Capote e Capelo: Οι μυστηριώδεις… κουκουλοφόρες Πορτογαλίδες που εξαφανίστηκαν πριν 100 χρόνια

Μέχρι τη δεκαετία του 1930 μπορούσε κανείς να τις δει να κυκλοφορούν στους δρόμους πόλεων, στις μακρινές Αζόρες. Φορώντας τεράστιες κάπες -οι οποίες ξεχώριζαν για τις πανύψηλες φαρδιές κουκούλες- ήταν εξαιρετικά ευδιάκριτες και… προστατευμένες. Οι γυναίκες με την «κουκούλα των Αζορών» («Capote e Capelo» πορτ.) παραμένουν, όμως, ακόμα και σήμερα μυστήριο.

Η περίεργη αυτή εντυπωσιακή ενδυμασία διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες, όταν οι Αζόρες, αποικίζονταν από τους Ευρωπαίους.

Ο αποικισμός των Αζορών είχε ξεκινήσει το 1439 και οι πρώτοι Έυρωπαίοι προέρχονταν κυρίως από τις επαρχίες Αλγκάρβε και Αλεντέζου της Πορτογαλίας. Όταν, όμως η Ισπανίοα κατέλαβε την Πορτογαλάι, τα νησιά πέρασαν το 1580, στη κυριαρχία του Ισπανικού στέμματος.

Οι οικισμοί άρχισαν να επεκτείνονται κατά τον 15ο και 16ο αιώνα με Φλαμανδούς, Γενοβέζους, Βρετανούς και Γάλλους να ενώνονται με τον λαό της ηπειρωτικής Πορτογαλίας στα νησιά των Αζορών.

Οι Φλαμανδοί εξελίσσονταν σε σημαντική κοινότητα στην περιοχή. Μέχρι το 1490, ζούσαν 2.000 Φλαμανδοί στα νησιά Terceira, Pico, Faial, Sao Jorge και Flores και επειδή υπήρχε ένας τόσο μεγάλος Φλαμανδικός οικισμός, οι Αζόρες έγιναν γνωστές ως Φλαμανδικά νησιά ή Νήσοι της Φλάνδρας.

Η κουκούλα των Αζορών (στα Πορτογαλικά, «Capote e Capelo») εξελίχθηκε σε ένα παραδοσιακό ένδυμα των Αζορών που φοριόταν μέχρι τη δεκαετία του 1930. Αν και η προέλευσή του είναι αμφιλεγόμενη, υπάρχουν κάποιες καλές εξηγήσεις για την προέλευση και την σκοπιμότητά της.

Σύμφωνα με μια θεωρία η προέλευση της κουκούλας των Αζορών υποδηλώνει ότι οι Πορτογάλοι άποικοι συνδύαζαν σχέδια που φορούσαν στη μεσαιωνική Πορτογαλία, όπως αμάνικοι μανδύες και φαρδιές κουκούλες. Μια άλλη εξίσου ισχυρή, αν όχι επικρατέστερη θεωρία θέλει αυτές τις κουκούλες να είναι φλαμανδικής προέλευσης, λόγω των υλικών τους.

Ο πρωταρχικός σκοπός του ήταν να προστατεύσει τις γυναίκες από τις σκληρές και απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες των νησιών.

Κατασκευασμένες από χοντρά, ανθεκτικά υλικά, ο μανδύας προστάτευε αποτελεσματικά από τη βροχή και τον άνεμο. Τα υλικά αυτών των ρούχων στην πραγματικότητα ενσωμάτωναν τις δύο κύριες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής, βάφοντας το πανί σε μια έντονη μπλε ελεκτρίκ και χρησιμοποιώντας οστά φάλαινας.

Η κρητίδα (woad) ήταν ένα ευρωπαϊκό φυτό με κίτρινα που παλαιότερα καλλιεργούνταν στη Βρετανία ως πηγή μπλε βαφής, η οποία εξήχθη από τα φύλλα του αφού μετά από επεξεργασία. Η εξαγωγή αυτού του φυτού βαφής έγινε ένας από τους πυλώνες της οικονομίας των Αζορών.

Η φαλαινοθηρία έπαιζε επίσης κεντρικό ρόλο στην οικονομία των νησιών.

Έτσι εξηγείται η θεωρία της φλαμανδικής προέλευσης, λόγω χρώματος και οστών φάλαινας.

Ο σχεδιασμός της κάπας των Αζορών διέφερε στα νησιά. Στο Faial (το κύριο νησί των Αζορών), για παράδειγμα, η κάπα είχε ένα έντονο σχήμα σφήνας που ακουμπούσε στους ώμους και εκτεινόταν περισσότερο από το μήκος μιας παλάμης μπροστά.

Με τον καιρό, το ένδυμα ενσωματώθηκε για τα καλά στον πολιτισμό των Αζορών, περνώντας από μητέρες σε κόρες, από γενιά σε γενιά, συμβολίζοντας τη σεμνότητα, την κοινωνική θέση και την πολυπολιτισμική κληρονομιά της περιοχής.

Στο βιβλίο του Μαρκ Τουέιν, «Innocents Abroad» (1869), γίνεται αναφορά στο εντυπωσιακό αυτό ένδυμα: «Εδώ κι εκεί στις πόρτες βλέπαμε γυναίκες με μοντέρνες πορτογαλικές κουκούλες. Αυτή η κουκούλα είναι από χοντρό μπλε ύφασμα, προσαρτημένη σε ένα μανδύα από το ίδιο πράγμα, και είναι ένα θαύμα ασχήμιας. Στέκεται ψηλά και απλώνεται προς τα έξω, και είναι απίστευτα βαθύ, σαν τέντα τσίρκου, και το κεφάλι μιας γυναίκας είναι κρυμμένο μέσα σε αυτό, όπως του άντρα που παρακινεί τους τραγουδιστές από το υπόστεγο του στη σκηνή μιας όπερας».

Θα διαφωνήσουμε με τον Αμερικανό συγγραφέα, στο περί ασχήμιας, αλλά γούστα είναι αυτά. Εξάλλου σήμερα δεν θα δει κανείς πουθενά στις Αζόρες γυναίκες να κυκλοφορούν έτσι.

Με πληροφορίες από European Heritage Days, American Geographical Society, 24 Fotografie del “Capote e Capelo” delle Donne nelle isole Azzorre (youtube)