Ο κλέφτης της Μόνα Λίζα

Στις 21 Αυγούστου του 1911, ένας Ιταλός ζωγράφος σύρθηκε από το ντουλάπι του Λούβρου όπου κρυβόταν όλη τη νύχτα, πλησίασε τη Μόνα Λίζα, την απομάκρυνε από το κάδρο της και έφυγε από το κτίριο σχεδόν απαρατήρητος.

Πέρασαν 24 ώρες προτού κάποιος αντιληφθεί την εξαφάνιση της. Η επίσημη γραμμή είναι ότι το Λούβρο ήταν κλειστό για συντήρηση και όλοι πίστευαν ότι κάποιος τρίτος μάλλον αφαίρεσε τον πίνακα για να τον φωτογραφίσει ή να τον καθαρίσει.

Ένας από τους κύριους υπόπτους ήταν ο Πάμπλο Πικάσο. Ο ζωγράφος δεν είχε καμία σχέση με το έγκλημα, αλλά προσπάθησε αμέσως να ξεφορτωθεί κάποια αγάλματα που αποδείχθηκε ότι είχαν κλαπεί από το ίδιο μουσείο

Όπως φαίνεται, τα μουσεία ήταν -ή και είναι; ποιος ξέρει;- αδιαφορούν όταν στο τραπέζι της συζήτησης έρχεται το έγκλημα, ακόμη και όταν πρόκειται για την κλοπή του πιο διάσημου πίνακα του κόσμου.

Ή μάλλον όχι ο πιο διάσημος πίνακας στον κόσμο – η Μόνα Λίζα σίγουρα δεν ήταν παγκοσμίως γνωστή το 1911. Έπρεπε να ταξιδέψεις στο Λούβρο για να τη δεις. Υπήρχαν κόπιες, αν και το  πορτρέτο του Λεονάρντο, το οποίο φιλοτέχνησε σταδιακά σε διάστημα πολλών ετών, είχε από καιρό αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολο να αντιγραφεί ως χαρακτική. Και φωτογραφίες υπήρχαν – πράγματι, η γαλλική αστυνομία τύπωσε 6.500 αντίγραφα για να τα διανείμει στους δρόμους του Παρισιού αμέσως μετά την εξαφάνισή της, σαν να ήθελε να φρεσκάρει τη μνήμη κάποιου.

Οι εφημερίδες και ο ύποπτος Πάμπλο Πικάσο

Πριν από έναν αιώνα, η δόξα της ζωγραφικής περιοριζόταν στη Δύση, όπου είχε στηριχθεί σε σύννεφα ρομαντικής φαντασίας από τότε που ο Γουόλτερ Πέιτερ έγραψε το 1869: «Είναι παλαιότερη από τους βράχους ανάμεσα στους οποίους κάθεται, όπως και ο βρικόλακας έχει πεθάνει πολλές φορές…», κάτι που αν και δεν ήταν ακριβώς γαλαντόμο, αντικατόπτριζε την παράξενη γοητεία της.

Κάθε μεγάλη εφημερίδα στην Ευρώπη κάλυψε την ιστορία, και κάθε άρθρο περιείχε μια φωτογραφία του πίνακα. Εκατομμύρια άνθρωποι που μπορεί να μην τον είχαν δει, μπορεί να μην είχαν καν ακούσει γι’ αυτόν, έγιναν σύντομα ειδικοί στον κλεμμένο πίνακα του Λεονάρντο.

Ένας από τους κύριους υπόπτους ήταν ο Πάμπλο Πικάσο. Ο ζωγράφος δεν είχε καμία σχέση με το έγκλημα, αλλά προσπάθησε αμέσως να ξεφορτωθεί κάποια αγάλματα που αποδείχθηκε ότι είχαν κλαπεί από το ίδιο μουσείο. Ο ποιητής Γκυγιώμ Απολλιναίρ προσήχθη επίσης για ανάκριση. Δεν απαγγέλθηκαν κατηγορίες, αν και οι υποψίες κυνηγούσαν τον Πικάσο για ένα διάστημα – σίγουρα ένας μεγάλος ζωγράφος θα ήθελε έναν μεγάλο πίνακα, έλεγε η θεωρία.

