Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα: Το ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου για ένα δολοφονημένο κορμί που δεν βρέθηκε ποτέ

Είχε ήδη ξεσπάσει ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, όταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 19ης Αυγούστου του 1936, η Ισπανική Συνομοσπονδία Αυτόνομων Ακροδεξιών Ομάδων γνωστή ως CEDA θα εκτελούσε τον ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, ρίχνοντας το άψυχο κορμί του σε έναν τάφο στα περίχωρα του Βιθνάρ, λίγα χιλιόμετρα από την Γρανάδα. Ήταν μόλις τριάντα οκτώ ετών.

«Ένας νεκρός στην Ισπανία είναι πιο ζωντανός από έναν νεκρό οπουδήποτε αλλού στον κόσμο», είχε πει κάποτε ο συγγραφέας της «Γενιάς του ’27», προοικονομώντας όχι μόνον τη δολοφονία του αλλά και την μεταθανάτια φήμη η οποία συνεχώς αναζωπυρώνεται εξαιτίας ενώ μυστηρίου που πλανάται γύρω από το όνομα του: Ο ομαδικός τάφος που τον έθαψαν, δεν βρέθηκε ποτέ.

«Η Τέχνη κι η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε
να πεθάνουμε»

Το προαίσθημα περί θανάτου, ουδέποτε τον πρόδωσε. Σε ένα ποίημα που έγραψε στη Νέα Υόρκη το 1929, προέβλεψε ότι θα δολοφονηθεί και ότι το πτώμα του δεν θα βρεθεί ποτέ. Στις 19 Αυγούστου 1931, ολοκλήρωσε ένα αυτοβιογραφικό έργο το οποίο προσεγγίζει επίμονα τον θάνατο με τίτλο «Όταν περάσουν πέντε χρόνια». Πέντε χρόνια αργότερα, ακριβώς την ίδια μέρα, οι φασίστες τον εκτέλεσαν και πέταξαν το σώμα του σε έναν άγνωστο τάφο.

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα | Γρανάδα, 1919

«Σοσιαλιστή και μασόνο»

Αστυνομικά έγγραφα του 1965 που περιήλθαν στην κατοχή του Guardian το 2015, τα οποία αποτελούν προϊόν έρευνας της Γαλλίδας συγγραφέως Μαρσέλε Οκλέρ (από τη δεκαετία του 1960), αποτελούν την πρώτη και επίσημη παραδοχή από αξιωματούχους της εποχής του Φράνκο για την ανάμειξή τους στον θάνατο του συγγραφέα.

Σύμφωνα με τα εν λόγω φερόμενα ως αποδεικτικά στοιχεία, ο Λόρκα διώχθηκε για τις πεποιθήσεις του, με τις αρχές να τον χαρακτηρίζουν ως «σοσιαλιστή και μασόνο», ενώ οι φήμες περί «ομοφυλοφιλικών και ανώμαλων πρακτικών» δεν έλειψαν από την αναφορά.

Τα σχόλια επί σχολίων
που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν
αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες

Η δολοφονία του Λόρκα και ο αντί – ομηρικός κόσμος που έστησαν για τον νεκρό οι εκτελεστές του, γέννησαν μια πληθώρα ποιημάτων και γραπτών. Ο Αντόνιο Ματσάδο, δυο μήνες μετά τον θάνατο του συγγραφέα, κυκλοφόρησε την ελεγεία «Το έγκλημα έγινε στη Γρανάδα» (El crimen fue en Granada). Ένα χρόνο αργότερα, ο Λουίς Τσερνούδα, ο οποίος άνηκε στην «Γενιά του ’27», έγραψε το «Σε έναν δολοφονημένο ποιητή» (A un poeta muerto (F.G.L.), ενώ ακολούθησε, μεταξύ άλλων, ο ποιητής των θαλασσών, Νίκος Καββαδίας, με το ποιητικό πάντρεμα του αγώνα των λαών της Ισπανίας και της Ελλάδας, εν ονόματι «Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα» το 1945, το οποίο αργότερα μελοποίησε ο Θάνος Μικρούτσικος.

Ένα ποίημα

Ογδοντα οκτώ χρόνια αργότερα από την εκτέλεση του, ανάμεσα σε έργα των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ερρίκου Ίψεν, Κάρλο Γκολντόνι, Αυγούστου Στρίντμπεργκ που κοσμούν τα πανεπιστημιακά έδρανα, τις βιβλιοθήκες και το θεατρικό σανίδι, συναντάμε τα γραπτά του Λόρκα τα οποία παρασύρουν, μαγνητίζουν και ερωτοτροπούν με την ανθρώπινη ψυχή, καθώς προσεγγίζουν με μαεστρία και βάθος τον εσωτερικό κόσμο των ευπειθών γυναικών της ισπανικής υπαίθρου που βρίσκονται σε έναν αποπνικτικό λαβύρινθο με κοινωνικές προσταγές που αγκαλιάζουν την ανελευθερία και την ερωτική τους ανέχεια (Γέρμα, Το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα, Ματωμένος Γάμος).

Η μοιραία πένα και ακόμη πιο μοιραίος βίος του Λόρκα, δεν θα μπορούσε να μην συγκινήσει βαθύτατα τον ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο, ο οποίος το 1957, έγραψε το ποίημα «Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του 1936 µέσα στο χαντάκι του Καµίνο ντε λα φουέντε» αποχαιρετώντας έναν συγγραφικό θυσαυρό, υιοθετώντας την τέχνη της ειρωνείας.

ΝΕΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΣΠΑΝΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ* ΣΤΙΣ 19 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΤΟΥ 1936 ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΑΝΤΑΚΙ ΤΟΥ ΚΑΜΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑ ΦΟΥΕΝΤΕ

Η Τέχνη κι η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε
να πεθάνουμε

περιφρόνησις απόλυτη
αρμόζει
σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους
τις έρευνες
τα σχόλια επί σχολίων
που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν
αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες
γύρω από τις μυστηριώδικες κι αισχρές συνθήκες
της εκτελέσεως του κακορίζικου του Λόρκα
υπό των φασιστών

μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει πως
από καιρό τώρα
—και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα—
είθισται*
να δολοφονούν
τους ποιητάς

Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και Ερνέστο Πέρεθ Γκουέρα, Μαδρίτη, 1934

*Με πληροφορίες από: Guardian | New York Times | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Tα αδέλφια Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα και Φρανσίσκο Γκαρθία Λόρκα