Πολεμικοί ελέφαντες: Πώς οι αρχαίοι Ρωμαίοι αντιμετώπισαν τα «Πάντζερ» του Αννίβα

Μετά το αρχικό σοκ που υπέστη, τον Μάιο του 326 πχ., η μακεδονική φάλαγγα του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τα τεράστια ζώα που είχαν μετατραπεί σε κινούμενα φρούρια, κατάφερε να τσακίσει τον δεινό αντίπαλο. Ύστερα από κάποιες δεκαετίες όμως, ένας άλλος εξίσου δεινός στρατός, οι Ρωμαίοι, θα τα έβρισκε περισσότερο σκούρα έναντι των… πρωτόγνωρων ελεφάντων.

Μετά τη μάχη του Υδάσπη, στην οποία ο Μέγας Αλέξανδρος ο μεγαλοφυής είχει επικρατήσει του Ινδού βασιλικά Πώρου και των ελεφάντων του, ο Έλληνας βασιλιάς εντυπωσιασμένος από τα τεράστια αυτά ζώα, τα έφερε από την Ινδία στη Μεσόγειο.

Τους ελέφαντες τους χρησιμοποίησαν επιδέξια, οι επίγονοι του Μακεδόνα βασιλιά στους μεταξύ τους πολέμους, αλλά εκείνος που θα κατόρθωνε να τους αξιοποιήσει με τέτοιο τρόπο που νίκησε τον παντοδύναμο ρωμαϊκό στρατό, ήταν ο Ηπειρώτης βασιλιάς, Πύρρος.

Όταν το 280 π.χ. αποβιβάστηκε ο ιδιοφυής Έλληνας βασιλιάς στην Ιταλία για να αντιμετώπισει την ανεργχόμενη Ρώμη, είχε μαζί του 3.000 ιππείς, 20.000 πεζικάριους, 2.000 τοξότες και 500 σφενδονήτες και 20 ελέφαντες, και αναχώρησε.

Ήταν η πρώτη φορά που οι Ρωμαίοι θα έβλεπαν μπροστά τους ένα τέτοιο όπλο, όπως εξάλλου και ο Μέγας Αλέξανδρος, 60 χρόνια πριν.

Οι ελέφαντες του Πύρρου

Ο στρατός του κέρδισε τους Ρωμαίους στην Ηράκλεια της νότιας Ιταλίας, το 280 π.Χ., ώσπου ενώ η πλάστιγγα άρχισε να γέρνει υπέρ των Ρωμαίων, στη θέα των ελεφάντων οι Ρωμαίοι τρομοκρατήθηκαν, καθώς ήταν πρωτόγνωρο γι΄ αυτούς το θέαμα. Ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων κατά των Ρωμαίων.

«Φανταστείτε, για μια στιγμή, είστε Ρωμαίος στρατιώτης σε πόλεμο. Στη μέση της μάχης, έρχεστε αντιμέτωποι με ένα τεράστιο και δυνατά σαλπίζοντας πλάσμα που δεν έχετε ξαναδεί» αναφέρει στο The Conversation ο επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σάουθερν Κρος στην Αυστραλία, οποίος διδάσκει Μάνατζμεντ.

«Φαίνεται να έχει αιχμηρά δόρατα που προεξέχουν και από τις δύο πλευρές του στόματός του και ένα παράξενο, ισχυρό μέλος που εκτείνεται από το πρόσωπό του. Ένοπλοι άντρες ανεβαίνουν στην κορυφή αυτού του πανύψηλου θηρίου, που τρέχοντας προς το μέρος σου με ταχύτητα, συνθλίβει τους συντρόφους σου κάτω από τα πόδια».

Σύμφωνα με πληροφορίες, λέει ο Κρος, οι Ρωμαίοι στρατιώτες τρομοκρατήθηκαν την πρώτη φορά που αντιμετώπισαν πολεμικούς ελέφαντες στο πεδίο της μάχης. «Είναι δύσκολο να μην αισθάνεσαι άσχημα και για τους ελέφαντες, καθώς η χρήση ζώων με αυτόν τον τρόπο στον πόλεμο είναι αναμφίβολα σκληρή» σημειώνει ο ίδιος. Αντίθετα, με τους Ρωμαίους, η σάρισα των Μακεδόνων, πρέπει να είχε παίξει αποφασιστικό ρόλο στην νίκη του Υδάσπη.

Ινδικοί πολεμικοί ελέφαντες εναντίον του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πίνακας ζωγραφικής του Γιοχάνες βαν ντεν Άβελε. (Wikipedia)

Ο Πύρρος νίκησε ξανά τους Ρωμαίου στο Άσκλο με τεράστιες απώλεις (279 π.Χ.) και αργότερα συνάντησε τους Ρωμαίους Μπενεβέντο (275 π.Χ.).

Ωστόσο, «αυτή τη φορά, οι Ρωμαίοι ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι. Αν και αρχικά ήταν επιτυχείς στο να αναγκάσουν πίσω τις ρωμαϊκές δυνάμεις, οι ελέφαντες –τραυματισμένοι από τα εκηβόλα όπλα των Ρωμαίων – έτρεξαν πίσω και χτύπησαν τους ίδιους τους άνδρες του Πύρρου».

«Αυτό αποκάλυψε ίσως τη μεγαλύτερη αδυναμία της χρήσης ελεφάντων στη μάχη: θα μπορούσαν να αποτελέσουν τόσο μεγάλο κίνδυνο για τη δική τους πλευρά όσο και για τον εχθρό» αναφέρει ο Κρος.

