Κύπρος: Διαιρεμένες ζωές σε διαιρεμένο κράτος – Ντοκιμαντέρ του in

Αδιέξοδα. Τα αδιέξοδα κυρίως στη Λευκωσία, μία πόλη που αρχικά χτίστηκε κυκλικά, αλλά και κατά μήκος της πράσινης γραμμής είναι συχνό φαινόμενο. Είναι εκεί για να σου θυμίζουν τη διχοτόμηση. Για να θυμίζουν ακόμα τη ζωή που οι πρόσφυγες άφησαν πίσω. Τη διαίρεση της κατοχής. Την προδοσία.

Ακόμα και αν η ζωή στο νησί 50 χρόνια μετά πασχίζει να αποκτήσει κανονικότητες, ακόμα και αν πλέον η διέλευση από τις ελεύθερες περιοχές στα κατεχόμενα είναι «ελεύθερη» – έστω και αν αυτό δεν ισχύει για όλους – η Κύπρος παραμένει η μόνη διαιρεμένη χώρα του δυτικού κόσμου.

Το «Δεν ξεχνώ» για κάποιους είναι εύκολο και ανέξοδο σύνθημα, που ίσως έχει χάσει και το νόημα του. Για όσους συνειδητοποιούν ότι ζουν σε ένα διαιρεμένο τόπο, ζωές που μοιράζονται σε πριν και μετά το 1974 τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Ακόμα και τα παιδιά ή τα εγγόνια των προσφύγων που δεν έχουν ζήσει στην κατεχόμενη Κύπρο, ακόμα και αν έχουν γεννηθεί μετά το 1974, έχουν πάντα την αίσθηση ότι ίσως και κάτι να λείπει. Ίσως κάτι να έπρεπε να είναι διαφορετικό.

Και κάπως έτσι η απώλεια περνάει από γενιά σε γενιά.

Τα γεγονότα εξακολουθούν να προσπαθούν να τα καταγράψουν ιστορικοί, διπλωμάτες, πολιτικοί – από τη δική του πλευρά ο καθένας – και δημοσιογράφοι. Εδώ την ιστορία, όπως την έζησαν και τη ζουν τη λένε οι άνθρωποι της Κύπρου. Ο καθένας τη δική του…

Οι διακοπές της Αϊσέ

Η Τανούρ και ο Μιχάλης γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν αφού άνοιξαν τα οδοφράγματα και αφού είχαν γίνει πολλές αποτυχημένες προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού.

Είναι η γενιά του ’80 που μεγάλωσε στα πρώτα χρόνια της κατοχής, όταν ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι ακόμα δεν μπορούσαν να συναντηθούν και η φαντασία των παιδιών για το τι μπορεί να συμβαίνει στην άλλη πλευρά, αλλά και ο φόβος που επιχειρούσαν να καλλιεργήσουν ήταν πολύ μεγαλύτερος.

Μιλώντας στο in δηλώνουν απογοητευμένοι από τις διαρκείς αποτυχίες, ωστόσο σημειώνουν ότι «οι διακοπές της Αϊσέ» – το κωδικό όνομα που χρησιμοποίησαν τα τουρκικά στρατεύματα για την εισβολή -έχουν διαρκέσει πολύ.

Περιγράφουν δε την ψυχοσύνθεση των τουρκοκυπρίων και με βάση τα ονόματα που δίνουν στα παιδιά τους. Όπως σημειώνει ο Μιχάλης, από το 1963 που ξεκίνησαν οι διακοινοτικές ταραχές και είχαμε το κύριο κύμα αγνοουμένων τουρκοκυπρίων αλλά και τους πρώτους πρόσφυγες, αφού δημιουργήθηκαν οι τουρκοκυπριακοί θύλακες, κυριαρχούσε το όνομα «Savas» που στα τουρκικά σημαίνει «πόλεμος». Πολλά παιδιά που γεννήθηκαν το 1974 ονομάστηκαν «Baris» που σημαίνει «ειρήνη». Η Αϊσέ κυριάρχησε μεταξύ 1974- 80 και πλέον δεν υπάρχει. Πλέον όπως λέει η Τανούρ έχουμε πολλά παιδιά στην Κύπρο που ονομάζονται «Umut», «ελπίδα».

