Μνήμη Δήμητρας Θεοφανοπούλου-Κοντού, μιας καθηγήτριας του ΕΚΠΑ που κατέκτησε το σεβασμό των φοιτητριών και των φοιτητών

Υπάρχουν κάποιες πανεπιστημιακές δασκάλες και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι για τους οποίους οι φοιτήτριες και οι φοιτητές τους έχουν να λένε, ακόμη και χρόνια μετά τη συνταξιοδότησή τους, ότι από αυτούς «έμαθαν γράμματα».

Μια τέτοια περίπτωση ήταν και η Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού που έφυγε από τη ζωή, προκαλώντας μεγάλη θλίψη όχι μόνο στον κλάδο των ελλήνων γλωσσολόγων αλλά και στην πολύ ευρύτερη κοινότητα της ελληνικής φιλολογίας.

Και αυτό μόνο τυχαίο δεν ήταν. Η Θεοφανοπούλου-Κοντού ήταν μια πανεπιστημιακή δασκάλα που ξεχώριζε μέσα στη Φιλοσοφική Σχολή. Σε μια εποχή, εκείνη του δεκαετιών μετά τη μεταπολίτευση που η σύγχρονη επιστημονική και σαφώς πιο θεωρητική γλωσσολογία όχι μόνο ξεκινούσε να εισάγεται στο ελληνικό πανεπιστήμιο, αλλά και ήταν αυτή που κατεξοχήν μπορούσε να συνεπάρει τη σκέψη των φοιτητριών και των φοιτητών που επιδίωκαν κάτι που να ξεπερνά την τυπολογία της παραδοσιακής ιστοσυγκριτικής γλωσσολογίας (κλάδου σημαντικού που όμως άφηνε αναπάντητα όλα τα θεωρητικά ερωτήματα για το τι είναι τελικά η γλώσσα ως ψυχοκοινωνικό φαινόμενο), ήταν κατεξοχήν το έργο γλωσσολόγων όπως η Θεοφανοπούλου-Κοντού που έκαναν πράξη μια μεταλαμπάδευση των σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων.

Στην περίπτωση της Θεοφανοπούλου-Κοντού αυτό αφορούσε όχι τόσο τη δομιστική γλωσσολογία, όσο τη γενετική μετασχηματική γραμματική, εισηγητής της οποίας ήταν ο Νοαμ Τσόμσκι. Εργάστηκε συστηματικά μέσα σε αυτό το παράδειγμα, αλλά και συνέβαλε αποφασιστικά όχι απλώς στο να γίνει κατανοητό από μια ολόκληρη γενιά γλωσσολόγων αλλά και στο να αποτελέσει ένα μάχιμο θεωρητικό εργαλείο. Και το έκανε αυτό με υποδειγματική σοβαρότητα, με αποτέλεσμα ακόμη και βιβλία της όπως για παράδειγμα η Γενετική Σύνταξη. Το πρότυπο της κυβέρνησης και η αναφορική δέσμευση (εκδ. Καρδαμίτσα, 2002) να μην είναι ούτε μόνο, ούτε κυρίως διδακτικά εγχειρίδα, αλλά επιστημονικές μονογραφίες.

Πέραν, όμως, του αμιγώς επιστημονικού της έργου, εάν σείναι τόσο πολλά τα μηνύματα πένθους και ευγνωμοσύνης συνάμα από φοιτήτριες και φοιτητές της, αυτό έχει να κάνει και με τη συνολική της παρουσία μέσα μέσα στη Σχολή. Σε μια εποχή όπου κανείς συναντούσε ουκ ολίγα παραδείγμα ενός βαθιού συντηρητισμου, συχνά συνδυασμένου και με ημιμάθεια, ο συνδυασμός ανάμεσα στην προσηνή παρουσία της, τη στέρεα επιστημονική γνώση αλλά και έναν βαθύ προοδευτισμό την έκανε να ξεχωρίζει και να εξηγεί την απήχησή της.

Μια σημαντική διαδρομή

Από την ανακοίνωση της ίδιας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία υπηρέτησε με συνέπεια για δεκαετίες, αντιγράφουμε:

«Η Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού υπηρέτησε επί σειρά ετών το Τμήμα Φιλολογίας με σπάνιο ήθος και απόλυτη αφοσίωση, στο επιστημονικό πεδίο της Γλωσσολογίας, όπου εισήγαγε ιδίως τη Γενετική-Μετασχηματιστική Γραμματική. Ως πανεπιστημιακή δασκάλα ήταν ιδιαίτερα αγαπητή, ως επιστήμονας εξαιρετικά στιβαρή, με έργο διεθνούς εμβέλειας, εκτεταμένο και επιστημονικά τολμηρό.

