«ΕΛΛΗ»: O τορπιλισμός μέσα από μαρτυρίες όσων τον έζησαν

Ο Δεκαπενταύγουστος είναι μία τις μεγαλύτερες γιορτές του ελληνισμού και της ορθοδοξίας. Από το 1940 όμως και μετά είναι και ημέρα μνήμης του τορπιλισμού της «Έλλης», του πλοίου του ελληνικού  πολεμικού ναυτικού που την ημέρα εκείνη, βρισκόταν σημαιοστολισμένο στο λιμάνι της Τήνου για να συμμετάσχει στους εορτασμούς της Παναγίας ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο.

Τίποτα δεν προμήνυε τι θα συνέβαινε λίγο μετά τις 8 το πρωί στις 15 Αυγούστου 1940.

Το «Έλλη» τορπιλίζεται από άγνωστο σκάφος, ιταλικό υποβρύχιο όπως αποδείχθηκε αργότερα, ενώ από τορπίλη πλήττεται και η προκυμαία.  Από τις σφοδρές εκρήξεις έχασε τη ζωή του ακαθόριστος αριθμός ανθρώπων, κυρίως μελών του πληρώματος της«Έλλης», ενώ υπήρξαν και δεκάδες τραυματίες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Γράφει το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 17ης Αυγούστου 1940:

«Είνε μεγάλη η κατάπληξις και απερίγραπτον το πένθος του ελληνικού λαού διά το απροσδόκητον και αδικαιολόγητον έγκλημα, το οποίον έπληξε το ελληνικόν πολεμικόν ναυτικόν.

»Εις τον λιμένα της Τήνου, ευρισκόμενον εις μίαν εντελώς ειρηνικήν αποστολήν ίνα παραστή και προσφώση αίγλην εις την θρησκευτικήν πανήγυριν της Παναγίας, κατά μίαν παλαιάν άλλωστε απαρεγκλήτως τηρουμένην ελληνικήν συνήθειαν, το εύδρομον “Έλλη” ετορπιλλίσθη και εβυθίσθη από άγνωστον υποβρύχιον.

»Εις υπαξιωματικός του πληρώματος εφονεύθη, τέσσαρες άνδρες εξηφανίσθησαν. Χιλίαδες προσκυνηταί, παριστάμενοι εις την ακτήν, παρηκολούθησαν με φρίκην την φοβεράν αυτήν πράξιν, την οποίαν ουδείς ημπορεί ακόμη να εξηγήση, να ανεύρη την σημασίαν της».

Πάνω από την Ελλάδα είχαν αρχίσει ήδη να πυκνώνουν τα σύννεφα του πολέμου. Η φασιστική Ιταλία του Μπενίτο Μουσολίνι, που έχει ήδη καταλάβει την Αλβανία και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τα ελληνικά σύνορα,  λίγες εβδομάδες πριν τον τορπιλισμό του «Έλλη» έχει μπει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας.

Οι μαρτυρίες

Εβδομήντα χρόνια αργότερα, ο Γιώργος Αμιραλής, ο Αντώνης Κούλης, μαθητές δημοτικού τον Αύγουστο του 1940 στην Τήνο και ο Γιώργος Μαλλιάρης, αυτόπτες μάρτυρες του τορπιλισμού, αφηγούνται στο «ΒΗΜΑ» όσα είδαν.

«Ολα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά, η μέρα ήταν ηλιόλουστη», θυμάται ο Γιώργος Αμιραλής, «μικροπωλητές διαλαλούσαν την πραμάτεια τους στον δρόμο, ενώ κάποια βαπόρια είχαν σταθμεύσει στο λιμάνι προκειμένου να παρακολουθήσουν τον εορτασμό.

»Το “Ελλη” που εκπροσωπούσε το Πολεμικό Ναυτικό, όπως γινόταν κάθε χρόνο με κάποιο πολεμικό πλοίο στον εορτασμό, βρισκόταν αγκυροβολημένο σε απόσταση περίπου 600 μέτρων.

»Κατά τις 8.30 πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από το λιμάνι ένα αεροπλάνο, ο κόσμος το θεώρησε ελληνικό και το χαιρέτησε βγάζοντας τα καπέλα και κουνώντας τα μαντίλια του».