Πρέπει να λέμε την αλήθεια

Η ιστορία του Γιώργου Λιασή, από το Παλαίκυθρο, είναι από αυτές που δύσκολα όταν την ακούς μπορείς να παραμείνεις ψύχραιμος. Ειδικά όταν σου τη διηγείται ο άνθρωπος που ήταν πρωταγωνιστής αυτής της τραγωδίας. «Ήμουνα διάτρητος από σφαίρες και οπότε κάποια στιγμή λέω θα έρθει το μοιραίο και για μένα και είχα ξαπλώσει. Έγραψα κάπου 17/8/ 74 και περίμενα το θάνατο»  λέει ο Γιώργος Λιασής για να προσθέσει ότι «από τα 21 άτομα που ήμασταν στο σπίτι γλιτώσαμε οι τέσσερις».

Τον συναντήσαμε στο γραφείο του στην Αθήνα, όπου ζει εδώ και πολλά χρόνια, μετά τις σπουδές του στην Ανωτάτη Βιομηχανική.

Όταν τον ρωτάω αν μπορεί να μιλάει για όσα έγιναν λέει ότι δεν ήταν πάντα εύκολο. Χρειάστηκαν χρόνια για να «λυθεί η γλώσσα του». Αλλά είναι πεποίθηση του ότι «πρέπει να λεχθούν όλα αυτά τα εγκλήματα τα οποία συντελέστηκαν τότε. Πιστεύω – και αυτό κάνω – ότι πρέπει να λέμε την αλήθεια και η αλήθεια είναι μία. Διαπράχτηκαν εγκλήματα και από τις δύο πλευρές». Αυτό μου το είπε πολλές φορές ο Λιασής «πρέπει ν αλέμε την αλήθεια». Γιατί αν δεν τη λέμε «θα μείνουμε με το σκεπτικό του είδατε τι μας έκαναν οι Τούρκοι και οι Τουρκοκύπριοι. Αυτά θα τα λέμε εμείς. Οι άλλοι θα λένε είδατε τι μας έκαναν οι Ελληνοκύπριοι, και δεν θα ξέρει η μια πλευρά το τι έκανε στην άλλη».

Είναι υπέρ της λύσης και πιστεύει ότι αυτή είναι πιο εύκολο να έρθει από κάτω προς τα πάνω, αφού από τότε που άνοιξαν τα οδοφράγματα το 2003 ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι πηγαινοέρχονται και αποδεικνύουν κάθε μέρα ότι μπορούν να ζήσουν ειρηνικά.

Όταν πήγαμε στο Παλαίκυθρο – σήμερα Balikesir – μας ζήτησαν να μην βγούμε από το αυτοκίνητο για να τραβήξουμε το σπίτι που έγινε ο τόπος του εγκλήματος, «γιατί ένας από τους φερόμενους δράστες μένει στο χωριό».

Η επιστροφή φόρος τιμής στους νεκρούς

Ο Γιώργος Λιασής είναι φίλος με τον Χουσεΐν Ακανσόι, από τη Μαράθα. Η οικογένεια του Χουσεΐν, η μητέρα του, τα αδέρφια του, η γιαγιά του, ο παππούς του, συνολικά 30 συγγενείς του, εκτελέστηκαν στη σφαγή της Μαράθας, του Σανταλάρη και της Αλόας, από μέλη της ΕΟΚΑ Β’ στις 14 Αυγούστου 1974. Ο ίδιος και ο πατέρας του γλίτωσαν γιατί από τις 20 Ιουλίου τους είχαν πάρει αιχμάλωτους από τις 20 Ιουλίου. Μιλά για τουρκική εισβολή και ξεκαθαρίζει ότι ποτέ δεν ένιωσε μίσος για το σύνολο των ελληνοκύπριων. Μαρτυρίες λένε ότι από τις 20 Ιουλίου έως τις 14 Αυγούστου οι άνδρες της ΕΟΚΑ Β΄βίαζαν τις τουρκοκύπριες των τριών χωριών και σε κάποιες περιπτώσεις και τα παιδιά.

