«Όχι χωρίς την κόρη μου»: Πώς μια ταινία με τη Σάλι Φιλντ προκάλεσε πονοκέφαλο σε Ιρανούς και Αμερικανούς

«Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, το «Όχι χωρίς την κόρη μου» είναι μια ταινία που θα ξεχαστεί. Ήταν μια σημαντική ταινία όταν έκανε πρεμιέρα – σήμερα πριν από 25 χρόνια – με πρωταγωνίστρια μια από τις πιο αγαπημένες ηθοποιούς της εποχής, τη Σάλι Φιλντ, προερχόμενη από την επιτυχία «Ανθισμένες Μανόλιες», έγραφε τον Ιανουάριο του 2016 η δημοσιογράφος Gazelle Emami του Vulture.

«Ενώ όταν κάνεις μια ταινία με έναν Αμερικανό που είναι εξίσου καταπιεστικός, λες: «Ουάου, αυτός ο ένας τύπος είναι τρελός», αλλά δεν πιστεύεις ότι όλοι οι Αμερικανοί είναι τρελοί. Αυτός είναι ο κίνδυνος»

Η κριτική που εισέπραξε η ταινία, από την πρεμιέρα της ακόμη, ήταν κατακεραυνωτική. Σε μεγάλο βαθμό επικρίθηκε για την ισλαμοφοβική της προσέγγιση- και στις επαναλήψεις, θα μπορούσε εύκολα να θεωρηθεί ως μια ταινία με επίκαιρη πολιτική τοποθέτηση: Η γυναίκα δραπετεύει από τον βίαιο Ιρανό σύζυγο, την τρομακτική ξένη χώρα και τα σατανικά νύχια του Ισλάμ. Στο ευρύτερο πολιτιστικό φαντασιακό, η ταινία κατρακύλησε προς τη λήθη.

«Ω, σκάσε»

Τρεις δεκαετίες αργότερα, το TikTok έχει πλημμυρίσει με αποσπάσματα της ταινίας. «Οι κήποι είχαν πάντα μια ιδιαίτερη θέση στην Περσία σε όλη την ιστορία μας. Στην πραγματικότητα, η λέξη «παράδεισος» είναι μια περσική λέξη. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς, έτσι δεν είναι, ότι η ιδέα του παραδείσου θα είναι πάντα στενά συνδεδεμένη με το Ιράν. Κάθε φορά που σκέφτομαι τι συμβαίνει στη χώρα μου, προσπαθώ να θυμάμαι τους κήπους της», λέει ο Houssein στην Betty σε μια σκηνή που έχει γίνει viral στην διαδικτυακή πλατφόρμα.

Με λίγο περισσότερο scroll, θα βρεθείτε να παρακολουθείτε ένα άλλο βίντεο στο οποίο η αναστατωμένη Betty πληροφορείται από τον Moody, ότι την ξεγέλασε και πώς θέλει να μείνουν για πάντοτε στο Ιράν.

@user999890365 This movie was so sad to watch im glad they got out 🥺 #notwithoutmydaughter_ #sallyfield #mov #idonotowntherightstothisvideo ♬ original sound – User999890365

Το «Όχι χωρίς την κόρη μου» έχει τη δική του αξιοπερίεργη κληρονομιά. Με την πάροδο των χρόνων, έχει προβληθεί σε σχολεία, έχει επαναληφθεί στην τηλεόραση, και πασίγνωστα παίχτηκε στο Παρίσι τη νύχτα πριν από τον αγώνα του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1998 μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν. Ένας δημοσιογράφος απάντησε στις ανησυχίες των Ιρανών για την προβολή της ταινίας στο Μουντιάλ με τη φράση «Ω, σκάσε», υποστηρίζοντας ότι η ταινία ήταν τόσο ασήμαντη, που τα παράπονα ήταν «παράλογα».

