Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Γ’)

Αξιοπρόσεκτη όμως –όπως έχουμε ήδη αναφέρει– υπήρξε στο διάβα των αιώνων και η επενέργεια της λατινικής στην ελληνική γλώσσα. Κατά πρώτον, πολλές λατινικές δάνειες λέξεις της ελληνικής υπήρξαν άμεσο επακόλουθο της ύπαρξης ρωμαϊκών θεσμών (διοικητικών και νομικών) και στρατευμάτων στην κατακτηθείσα ελληνική Ανατολή, στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ορισμένα από τα δάνεια αυτά εξαφανίστηκαν όταν τερματίστηκε η ρωμαϊκή κυριαρχία (π.χ., ήδικτον/edictum – διάταγμα, πραίφεκτος/praefectus – κυβερνήτης, διάριον/diarium – σιτηρέσιο ή μεροκάματο), ενώ πολλά άλλα επέζησαν στους κατοπινούς αιώνες (π.χ., λεγεών – λεγεώνa/legio, πραίτωρ – πραίτορας/praetor, μαγίστωρ – μάγιστρος/magister – κύριος ή δάσκαλος ή διοικητής, κουστωδία/custodia – φρουρά ή συνοδεία). Εξάλλου, σημειώνονται περιπτώσεις αφενός αντικατάστασης λατινικών δανείων από αντίστοιχες ελληνικές λέξεις (π.χ., η λέξη σένατος, προερχόμενη από τη λατινική senatus, αντικαταστάθηκε εντέλει από τη λέξη σύγκλητος) και αφετέρου διατήρησης τόσο της λατινικής όσο και της ελληνικής λέξης (π.χ., οι λέξεις επιγραφή και τίτλος, η δεύτερη προερχόμενη από τη λατινική titulus – επιγραφή).

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι καθημερινές λέξεις της λατινικής που πέρασαν ως δάνεια στο ελληνικό λεξιλόγιο κατά την αρχαιότητα και επιβιώνουν ως σήμερα, ενίοτε με αλλαγές σε επίπεδο νοήματος ή ύφους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του είδους αποτελούν, μεταξύ άλλων, τα ουσιαστικά πόρτα (porta), τάβλα (tabula – tabla, σανίδα), μεμβράνη (membrana), φαμελιά – φαμίλια (familia, οικογένεια), παλάτι (palatium, ανάκτορο), οσπίτιον – σπίτι (hospitium, πανδοχείο), πουλλίον – πουλί (pullus, νεοσσός, στρουθί), καθώς και το επίθετο άσπρος (asper, τραχύς).

Επιπλέον, λεξιλογικός δανεισμός από τη λατινική παρατηρείται σε ελληνικές διαλέκτους που ήταν σε χρήση στην Τουρκία έως και τον περασμένο αιώνα – στην πλειονότητά τους, οι εν λόγω διάλεκτοι είχαν αποκοπεί σε μεγάλο βαθμό από την ελληνική της μητροπολιτικής Ελλάδας ήδη από τους Βυζαντινούς Χρόνους (π.χ., στράτα/strata – λιθόστρωτος δρόμος, ρήγλα – ρέγουλα/regula). Πέραν τούτου, ονοματικά και επιθετικά επιθήματα (προσφύματα που προσκολλώνται στη ρίζα μιας λέξης) της λατινικής εισχώρησαν και στο ελληνικό λεξιλόγιο (π.χ., το επίθημα –arius, το οποίο εισήλθε στην ελληνική με δάνειες λέξεις όπως beneficiarius – βενεφικιάριος, δηλαδή ευεργετηθείς στρατιώτης, και επιζεί μέχρι τώρα σε λέξεις όπως βιβλιοθηκάριος και αποθηκάριος).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, το φημισμένο παλάτι της Κνωσού.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Β’)