Όπως αποδείχθηκε αργότερα, το συγκεκριμένο αεροπλάνο ήταν ιταλικό και βρισκόταν σε αναγνωριστική πτήση, λίγο πριν εκτοξευθούν οι τορπίλες από το ιταλικό υποβρύχιο “Ντελφίνο”.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι εκρήξεις

«Καθόμουν σε μια βαρκούλα αραγμένη στο λιμάνι», αφηγείται ο Γιώργος Μαλλιάρης. «Ακούγεται το μπαμ, βλέπω το κατάρτι και τις σημαίες με τις οποίες ήταν στολισμένο το πλοίο να κατεβαίνουν σιγά σιγά. Μόλις ακούστηκε ο θόρυβος επικράτησε πανικός, μας λέγανε “Απομακρυνθείτε, έγινε έκρηξη στα καζάνια του Ελλη”,δεν είχαν περάσει παρά λίγα λεπτά όταν μια δεύτερη τορπίλη χτύπησε στον μόλο. Από την έκρηξη υψώθηκαν νερά,πέτρες και θραύσματα της τορπίλης».

Από την έκρηξη αυτή, σύμφωνα με μαρτυρίες, μία γυναίκα αρμενικής καταγωγής πεθαίνει από καρδιακή προσβολή.

Η τρίτη τορπίλη

Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 14ης Αυγούστου 2010, «δευτερόλεπτα αργότερα ακολουθεί η τρίτη τορπίλη. Αυτή θα μπορούσε να είναι η πλέον μοιραία αφού στόχο έχει τα γεμάτα με κόσμο επιβατηγά πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι».

Σύμφωμα με τον Γιώργο Αμιραλή: «Τρύπησε τον μόλο καμιά 50αριά μέτρα νοτιότερα από το σημείο που χτύπησε η δεύτερη και αντί να συνεχίσει προς το επιβατηγό πλοίο που βρισκόταν εκεί καρφώθηκε στον πυθμένα της θάλασσας, πραγματικό θαύμα»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Το πλήρωμα του «Έλλη»

Αμέσως μετά την πρώτη τορπίλη, όσοι ναύτες του «Έλλη» βρίσκονται σε καλή κατάσταση προσπαθούν να βοηθήσουν τους συντρόφους τους, που είτε έχουν εκσφενδονιστεί στη θάλασσα, είτε έχουν εγκλωβιστεί μέσα στο παραμορφωμένα σίδερα του «Έλλη».

«Αυτό που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι τα κεφάλια των ναυτών που είχαν κολλήσει στα φινιστρίνια την ώρα που το πλοίο σιγά σιγά βυθιζόταν,» δηλώνει ο Αντώνης Κούλης.

Ύστερα από τις εκρήξεις το επιβατηγό «Εσπερος» που ήταν ελλιμενισμένο κι αυτό στην Τήνο έσπευσε να βοηθήσει το «Έλλη».

«Το “Εσπερος” προσπάθησε να ρυμουλκήσει το πλοίο.Το δυσκόλευε το γεγονός ότι το “Ελλη” συνέχιζε να είναι αγκυροβολημένο αφού δεν είχε γίνει δυνατόν να κοπεί η αλυσίδα του. Η πλώρη του “Ελλη” ήταν ήδη μισοβυθισμένη ενώ υπήρχαν και μαύροι καπνοί. Κάποια στιγμή τα σκοινιά του “Εσπερου” δεν άντεξαν και κόπηκαν».

Κοινό μυστικό

Η δικτατορική κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά επιδιώκοντας την ουδετέροτητα και τη μη ανάμειξη της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και γνωρίζει ότι το υποβρύχιο που επιτέθηκε στο «Έλλη» ήταν ιταλικό, δεν προβαίνει σε καμία ανακοίνωση. Πολύ γρήγορα όμως, αποτελούσε κοινό μυστικό ποια ήταν η εθνικότητα του υποβρυχίου.

«Σχεδόν αμέσως μετά τον τορπιλισμό αρχίσαμε να συζητάμε μεταξύ μας ότι οι δράστες ήταν οι Ιταλοί. Μας το επιβεβαίωσαν και οι άνθρωποι που ήρθαν να ερευνήσουν το περιστατικό και εντόπισαν την προέλευση των τορπιλών » θυμάται ο κ. Μαλλιάρης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.8.1940, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο τορπιλισμός του «Έλλη» σημάδεψε γενιές και γενιές Τηνιακών αλλά και όλων των Ελλήνων. Ήταν 15 Αυγούστου του 1940 και όπως αποδείχθηκε ιστορικά ήταν το προμήνυμα όσων ηρωικών, ένδοξων αλλά και τραγικών θα ακολουθούσαν από την 28η Οκτωβρίου του ’40 και μετά.

«Για εμάς τους Τηνιακούς το έπος του ΄40 ξεκινά με τον τορπιλισμό της “Ελλης”», αναφέρει στο «ΒΗΜΑ», το 2010, ο Γιώργος Αμιραλής. «Οταν το πλοίο βυθίστηκε, μια άσπρη λαδιά έμεινε σημάδι πάνω στη θάλασσα. Τον καιρό της Κατοχής όταν η θάλασσα ήταν γαλήνια η λαδιά διακρινόταν από το λιμάνι».