Πρέπει να επαναλάβουμε ότι η ταινία βασίζεται στην πραγματική εμπειρία μιας γυναίκας, αλλά με τον τρόπο που την αφηγείται, η ιστορία της κακοποίησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το Ισλάμ και τη φυλή

Αλλά ενώ κάποιοι μπορούσαν εύκολα να την αγνοήσουν, άλλοι γοητεύτηκαν από την αφήγηση της ταινίας «γυναίκα σε κίνδυνο», με την Φιλντ στο επίκεντρο. Η ταινία άντεξε στα χρόνια που ακολούθησαν την κυκλοφορία της στις 11 Ιανουαρίου 1991 και συχνά, παρουσιάζονταν ως απόδειξη της βαρβαρότητας των Ιρανών ανδρών.

«Για τους Ιρανούς άνδρες της γενιάς μου και τις Αμερικανίδες μητέρες της γενιάς της πεθεράς μου, αυτή είναι μια ταινία που έχει χαραχθεί στη συνείδησή μας», λέει ο Reza Aslan, ένας Ιρανοαμερικανός συγγραφέας και θρησκευτικός μελετητής.

Είναι ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο να εξετάσουμε το πώς οι πρώιμες παραποιήσεις μιας εθνότητας στη λαϊκή κουλτούρα – για την οποία το αμερικανικό κοινό δεν είχε προηγουμένως καμία ιδέα – δεν το εγκαταλείπουν ποτέ πραγματικά.

«Αυτός είναι ο κίνδυνος»

Το «Όχι χωρίς την κόρη μου» διαδραματίζεται λίγα χρόνια μετά την ιρανική επανάσταση του 1979, η οποία μετέτρεψε το έθνος σε ισλαμικό κράτος, προκαλώντας μαζική έξοδο των Ιρανών. Μεταφέροντας στον κινηματογράφο τα ομώνυμα απομνημονεύματα της Betty Mahmoody, η πλοκή περιστρέφεται γύρω από μια σκοτεινή χειραγώγηση: Ο Ιρανοαμερικανός Sayed, πιο γνωστός ως «Moody», πείθει τη σύζυγό του να ταξιδέψει μαζί του και την κόρη του, Mahtob, για διακοπές στο Ιράν, υποσχόμενος να επιστρέψει στο σπίτι τους στο Μίσιγκαν δύο εβδομάδες αργότερα.

Μόλις φτάσει εκεί, η προσωπικότητά του κάνει στροφή 180 μοιρών. Ο Moody, επαναπροσδιορίζοντας τον εαυτό του στο Ισλάμ, αποκαλύπτει ότι η πρόθεσή του ήταν πάντα να μείνουν στο Ιράν για πάντα. Δεν αφήνει τη γυναίκα και την κόρη του να φύγουν και γίνεται σωματικά βίαιος απέναντι στη Betty όταν εκείνη αντιστέκεται.

«Ο σύζυγος ήταν τόσο σπουδαίος τύπος. Ήταν τόσο φυσιολογικός μέχρι που έφτασε στο Ιράν και μετά έγινε ο κακό», λέει ο Aslan γελώντας καθώς μιλούσε στο Vulture, ο οποίος ήταν 18 ετών όταν βγήκε το «Όχι χωρίς την κόρη μου». Πρέπει να επαναλάβουμε ότι η ταινία βασίζεται στην πραγματική εμπειρία μιας γυναίκας, αλλά με τον τρόπο που την αφηγείται, η ιστορία της κακοποίησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το Ισλάμ και τη φυλή. «Όταν κάνεις μια τέτοια ταινία, επιτρέπει στο κοινό να πει: «Ουάου, κοίτα, όλοι έτσι είναι», λέει ο Ιρανοαμερικανός κωμικός Maz Jobrani.

«Ενώ όταν κάνεις μια ταινία με έναν Αμερικανό που είναι εξίσου καταπιεστικός, λες: «Ουάου, αυτός ο ένας τύπος είναι τρελός», αλλά δεν πιστεύεις ότι όλοι οι Αμερικανοί είναι τρελοί. Αυτός είναι ο κίνδυνος».