Ζάμα: Η τελευταία δοκιμασία

Στη συνέχεια, οι Ρωμαίοι αντιμετώπισαν την αυξανόμενη καρχηδονιακή απειλή που προερχόταν από τη βόρεια Αφρική στους Καρχηδονιακούς Πολέμους.

Οι Καρχηδόνιοι δεν είχαν πρόσβαση στους ασιατικούς ελέφαντες, έτσι προμηθεύονταν τους ελέφαντες τους πιο τοπικά, όπως στα βουνά του Άτλαντα, που εκτείνονται στο Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία.

Οι Καρχηδόνιοι έκαναν κάποια χρήση ελεφάντων κατά τον Πρώτο Καρχηδονιακό Πόλεμο, όπως στη μάχη Μάχη του Τύνητα (256 π.Χ.) στη σύγχρονη Τυνησία. Εδώ, περίπου 100 ελέφαντες βοήθησαν να συντρίψουν ένα ρωμαϊκό εκστρατευτικό σώμα.

Αλλά σε μια μεταγενέστερη μάχη στον Πάνορμο (250 π.Χ.) στη Σικελία, οι ελέφαντες των Καρχηδονίων στράφηκαν χαρακτηριστικά κατά των δικών τους στρατευμάτων.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Καρχηδονιακού Πολέμου, ο μεγαλοφυής στρατηγός των Καρχηδονίων Αννίβας, πέρασε με μαεστρία 37 ελέφαντες στη βόρεια Ιταλία, μέσω του Ροδανού και των Άλπεων, αιφνιδιάζοντας τους Ρωμαίους.

Οι ελέφαντες του Αννίβα τοποθετήθηκαν στα άκρα της παράταξής της στρατού του στη μάχη του ποταμού Τρεβία εναντίον των Ρωμαίων το 218 π.Χ. Ο βαθμός στον οποίο οι ελέφαντες συνέβαλαν στη νίκη του Αννίβα εδώ είναι αβέβαιος, αλλά σχεδόν όλοι πέθαναν κατά τη διάρκεια του σκληρού χειμώνα που ακολούθησε.

Ο Αννίβας φαίνεται να δέχθηκε περισσότερους ελέφαντες για να συνεχίσει τον αγώνα στην ιταλική χερσόνησο μετά τον θρίαμβό του στη μάχη των Καννών, το 216 π.Χ., όπου συνέτριψε 87.000 Ρωμαίους.

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Κρος, η Ρώμη είχε έναν άσο στο μανίκι της, τον νεαρό Ρωμαίο στρατηγό Σκιπίωνα. Ο ικανότατος αυτός στρατηγός είχε καταφέρει, στο παρελθόν, νίκες εναντίον των Ρωμαίων στην Ισπανία, όπου οι Καρχηδόνιοι είχαν χρησιμοποιήσει ελέφαντες (αν και σε μικρό αριθμό).

Το σχέδιο της Ρώμης ήταν να στείλει τον Σκιπίωνα στην Αφρική με ένα μεγάλο εκστρατευτικό σώμα, ώστε να αναγκάσει τον Αννίβα να εγκαταλείψε την εκστρατεία του στην Ιταλία. Πράγματι, ο Αννίβας «τσίμπησε» και επέστρεψε στην πατρίδα του για να αντιμετωπίσει το κίνδυνο. Στη μάχη που θα ακολουθούσε επιστράτευσε 80 ελέφαντες, τους οποίους όμως δεν είχε τον χρόνο να εκπαιδεύσει όπως έπρεπε.

Οι δυνάμεις του Σκιπίωνα και του Αννίβα συναντήθηκαν στη Ζάμα (στη σημερινή Τυνησία) το 202 π.Χ. Τότε, ο Αννίβας έβαλε μπροστά τους περίπου ελέφαντες του, αλλά ο Σκιπίωνας ήταν προετοιμασμένος.

Είχε κανονίσει να δημιουργηθούν περάσματα ανάμεσα στο βαρύ πεζικό των λεγεώνων. Αυτά τα περάσματα ήταν γεμάτα με εξαιρετικά ευκίνητο ελαφρύ πεζικό οπλισμένο εκηβόλα όπλα. Όταν οι ελέφαντες επιτέθηκαν, το ελαφρύ πεζικό έτρεξε προς τα πίσω ή προσκολλήθηκε στα πλαϊνά των σχηματισμών των λεγεωνάριων για να αφήσουν τα περάσματα κενά για να περάσουν τα άτυχα ζώα.

Οι ελέφαντες πέρασαν ανάμεσα ενώ ταυτόχρονα πλήττονταν αλύπητα με βέλη, λόγχες κτλ από των Ρωμαίων. Έτσι μερικά από τα τρομαγμένα και πληγωμένα ζωντανά, έπεσαν πάνω στις δυνάμεις του Αννίβα προκαλώντας πανικό στο δικό του ιππικό που ήταν τοποθετημένο στα άκρα της παράταξης.

Συνολικά, οι πολεμικοί ελέφαντες στον αρχαίο μεσογειακό κόσμο θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι ενάντια στο πεζικό -και ιδιαίτερα στα άλογα- που δεν τους είχαν ξαναζήσει» αναφέρει ο Κρος. «Αλλά μόλις κόπασε, αυτός ο αρχικός φόβος, οι ελέφαντες συχνά αποδείχτηκαν δίκοπο μαχαίρι, που ποδοπατούσε τους άντρες της πλευράς τους».

Οι Ρωμαίοι γνωρίζοντας ότι τα ζώα αυτά απαιτούν τεράστιες ποσότητες τροφής και καθυστερούσαν τις κινήσεις του στρατού, αποφάσισαν να μην τους ενσωματώσουν στον στρατό τους.