Γυναίκες στο «τιμόνι» – Η νέα κινητήριος δύναμη στην εμπόλεμη Ουκρανία

Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία γίνεται όλο και πιο επικίνδυνα περίπλοκος, ενώ διανύει πια τον τρίτο χρόνο, η ιστορία δείχνει να επαναλαμβάνεται.

Όπως συνέβη και κατά την περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο πόλεμος αναδιαμορφώνει το εγχώριο εργατικό δυναμικό, φέρνοντας τις γυναίκες στην πρωτοκαθεδρία της οικονομικής παραγωγής.

Και δη σε κλάδους που ήταν μέχρι πρότινος ανδροκρατούμενοι, αλλά τώρα υπάρχει λειψανδρία.

Μοιραία οι πιεστικές ανάγκες του Κιέβου σε μάχιμους και τα κύματα της φυγής Ουκρανών προσφύγων, κυρίως προς την Ευρώπη, έχουν αλλάξει άρδην το σκηνικό στο εσωτερικό της εμπόλεμης χώρας.

Υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις προσωπικού πρωτίστως στη γεωργία, στις κατασκευές και στη βαριά βιομηχανία.

Τομείς από τους οποίους οι γυναίκες συνήθως αποκλείονταν εν καιρώ ειρήνης, λόγω επιβλαβών συνθηκών εργασίας.

Συνολικά, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, πριν από τη ρωσική εισβολή εργαζόταν μόλις το 47% των γυναικών της Ουκρανίας.

Όμως τα δεδομένα άλλαξαν με τον πόλεμο.

Λίγο μετά τη ρωσική εισβολή το 2022, η ουκρανική κυβέρνηση ενέκρινε νέο ρυθμιστικό πλαίσιο Περί Οργάνωσης των Εργασιακών Σχέσεων υπό Στρατιωτικό Νόμο.

Κάπως έτσι λοιπόν άνοιξε και ο δρόμος ώστε οι γυναίκες να πάρουν το τιμόνι των τρακτέρ και των θεριζοαλωνιστικών μηχανών.

Να γίνουν εργάτριες σε οικοδομές και σε ορυχεία.

Στη μάχη για τη στήριξη της παραγωγής και της διαλυμένης ουκρανικής οικονομίας έχουν ριχτεί νέες, αλλά και ηλικιωμένες.

Δύο γυναίκες εργάτριες στις στοές ορυχείου στο Ντνιπροπετρόφσκ (REUTERS/Alina Smutko)

Σηκώνοντας τα μανίκια

«Δεν θα πίστευα ποτέ ότι θα δούλευα σε ορυχείο», λέει στους New York Times είπε 21χρονη Καρίνα Γιάτσινα.

Πριν από ενάμιση χρόνο εργαζόταν ως νταντά.

Πλέον είναι μια από τις 130 γυναίκες που εργάζονται στα έγκατα ορυχείου στο Παύλοχραντ, στην κεντρο-ανατολική διοικητική περιφέρεια του Ντνιπροπετρόφσκ.

Οι εγκαταστάσεις ανήκουν στην DTEK, τη μεγαλύτερη ιδιωτική ενεργειακή εταιρεία της Ουκρανίας.

Λόγω της στρατολόγησης, το ορυχείο έχασε 1.000 άνδρες εργάτες -το 20% του εργατικού δυναμικού του.

Μέχρι στιγμής και με τη «βούλα» πια του στρατιωτικού νόμου, έχει προσλάβει 330 γυναίκες για να καλύψει τα κενά.

Ανάλογη είναι η εικόνα και σε άλλα ορυχεία, όπου οι αμοιβές είναι δελεαστικές και οι θέσεις εργασίας σταθερές, σε μια οικονομία που έχει καταστραφεί από τον πόλεμο.

Όλο και περισσότερες γυναίκες καταλαμβάνουν πλέον θέσεις, που κατά τα προπολεμικά εγχώρια στερεότυπα θεωρούνταν «ανδρικές».

Πολλές πλέον εργάζονται ως ηλεκτροσυγκολλητές, μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι, οδηγοί βαρέων οχημάτων.

Σε διάφορες περιφέρειες της Ουκρανίας, νεαρά κορίτσια και γυναίκες εκπαιδεύονται στο χειρισμό τρακτέρ.