Ο Χουσεΐν Ακανσόι έφτιαξε ξανά το σπίτι στου Μαράθα τα τελευταία χρόνια, που βγήκε στη σύνταξη.

Ήταν ένας φόρος τιμής σε αυτούς που χάθηκαν. Και ακόμα και αν δεν πιστεύει στον παράδεισο, όπως λέει, ίσως όμως με αυτό που έκανε να είναι χαρούμενοι όσοι δεν είναι πια στη ζωή.

«Εδώ έγιναν τα χειρότερα» λέει. «Μετά τίποτα δεν ήταν το ίδιο. Εδώ δεν υπήρχε πια ζωή». Εκεί που έγιναν όλα.

Για τον Χουσεΐν σημαντικό ρόλο στο να μπορέσει να σταθεί στα πόδια του έπαιξε το πανεπιστήμιο και η συναναστροφή με την Αριστερά και τον προοδευτικό χώρο. Θεωρεί δε ότι αν δεν λυθεί το Κυπριακό, σε 50 χρόνια από σήμερα «δεν θα έχει μείνει κανείς. Δεν θα μπορείς να βρεις κανένα τουρκοκύπριο, ή τουλάχιστον κανείς δεν θα τολμά να πει ότι είναι τουρκοκύπριος».

Μία σημαία με κακή τύχη

Η Νιγλκιούν Γκιουνέι είναι εικαστικός. Είναι η κόρη του Ισμέτ Γκιουνέι του τουρκοκύπριου ζωγράφου που δημιούργησε την σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Κύπρος είναι στο χρώμα του χαλκού και πλαισιώνεται από δύο κλαδιά ελιάς, τις δύο κοινότητες που ζουν ειρηνικά. Όπως λέει ο πατέρας της έλεγε ότι η σημαία συμβόλιζε την ειρήνη ανάμεσα σε ελληνοκύπριους, τουρκοκύπριους, Αρμένιους, Μαρωνίτες και Λατίνους. Μία σημαία χωρίς κόκκινο χρώμα, για να μην παραπέμπει σε πολεμική νίκη και αίμα. Ο πόλεμος του 1974 ήταν για την Νιλγκιούν οι χειρότερες μέρες της ζωής της. Οι μέρες που της δημιούργησαν τραύματα ψυχολογικά που φέρει μέχρι σήμερα. Μου δείχνει τις σφαίρες που έχουν αφήσει τα σημάδια τους στο σπίτι της. Για την Νιλγκιούν η σημαία της Κύπρου δεν είχε «καλή τύχη». Αναρωτιέται δε γιατί οι Κύπριοι ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι δεν θέλουν να χρησιμοποιούν τη δική τους σημαία και προτιμούν οι μεν της Ελλάδας και οι δε της Τουρκίας.

Στα κελιά της ΕΟΚΑ

Ο Χάρης Χαραλάμπους, σήμερα 69 χρονών έζησε την εισβολή ως φαντάρος. Φυλακισμένος στο πραξικόπημα – ως αριστερός – στα κελιά των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, τους ελευθέρωσαν στις 20 Ιουλίου για να πολεμήσουν κατά της τουρκικής εισβολής. Θυμάται ωστόσο ιστορίες φαντάρων που υπηρετούσαν την ίδια περίοδο με τον ίδιο στην Κερύνεια να αφηγούνται πως βλέπανε τα τουρκικά πλοία να έρχονται, ενημέρωνε το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς, λέγοντας ότι είναι στο βεληνεκές τους και μπορούσαν να τα χτυπήσουν. Τότε το ΓΕΕΦ «για να καταλάβετε το μέγεθος της προδοσίας», όπως λέει, απαντούσε «αφήστε τα, θα κάνουν ασκήσεις και θα φύγουν»…

