Πώς θα σπάσει το αδιέξοδο στο Κυπριακό

του Οζντίλ Ναμί*

Το Κυπριακό είναι και πάλι σε αδιέξοδο, αλλά αυτό είναι διαφορετικό από τα προηγούμενα. Ίσως η πιο τρανταχτή απόδειξη αυτού είναι η εντολή που δόθηκε στην κ. Holguin, τη νέα απεσταλμένη του ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες για το Κυπριακό, η οποία ανέλαβε να «ανακαλύψει αν υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των δύο πλευρών για την έναρξη διαπραγματεύσεων». 60 χρόνια συνομιλιών, πολυάριθμες συμφωνίες ηγετών, προηγμένες συγκλίσεις, πολλά μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ένα δημοψήφισμα, μια Διάσκεψη για την Κύπρο με την παρουσία των εγγυητριών δυνάμεων και της ΕΕ και έχουμε καταλήξει εδώ… Αυτό είναι λυπηρό, ανησυχητικό και απαράδεκτο.

Δύσκολος δρόμος

Ο δρόμος για την εγκαθίδρυση μιας ομοσπονδίας στην Κύπρο ήταν πάντα ένας δύσκολος αγώνας. Η ανακήρυξη της ΤΔΒΚ ως ανεξάρτητου κράτους το 1983, η πρόταση συνομοσπονδίας του 1998 ή η απόρριψη του σχεδίου Ανάν το 2004 από την ελληνοκυπριακή πλευρά ήταν πολύ δύσκολες στιγμές. Ωστόσο, όσο δύσκολες και αν ήταν αυτές οι στιγμές, καταφέρναμε πάντα να μαζέψουμε τα κομμάτια μας και να συνεχίσουμε τις διαπραγματεύσεις από εκεί που τις είχαμε αφήσει, χρησιμοποιώντας την ίδια μεθοδολογία με πριν.

Γιατί λοιπόν δεν μπορούμε να το κάνουμε και πάλι; Γιατί δεν βλέπουμε μαζικές διαδηλώσεις και από τις δύο πλευρές να απαιτούν λύση; Γιατί δεν έχουμε μεγάλα πολιτικά κόμματα στο νησί να αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και της ενέργειάς τους για την επίτευξή της λύσης;  Γιατί η Τουρκία και η Ελλάδα μένουν μακριά από την εμπλοκή στο Κυπριακό; Γιατί δεν έχουμε υψηλού επιπέδου διεθνές ενδιαφέρον με σοβαρές πρωτοβουλίες για να πιέσουν τις δύο πλευρές να τερματίσουν το status quo στο νησί;

Οι παράγοντες πίσω από την παραίτηση

Νομίζω ότι υπάρχουν αρκετοί παράγοντες πίσω από αυτή την κατάσταση παραίτησης. Η τουρκική πλευρά πιστεύει τώρα ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν θα δεχτεί ποτέ μια ισότιμη συνεργασία με την τουρκοκυπριακή πλευρά χωρίς εξωτερική πίεση, αλλά δεν θα υπάρχει καμία διεθνής πίεση που να έρχεται, επομένως πρέπει να επιμείνει σε μια λύση δύο κρατών που κερδίζει εσωτερικούς πολιτικούς πόντους και μπορεί να ωθήσει την άλλη πλευρά και τη διεθνή κοινότητα να βγει από τη ζώνη ασφαλείας τους. Από την άλλη πλευρά, η ελληνοκυπριακή πλευρά φαίνεται να βολεύεται με το status quo, εμπιστευόμενη την ασφάλεια και την ευημερία που απορρέει από την ιδιότητα του μέλους της ΕΕ.

Φαίνεται να είναι ικανοποιημένη απλά απαιτώντας συνομιλίες χωρίς να εννοούν να εμπλακούν σοβαρά ή κάπως να επαναλάβουν τις διαπραγματεύσεις χωρίς να δεσμεύονται για μια ημερομηνία λήξης ή να αποδέχονται οποιεσδήποτε συνέπειες από την απόρριψη μιας προσφοράς για άλλη μια φορά. Με όλους τους πολέμους που λαμβάνουν χώρα στην Ουκρανία, τη Γάζα και τις υπόλοιπες προβληματικές περιοχές, για να μην αναφέρουμε τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, η έλλειψη διεθνούς ενδιαφέροντος δεν αποτελεί επίσης έκπληξη.

Επικίνδυνο status quo

Αλλά το status quo είναι επικίνδυνο. Παρατηρούμε καθημερινά περισσότερες αποδείξεις γι’ αυτό στις αυξημένες εντάσεις μέσα και κατά μήκος της νεκρής ζώνης μεταξύ των δύο πλευρών. Τα προβλήματα είναι βέβαιο ότι θα επιδεινωθούν αν αρχίσουμε να βλέπουμε αύξηση του αριθμού των προσφύγων που διαφεύγουν από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή και φτάνουν στο νησί, γεγονός που θα ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στα σύνορα και τη νεκρή ζώνη.