«Ο κόσμος δεν ερχόταν για να δει τον πίνακα», έχει πει ο  κριτικός τέχνης Ρομπέρτ Χιουζ, «αλλά για να πει ότι τον είδε»

Ο κλεμμένος πίνακας ήταν στην Ελβετία ή την Αργεντινή. Ή βρισκόταν σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη ή σε ένα μυστικό δωμάτιο σε έπαυλη. Ή και όχι. Στην πραγματικότητα δεν έφυγε ποτέ από το Παρίσι, ή τουλάχιστον όχι μέχρι που ο κλέφτης, ο Βιντσέντζο Περούτζια, πήγε στη Φλωρεντία τον Δεκέμβριο του 1913, αφού ήρθε σε επαφή με έναν έμπορο ονόματι Άλφρεντ Τζέρι, ο οποίος ήλπιζε ότι θα τον βοηθούσε να ξεφορτωθεί τον πίνακα – ομηρο έναντι μετρητών. Ο Τζέρι έπαιξε το ρόλο του, φέρνοντας ακόμη και τον διευθυντή του Ουφίτσι στη συνάντηση στο Albergo Tripoli-Italian (περιττό να πούμε ότι μετονομάστηκε σε Hotel La Gioconda). Όταν κατάλαβαν ότι πρόκειται για τον γνήσιο πίνακα, κάλεσαν αμέσως την αστυνομία.

O κλέφτης – καλλιτέχνης

Τι αισθανόταν ο Περούτζια για την αλλόκοτη, αινιγματική, υπεροπτική, εξαίσια, Μόνα Λίζα που θα την είχε λίγο-πολύ κοντά του για δύο ολόκληρα χρόνια;

Αρχικά την κρατούσε σε ένα ντουλάπι, στη συνέχεια κάτω από μια σόμπα στην κουζίνα και τέλος στο μπαούλο, καθώς το έργο που έκλεψε ο Περούτζια είναι ζωγραφισμένο σε ένα ορθογώνιο ξύλο ύψους μόλις 77 εκατοστών – «ούτε καν το μέγεθος των νέων οθονών τηλεόρασης!» ήταν η περιβόητη ένσταση των Αμερικανών τη δεκαετία του 1950.

Ποιες ήταν όμως οι πραγματικές συνέπειες της κλοπής;

Ήδη από τη δεκαετία του 1930, Γάλλοι πολιτικοί πρότειναν να αποκτήσει η Μόνα Λίζα τη δική της ξεχωριστή γκαλερί «επειδή όλες οι εκδρομές του Cook πηγαίνουν να τη δουν».

«Ο κόσμος δεν ερχόταν για να δει τον πίνακα», έχει πει ο  κριτικός τέχνης Ρομπέρτ Χιουζ, «αλλά για να πει ότι τον είδε».

Σήμερα, είναι το κόσμημα του Λούβρου, συμβάλλοντας στην προσέλκυση εκατομμυρίων επισκεπτών στο μουσείο του Παρισιού, ενώ έχει απαθανατιστεί στα πάντα, από την ποπ αρτ του Άντι Γουόρχολ μέχρι το μπεστ σέλερ του Νταν Μπράουν, «Κώδικας Ντα Βίντσι».

Αλλά αν ο Περούτζια είχε βάλει ένα άλλο έργο τέχνης κάτω από τον μανδύα του εκείνη τη μοιραία ημέρα, θα μπορούσε να ήταν μια πολύ διαφορετική ιστορία.

«Αν είχε κλαπεί ένα διαφορετικό έργο του Λεονάρντο, τότε αυτό θα ήταν το πιο διάσημο έργο στον κόσμο – όχι η Μόνα Λίζα», δήλωσε ο Νόα Τσάρνεϊ, καθηγητής ιστορίας της τέχνης και συγγραφέας του βιβλίου «Οι ληστείες της Μόνα Λίζα».

«Δεν υπήρχε τίποτα που να διακρίνει το έργο αυτό καθεαυτό, εκτός από το ότι ήταν ένα πολύ καλό έργο από έναν πολύ διάσημο καλλιτέχνη – αυτό μέχρι να κλαπεί», πρόσθεσε. «Η κλοπή  πραγματικά εκτόξευσε την απήχησή της και την έκανε γνωστή σε όλους».

*Με πληροφορίες από: Guardian | Laura Cumming | CNN | Sheena McKenzie