που εκτοξεύτηκαν από το ιρανικό έδαφος στο Ισραήλ.

Αν και οι Ισραηλινοί θαύμασαν την εξελιγμένη και συντονισμένη άμυνα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που απέκρουσε την ιρανική επίθεση, αυτή ήταν, επίσης, που επέφερε και μία ρωγμή στην αυτοδύναμη εικόνα τους. Οποιαδήποτε αίσθηση θριαμβολογίας επισκιάστηκε από τον συναγερμό για το γεγονός ότι το Ιράν θα επιχειρούσε μια τόσο σοβαρή επίθεση εξ αρχής – και την ανησυχία ότι η επόμενη τέτοια επίθεση μπορεί να μην αποκρουστεί τόσο εύκολα.

Οι Ισραηλινοί αναλυτές ήταν ικανοποιημένοι που τα αντίποινα του Ισραήλ – μια περιορισμένη αεροπορική επίθεση σε μια ιρανική στρατιωτική βάση στο Ισφαχάν, που στόχευε την ιρανική αεράμυνα – έδειξαν την ικανότητα της χώρας να πλήττει με ακρίβεια στόχους στο εσωτερικό του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των τοποθεσιών που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Αλλά οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι άμυνας δεν αισθάνονται απαραίτητα άνετα να βασίζονται στην αποτροπή μέσω… άρνησης, δηλαδή πείθοντας τους αντιπάλους ότι οι επιθέσεις δεν θα επιτύχουν, όπως προτιμούν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά την άποψη αυτών των αξιωματούχων, η υπεράσπιση του Ισραήλ τον Απρίλιο δεν ήταν μια απόλυτη επιτυχία επειδή, τελικά, ο αμυντικός συνασπισμός δεν απέτρεψε την επίθεση – απλά περιόρισε τη ζημιά.

Το Ιράν προσπαθεί να φτάσει στο «πρωτάθλημα των πρωταθλητών»

Πολλοί αναλυτές ασφαλείας ανησυχούν για τη φθορά της περιφερειακής θέσης του Ισραήλ – ανησυχούν ότι το Ιράν και οι σύμμαχοί του κερδίζουν σε δύναμη και ότι η Τεχεράνη μπορεί να έχει περαιτέρω κίνητρο να οπλίσει τις πυρηνικές του ικανότητες αν πιστεύει πως δεν είναι επαρκώς ικανή να αποτρέψει το Ισραήλ με συμβατικά μέσα.

Πιστεύουν ότι η χώρα υποβαθμίζεται σε καθεστώς δεύτερης κατηγορίας, καθώς το Ιράν προσπαθεί να φτάσει στο «πρωτάθλημα των πρωταθλητών», όπως το έθεσε ένας πρώην αξιωματούχος εθνικής ασφάλειας. Το Ισραήλ χάνει την αποτροπή «σε βαθμό που δεν έχει ξαναδεί», δήλωσε πρώην αξιωματούχος άμυνας. Και όμως, η πολιτική ηγεσία του Ισραήλ συνεχίζει να λέει στο λαό της ότι η χώρα του κερδίζει.

Η ιρανική επίθεση του Απριλίου ενέτεινε την αντίληψη των Ισραηλινών για μια θεμελιώδη αλλαγή στο «πνεύμα» της Μέσης Ανατολής. Οι αντίπαλοι του Ισραήλ – πιστεύουν – μπορεί τώρα να θεωρούν ότι η καταστροφή της χώρας είναι πράγματι ένας ρεαλιστικός στόχος. Η ανησυχία αυτή μπορεί να είναι υπερβολική – το Ισραήλ διατηρεί τις πιο προηγμένες στρατιωτικές δυνατότητες στην περιοχή και συνεχίζει να έχει την ισχυρή υποστήριξη των ΗΠΑ και άλλων δυτικών δυνάμεων στον αγώνα του κατά του Ιράν.