Δήμαρχος κατεχόμενου δήμου

Φαντάρος ήταν και ο δήμαρχος της κατεχόμενης Αμμοχώστου, Σίμος Ιωάννου. Και αυτός κρατούμενος ως αριστερός ελευθερώθηκε στις 20 Ιουλίου. Καταγγέλλει το άνοιγμα της περίκλειστης πόλης ως τουριστικής ατραξιόν και τονίζει ότι το να είναι δήμαρχος Αμμοχώστου «είναι ο μεγαλύτερος τίτλος που μπορεί να έχει κάποιος. Το να είσαι Δήμαρχος της Βασιλεύουσας. Για μένα δεν υπάρχει πιο μεγάλη τιμή. Ο Δήμος Αμμοχώστου είναι ένας Δήμος με κόσμο χωρίς πόλη» που παλεύει να κρατήσει ζωντανό το Αμμοχωστιανό αίσθημα στις νεότερες γενιές.

Φιλοξενούμενος στο σπίτι σου

Η Αγάθη Παπαμιχαήλ είναι από τους πρώτους ανθρώπους που με πήγαν στη Μόρφου, όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα. Με πήγε για να μου δείξει το σπίτι της. Να μου δείξει ότι το σπίτι της ήταν όπως το άφησε. Και οι άνθρωποι που έμειναν σε αυτό, η οικογένεια του Αχμέτ Αρισόι το είδαν ως ένα χώρο που τους φιλοξενούσε προσωρινά, μέχρι να πάνε κι αυτοί πίσω στο δικό τους σπίτι. Σήμερα το σπίτι ανακαινίζεται, για να μπορέσει να συνεχίσει να είναι κατοικήσιμο. Η Αγάθη έκανε βόλτα στο σπίτι με τον Αχμέτ χέρι χέρι σε αυτό το σπίτι. Και έφυγε κρατώντας ένα παιχνίδι της κόρης της και ένα κερί από τη βάφτιση του γιου της, που ξεχάστηκαν στο μάζεμα…

Εγκλωβισμένοι

Οι εγκλωβισμένοι στο Ριζοκάρπασο, όπως ο Ιωσήφ Συναϊγού έζησαν πολλά χρόνια αποκομμένοι από την ελεύθερη Κύπρο. Σε ένα χωριό που ο χρόνος είχε παγώσει. Η μόνη τους επαφή ήταν με τους δασκάλους που έστελνε στα σχολεία τους η Κυπριακή  Δημοκρατία σε συμφωνία με το καθεστώς των κατεχομένων. Τα παιδιά τους υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν το Ριζοκάρπασο αφού μεγαλώνοντας δεν είχαν δυνατότητα να σπουδάσουν και να εργαστούν σε δουλειές εκτός από τα χωράφια, το ψάρεμα και το καφενείο. Από το 2003 και μετά τα πράγματα ίσως είναι πιο εύκολα, με προσπάθειες να γίνονται το χωριό να μην χάσει τους ελληνοκύπριους κατοίκους του.

Γείτονες με την Τουρκία

Ο Αμπντουλάχ Κόρκμαζχαν Γενικός Γραμματέας Εξωτερικών Σχέσεων της «Αριστερής Κίνησης», ανήκει στη γενιά των 40άρδηων που δεν έχουν γνωρίσει την κοινή ζωή. Ωστόσο απορρίπτει την πολιτική δύο κρατών που προωθείται από την Τουρκία και τον Ερσίν Τατάρ. Μιλά για το πρόβλημα του εποικισμού και της μετανάστευσης στα κατεχόμενα προειδοποιώντας τους ελληνοκύπριους ότι αν δεν υπάρξει λύση τα τετελεσμένα θα έχουν σαν αποτέλεσμα αυτοί να έχουν σε λίγα χρόνια γείτονα επί του εδάφους την Τουρκία.