Η Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού αποφοίτησε από το Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ το 1962. Ως υπότροφος του Βρετανικού Συμβουλίου πραγματοποίησε Μεταπτυχιακές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1965-1967) στη Συγκριτική Φιλολογία, με ειδίκευση στη Μυκηναϊκή Ελληνική. Το 1970 ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ της Γλωσσολογίας (ΕΚΠΑ), με τίτλο Διατριβής Μορφολογική και σημασιολογική εξέταση των επιθημάτων *-yo/-eyo εις την Ελληνικήν. Έπειτα από έναν νέο κύκλο Μεταπτυχιακών Σπουδών (1970-1973) στο Πανεπιστήμιο του Columbus (Οχάιο, ΗΠΑ), έγινε κάτοχος του Διπλώματος MA με ειδίκευση στη Θεωρητική Γλωσσολογία.

Η ακαδημαϊκή της σταδιοδρομία ξεκίνησε το 1964 (Βοηθός Έδρας  Γλωσσολογίας), το 1977 ανήλθε στη βαθμίδα της Επιμελήτριας, ενώ το 1981 εξελέγη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας. Δίδαξε Γενική Γλωσσολογία, Ιστορική Γλωσσολογία, Εισαγωγή στη Θεωρία της Σύνταξης, Γενετική Γραμματική: Θεωρία και εφαρμογή, Ψυχογλωσσολογία, ενώ επέβλεψε πλήθος διπλωματικών εργασιών και διδακτορικών διατριβών.

Η πλούσια ερευνητική της δραστηριότητα επικεντρώθηκε σε επιστημονικά πεδία όπως: Θεωρητική σύνταξη: Γενετική θεωρία και η εφαρμογή της σε ποικίλα φαινόμενα της Ελληνικής, αρχαίας και νέας, Ψυχογλωσσολογία, Γλωσσική κατάκτηση, τα «λάθη» στη χρήση της γλώσσας, η εξέλιξη στη γλώσσα και οι ερμηνείες της.

Υπήρξε πολυγραφότατη, με εκδόσεις βιβλίων και επιστημονικών μελετημάτων. Έγραψε μεταξύ άλλων: Acquisition of Noun  Morphology by  children learning  Greek  as a  Native  Language, MA thesis, OSU, 1973, Μετασχηματιστική Σύνταξη: Από τη Θεωρία στην πράξη, Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1989, «Λάθη στη χρήση της γλώσσας: Αλήθεια ή μύθος;»: Γ. Χάρης (επιμ.), Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα, Αθήνα, Πατάκης, 2001, Γενετική Σύνταξη: Το Πρότυπο της Κυβέρνησης και Αναφορικής Δέσμευσης, Αθήνα, Καρδαμίτσα, 2002.

Το 2007, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών τής απένειμε την ύψιστη ακαδημαϊκή διάκριση, τον τίτλο της Επίτιμης Καθηγήτριας, ενώ τιμήθηκε και από άλλα Πανεπιστήμια. 

Ήταν παντρεμένη με μία από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του ΕΚΠΑ, τον αείμνηστο Καθηγητή Παναγιώτη Κοντό.

Η Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού ήταν εξαιρετική συνάδελφος και υποδειγματική δασκάλα, με σπάνια ευγένεια και προσήνεια, ενώ η προσφορά της στην έρευνα και τη διδασκαλία υπήρξε ανεκτίμητη. Αφήνει πίσω της ένα δυσαναπλήρωτο κενό, για τον γιο της Γιάννη, τον Τομέα Γλωσσολογίας, το Τμήμα Φιλολογίας, τη Φιλοσοφική Σχολή και ολόκληρη την πανεπιστημιακή κοινότητα.»

Συλλυπητήρια από τον Πρύτανη του ΕΚΠΑ, καθηγητή Γεράσιμο Σιάσο

Ο Πρύτανης, καθηγητής κ. Γεράσιμος Σιάσος, εκ μέρους των Πρυτανικών Αρχών, του Συμβουλίου Διοίκησης και τη Συγκλήτου εκφράζει στον γιο της Δήμητρας Θεοφανοπούλου Κοντού, Γιάννη Κοντό, και στους οικείους της, τη βαθιά του οδύνη και τα θερμά του συλλυπητήρια για την απώλεια της διακεκριμένης καθηγήτριας, η οποία με το έργο της σμίλευσε σπάνιο πρότυπο Ακαδημαϊκής Δασκάλας.

Ο Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής Καθηγητής Δημήτριος Λ. Δρόσος αλλά και το Συμβούλιο της Κοσμητείας στο σύνολό του, εξέφρασαν επίσης τα ειλικρινή τους συλλυπητήρια στους οικείους της.

Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί την Τετάρτη 21 Αυγούστου 2024, στις 12.00 από τον ιερό ναό Αγίου Νικολάου, στο κοιμητήριο Ζωγράφου.