Ωστόσο, νηφάλιοι Ισραηλινοί αναλυτές εκφράζουν τώρα μια αίσθηση υπαρξιακής απειλής, που περιγράφουν ως διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη που έχουν νιώσει από την ανεξαρτησία της χώρας, το 1948. Σε αντίθεση με το 1948, όμως, σημειώνει ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος, το Ισραήλ δεν λαμβάνει υπόψη του τα διδάγματα του ιδρυτή πρωθυπουργού του, Νταβίντ Μπεν Γκουριόν.

Οι καλύτεροι τρόποι αντιστάθμισης της αδυναμίας, συμβούλευε ο Μπεν Γκουριόν, ήταν η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, η εμβάθυνση των διπλωματικών σχέσεων και η επιδίωξη της ειρήνης. Το Ισραήλ κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση σε όλα τα μέτωπα…

Γιατί θα παραμείνει στο σκληρό μονοπάτι;

Και ενώ η εικόνα της υπερβολικής σιγουριάς που είχαν οι Ισραηλινοί πριν από την 7η Οκτωβρίου άλλαξε άρδην, ωστόσο, δεδομένης της αντίληψης μιας αυξημένης ευπάθειας, αλλά και της εμπιστοσύνης ότι θα διατηρήσουν την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, το Ισραήλ είναι πιθανό να επιμείνει σε μια επιθετική στάση στην περιοχή, ακόμη και αν αυτό αυξάνει τον κίνδυνο ενός ευρύτερου περιφερειακού πολέμου.

Μετά το τραύμα της 7ης Οκτωβρίου, η αποδοχή του κινδύνου από το ισραηλινό κοινό και η όρεξή του για επιθετικές ενέργειες μπορεί να είναι επίσης υψηλότερη. Όπως λένε Ισραηλινοί αναλυτές, «όλα είναι πλέον εφικτά».

Ωστόσο, το Ισραήλ προχωρά χωρίς πολιτική στρατηγική. Η πίστη στην ωμή στρατιωτική δύναμη για την αποκατάσταση της αποτροπής και ο διπλασιασμός της αντιπαράθεσης με το Ιράν και τους συμμάχους τουμ χωρίς πολιτικό ή στρατηγικό σχέδιο, είναι απίθανο να αλλάξει την αναδυόμενη περιφερειακή δυναμική που τόσο ανησυχεί τους Ισραηλινούς στρατιωτικούς σχεδιαστές. Είναι απίθανο να αποτρέψει τα μέλη τού «άξονα της αντίστασης», τα οποία μπορεί να διπλασιάσουν και τα ίδια τη δράση τους με απροσδόκητους τρόπους και να εκπλήξουν το Ισραήλ για άλλη μια φορά.

Χωρίς ειρήνη με τους Παλαιστίνιους, δεν θα είναι ποτέ ασφαλές

Ο τερματισμός του πολέμου στη Γάζα θα βοηθούσε σίγουρα να μειωθούν οι απειλές που αντιμετωπίζει τώρα το Ισραήλ, αν και ο σημερινός γύρος κλιμάκωσης είναι απίθανο να φέρει πιο κοντά μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός ή την απελευθέρωση των υπόλοιπων ομήρων.

Αλλά ακόμη και ο τερματισμός της σύγκρουσης στη Γάζα δεν θα λύσει τελικά το μεγαλύτερο στρατηγικό δίλημμα του Ισραήλ: Αν εξακολουθεί να πιστεύει ότι η πληρέστερη ενσωμάτωσή του στη Μέση Ανατολή, μέσω της σύναψης συμφωνιών εξομάλυνσης των σχέσεών του με τους Άραβες γείτονές του, θα περιθωριοποιήσει τις υποστηριζόμενες από το Ιράν εξτρεμιστικές ομάδες και θα μειώσει την εχθρότητα προς τη χώρα, θα πρέπει να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι η σύγκρουσή του με τους Παλαιστίνιους αποτελεί τη βασικότερη υπαρξιακή απειλή του.

Εντυπωσιακές τακτικές στρατιωτικές επιχειρήσεις μπορεί να δώσουν μια ψευδαίσθηση νίκης, αλλά μόνο μια διαρκής ειρήνη με τους Παλαιστίνιους μπορεί να φέρει πραγματική ασφάλεια τόσο στο Ισραήλ όσο και ευρύτερα στη Μέση Ανατολή.