Για ορισμένους, η ταινία αποτέλεσε μια προειδοποιητική ιστορία κατά των Ιρανών ανδρών. Ο Moody είχε ζήσει στις ΗΠΑ για 20 χρόνια πριν από τις οικογενειακές του «διακοπές». Στην αρχή της ταινίας, λέει ευγενικά στην κόρη του ότι είναι «Αμερικανός σαν μηλόπιτα» – 20 λεπτά αργότερα βρίσκονται στο Ιράν και χτυπάει τη γυναίκα του.

Ο Aslan λέει ότι το «Όχι χωρίς την κόρη μου» «κατέστρεψε απολύτως» την ερωτική του ζωή, επειδή οι μητέρες των γυναικών με τις οποίες έβγαινε ραντεβού φοβόντουσαν ότι όλοι οι Ιρανοί άνδρες ήταν βίαιοι. «Υπήρχε πάντα αυτή η σκέψη ότι, «Λοιπόν, γλυκιά μου, ο Reza μπορεί να φαίνεται καλός τύπος τώρα, αλλά ξέρεις ότι όλα αυτά είναι θέατρο», εξηγεί ο Aslan. «Ο αληθινός του εαυτός θα αποκαλυφθεί σύντομα».

«Δεν αστειεύομαι όταν σας λέω ότι τουλάχιστον σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις, όταν συνάντησα τους γονείς μιας κοπέλας ή αμέσως μετά τη συνάντησή μου με τους γονείς της, η κοπέλα μου είπε πώς η μητέρα της αναφέρθηκε στο «Όχι χωρίς την κόρη μου», συνεχίζει ο Aslan. «Υπήρξε μια συγκεκριμένη περίπτωση όπου στο δεύτερο ραντεβού η κοπέλα είπε: «Δεν μπορώ να βγαίνω πια μαζί σου. Η μαμά μου δεν θέλει να βλεπόμαστε». Είπα, «Γιατί;» και μου λέει, «Λοιπόν, είδε την ταινία Όχι χωρίς την κόρη μου». Έχω πολλούς Ιρανούς φίλους που έχουν ακριβώς την ίδια ιστορία – κατέστρεψε τα ραντεβού για κάθε άνδρα Ιρανό της γενιάς μου». Στο stand-up του Jobrani, αστειεύεται ότι «εκείνη την εποχή πολλοί Ιρανοί άνδρες που ήξερα έγιναν Ιταλοί, επειδή ήταν πιο εύκολο».

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, αυτή η εικόνα ήταν η πρώτη γνωριμία πολλών Αμερικανών με την ιρανική κουλτούρα. Η Dr. Nacim Pak-Shiraz, επικεφαλής του τμήματος Περσικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, έγραψε για το πόσο καθοριστική ήταν η ταινία στη διαμόρφωση της άποψης των Δυτικών για το Ιράν στο βιβλίο της, Shi’i Islam in Iranian Cinema: Religion and Spirituality in Film. Θυμάται ότι το 2000 είχε συζητήσεις με Αμερικανούς στο μεταπτυχιακό της πρόγραμμα Ισλαμικών Σπουδών, οι οποίες «αναπόφευκτα οδηγούσαν σε αναφορές στην ταινία «Όχι χωρίς την κόρη μου» σαν να ήταν η μόνη έγκυρη πηγή που υπάρχει για την κατανόηση του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου του Ιράν και των Ιρανών γυναικών», η οποία, όπως σημειώνει ο Jobrani, πρόκειται για μια κουλτούρα που σίγουρα περιλαμβάνει μισογυνισμό. Όμως η ταινία δεν προσπάθησε να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα της κατάστασης στο Ιράν ή τους ανθρώπους του.

*Με πληροφορίες από: Vulture