Έχουμε επίσης γίνει μάρτυρες εντάσεων που προκύπτουν λόγω θεμάτων που σχετίζονται με την ενέργεια, όπως η αναζήτηση υδρογονανθράκων σε περιοχές που αμφισβητούνται από τη μία ή την άλλη πλευρά. Το status quo αποδυναμώνει επίσης τους Τουρκοκύπριους. Λίγα ακόμη χρόνια έτσι και θα αναρωτιέται κανείς με ποιον θα δημιουργήσει ομοσπονδία η ελληνοκυπριακή ηγεσία.

Οι προσπάθειες Τουρκίας και Ελλάδας

Πρέπει να σημειωθεί ότι στο παρελθόν τόσο η Τουρκία όσο και η Ελλάδα κατέβαλαν πραγματικές προσπάθειες για να βοηθήσουν τις δύο πλευρές στην Κύπρο να φτάσουν σε μια συνολική λύση. Το 2004 η Τουρκική Δημοκρατία εγκατέλειψε τις μακροχρόνιες αντιρρήσεις της στο να γίνει η Κύπρος μέλος της ΕΕ πριν από αυτήν και υποστήριξε το Σχέδιο Ανάν. Το 2018 έκαναν ένα ακόμη τολμηρό βήμα και αποδέχθηκαν το πλαίσιο Γκουτέρες που έλεγε ότι η Συνθήκη Εγγυήσεων του 1960 με το δικαίωμα επέμβασης δεν είναι βιώσιμη και ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο σύστημα εγγυήσεων που θα περιλαμβάνει τους εγγυητές και θα δίνει ασφάλεια και στις δύο πλευρές.  Και στις δύο περιπτώσεις η Ελλάδα ήταν επίσης στο πλευρό της λύσης. Αλλά ελλείψει προσυμφωνημένης συνέπειας όλη αυτή η βοήθεια δεν απέδωσε τίποτα.

Η εκτίμηση

Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη όλα τα παραπάνω, ιδού η εκτίμησή μου. Δεν νομίζω ότι θα ξαναδούμε ποτέ Τουρκοκύπριο ηγέτη που θα επαναλάβει τις διαπραγματεύσεις μόνο με καλή πίστη, δείχνοντας μεγαλύτερη ευελιξία και κάνοντας περαιτέρω παραχωρήσεις ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά η άλλη πλευρά θα ανταποκριθεί με τον ίδιο τρόπο και θα οριστικοποιήσει μια συμφωνία. Αυτή η περίοδος έχει πλέον κλείσει για πάντα. Ακόμα και ο ηγέτης του ισχυρότερου κόμματος υπέρ της λύσης, του CTP ζητά την επανέναρξη των συνομιλιών αλλά με χρονοδιάγραμμα, όπου η επιστροφή στο status quo δεν θα είναι μεταξύ των πιθανών επιλογών (Παρακαλώ δείτε τη δήλωση του Tufan Erhürman της 7ης Αυγούστου 2024 Tufan Erhürman Facebook Post )

Την εκτίμηση αυτή συμμερίζονται πλέον και πολλά ονόματα που τάσσονται υπέρ της λύσης και στις δύο πλευρές του νησιού. Πρόσφατα μια δικοινοτική ομάδα ακτιβιστών για την ειρήνη, συμπεριλαμβανομένων πρώην πολιτικών, υπουργών Εξωτερικών και διαπραγματευτών και από τις δύο πλευρές, έστειλε κοινή επιστολή στον ειδικό απεσταλμένο του ΓΓ του ΟΗΕ Holguin, όπου ανέφεραν:

«Οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να συνεχιστούν από εκεί που τερματίστηκαν στο Κραν Μοντάνα. Ωστόσο, αυτή τη φορά πρέπει να είναι διαφορετική. Οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να συνεχιστούν σταδιακά, με ουσιαστικό και προσανατολισμένο στα αποτελέσματα τρόπο και με έναν μηχανισμό που θα συμφωνηθεί από τα μέρη για την επίλυση πιθανών αδιεξόδων, που θα οδηγήσει σε μια συνολική συμφωνία διευθέτησης, η οποία θα υποβληθεί για έγκριση και από τις δύο κοινότητες σε χωριστά, ταυτόχρονα δημοψηφίσματα.

Καθώς η συνέχιση του status quo είναι απαράδεκτη και μη βιώσιμη, δεν θα πρέπει να περιλαμβάνεται στα πιθανά αποτελέσματα. Οι συνέπειες μιας νέας αποτυχίας θα πρέπει να γίνουν σαφείς και στις δύο πλευρές».

(Για το πλήρες κείμενο παρακαλούμε μεταβείτε στο CPDC Letter to Holguin )

Πιο μακριά από ποτέ

Εν κατακλείδι, είμαστε πιο μακριά από ποτέ άλλοτε στις συνομιλίες για το Κυπριακό; Ναι. Είναι η λύση του Κυπριακού προς το συμφέρον όλων μας; Σίγουρα. Μπορεί να γίνει; Ναι, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή τη φορά θα το κάνουμε διαφορετικά.

*Ο Οζντίλ Ναμί είναι ο πρώην διαπραγματευής για το Κυπριακό της τουρκοκυπριακής πλευράς