Αντικαθιστούν πατέρες, αδέλφια και συζύγους, που είτε πολεμούν, είτε σκοτώθηκαν στα μέτωπα του πολέμου, είτε έχουν φύγει στο εξωτερικό για να γλιτώσουν την επιστράτευση, αφήνοντας πίσω τους εξοπλισμό και γη που πρέπει να καλλιεργηθεί.

«Θα είμαι εδώ για να δουλέψω τη γη μας και να καλλιεργήσω σιτηρά για ψωμί», λέει στη γερμανική εφημερίδα Der Tagesspiegel η νεαρή Ντάρια.

Πριν από τον πόλεμο ήθελε να γίνει μοδίστρα.

Τώρα έχει μόλις ολοκληρώσει το δεύτερο έτος στην οδήγηση τρακτέρ, στο κέντρο επαγγελματικής κατάρτισης στην πόλη Κόλκι στη δυτική Ουκρανία.

Αντίστοιχα κέντρα υπάρχουν διάσπαρτα στη χώρα, γεμάτα με γυναίκες που θέλουν να μάθουν, σε καιρό πολέμου, τις μέχρι πρότινος αποκαλούμενες στη χώρα τους «ανδρικές δουλειές».

Δυσαναπλήρωτες ελλείψεις

Προ της ρωσικής εισβολης, υπήρχαν περίπου 450 επαγγέλματα στην Ουκρανία, στα οποία δεν επιτρεπόταν η απασχόληση γυναικών, λόγω δύσκολων και επιβλαβών συνθηκών εργασίας.

Αφορούσαν κυρίως στη μεταλλουργία, τις κατασκευές και τις σιδηροδρομικές μεταφορές.

Αν και από το 2017 ο επαγγελματικός διαχωρισμός βάσει φύλου έχει καταργηθεί στην Ουκρανία, τα στερεότυπα γύρω από «γυναικεία» και «ανδρικά» επαγγέλματα παρέμεναν.

Όμως ο πόλεμος και οι ανάγκες της εθνικής οικονομίας έχουν πλέον διαλύσει αυτά τα στερεότυπα.

Για να ξεπεραστεί η έλλειψη ειδικευμένων εργαζομένων, οι εταιρείες επενδύουν στην επανεκπαίδευση των γυναικών.

Διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟ, αλλά και το ουκρανικό κράτος -εν προκειμένω βάσει δυτικής χρηματοδότησης- στηρίζουν πλείστα όσα αντίστοιχα προγράμματα.

Σύμφωνα με την κυβέρνηση του Κιέβου μάλιστα, οι περισσότερες γυναίκες στην Ουκρανία αναμένεται να εργάζονται μετά τον πόλεμο στον τομέα της ενέργειας, στις μεταφορές και στην παραγωγή όπλων.

Προς το παρόν, ωστόσο, η ζήτηση για επαγγελματική κατάρτιση ξεπερνά την προσφορά, ενώ υπάρχουν τεράστια κενά στο εργατικό δυναμικό, επηρεάζοντας έτι περαιτέρω τις προοπτικές ανάκαμψης μιας κατεστραμμένης χώρας.

Πολλώ μάλλον όταν η βαριά βιομηχανία της βρίσκεται στα ανατολικά, στην κοιλάδα του Ντονμπάς, απασχολώντας προπολεμικά δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους και συνεισφέροντας σημαντικά στον κρατικό προϋπολογισμό μέσω φόρων.

Σήμερα, με περίπου 1,5 εκατομμύριο εργάτριες -περίπου το 13% του προπολεμικού συνόλου τους- να έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία, το 75% των εργοδοτών στη χώρα αντιμετωπίζει σημαντικές ελλείψεις σε εργατικά χέρια.

Με τους περισσότερους δε πρόσφυγες να έχουν πια κάνει μια νέα αρχή στις χώρες φιλοξενίας στην Ευρώπη -πολλές από τις οποίες «διψούν» για νέο εργατικό δυναμικό, λόγω δημογραφικής γήρανσης- η προοπτική επιστροφής ακόμη και μετά το πόλεμο παραμένει εξαιρετικά θολή.