Σύμβολα και ήρωες

Η Στέλλα Μισιαούλη είναι κόρη ενός από τους ανθρώπους – σύμβολα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Του Κώστα Μισιαούλη, που δολοφονήθηκε με τον Ντερβίς Αλί Καβάζογλου από την τουρκοκυπριακή ΤΜΤ. Μισιαούλης και Καβάζογλου όπως και κάθε άνθρωπος που πάλευε για την ενότητα και την ειρηνική συνύπαρξη στην Κύπρο είχαν μπει στο στόχαστρο του Ντεκτάς. Μία φωτογραφία που έγινε αφορμή για πολλούς νεότερους να μάθουμε την αλήθεια για τους τουρκοκύπριους. Να αναρωτηθούμε.

Η οικογένεια της Στέλλας Μισιαούλη είχε σχέση με την οικογένεια του Καβάζογλου μέχρι το δημοψήφισμα του 2004. Από τότε και μετά απομακρύνθηκαν, χωρίς να υπάρξει κάποιο γεγονός, αφού οι τουρκοκύπριοι ένιωσαν «προδομένοι» από το ελληνοκυπριακό «ΟΧΙ» στο Σχέδιο Ανάν.

Δύσκολες πολιτικές αποφάσεις

Ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ υπήρξε ηγέτης των τουρκοκυπρίων σε μία περίοδο που με το Δημήτρη Χριστόφια κατάφεραν να πετύχουν σημαντικές συγκλίσεις. Σήμερα ωστόσο θεωρεί ότι ο δρόμος για λύση έχει δυσκολέψει πολύ. Όπως λέει χρειάζεται η βοήθεια της ΕΕ, αλλά και των Ηνωμένων Εθνών.

Ο Μενέλαος Μενελάου, διαπραγματευτής της ελληνοκυπριακής πλευράς σημειώνει ότι η Λευκωσία είναι στοχοπροσηλωμένη και αποφασισμένη να πολλαπλασιάσει τις προσπάθειες για να μπορέσει να φτάσει στο στόχο την επανέναρξη της διαδικασίας από το σημείο που σταμάτησε στο Κραν Μοντανά στη βάση της δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας.

Σε ένα διαιρεμένο τόπο

Το Κυπριακό δεν ξεκίνησε το 1974. Το 1974 ήταν απλά η κορύφωση του δράματος. Ξεκινώντας από το προδοτικό πραξικόπημα της χούντας στις 15 Ιουλίου, που υπέγραψε την τουρκική εισβολή στις 20 Ιουλίου 1974. Το έγκλημα ολοκληρώθηκε με το δεύτερο Αττίλα στις 14 Αυγούστου 1974. Τη χειρότερη φάση της τουρκικής εισβολής. Εκεί τα τουρκικά στρατεύματα κατέλαβαν το 36.2% του νησιού…

Οι ιστορίες των ανθρώπων της Κύπρου, «των Κυπραίων που μιλούν ελληνικά και των Κυπραίων που μιλούν τουρκικά» όπως έλεγε ένας φίλος που αρνούνταν τους χαρακτηρισμούς «ελλημοκύπριοι και τουρκοκύπριοι» δεν μπορούν να χωρέσουν σε ένα βίντεο, ή σε ένα κείμενο. Μπορείς να τις ακούσεις σε κάθε γωνιά του νησιιού. Να τις αγγίξεις. Να τις αισθανθείς εάν το επιτρέψεις. Οι άνθρωποι που μπορούν να πουν τις ιστορίες της κοινής ζωής είναι ακόμα ζωντανοί.

Αυτοί που θυμούνται. Αυτοί που θυμούνται τις ιστορίες του διχασμού από το 1963 και μετά. Ακολουθούν οι ιστορίες του πολέμου του 1974. Και μετά είναι οι ιστορίες του σήμερα. Των ανθρώπων που υποχρεώθηκαν να ζήσουν με τα τετελεσμένα της κατοχής. Και εξακολουθούν να ελπίζουν σε λύση. Φτιάχνοντας τις δικές τους ιστορίες ζωής και φιλίας. Σε ένα διαιρεμένο τόπο…