«Όλοι είμαστε ευάλωτοι στον mpox» – Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Αθανάσιος Τσακρής αναλύει στο in τα νέα δεδομένα

Έχουν περάσει ακριβώς 10 ημέρες από την ανίχνευση του πρώτου κρούσματος mpox – στέλεχος Ιb σε ευρωπαϊκό έδαφος, στη Σουηδία, σε ταξιδιώτη από την Αφρική. Mία ημέρα νωρίτερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε τον mpox ως  «επείγουσα κατάσταση δημόσιας υγείας με διεθνές ενδιαφέρον».  Παράλληλα προειδοποίησε ότι θα δούμε σύντομα και άλλα κρούσματα στην Ευρώπη.

Από τότε έχουν καταγραφεί κρούσματα mpox στο Πακιστάν, τις Φιλιπίνες και στην Ταϊλάνδη. Oρισμένα από αυτά αφορούν το λιγότερο επικίνδυνο στέλεχος Ib. Τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας είναι στραμμένα στην Αφρική. Iδίως στη Λαϊκή Δημκρατία του Κονγκό, όπου η νόσος έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας, με περίου 18.000 χιλιάδες καταγεγραμμένα κρούσματα και πάνω από 530 θανάτους. Στην πραγματικότητα τα κρούσματα  μπορεί να είναι υπερτριπλάσια, αφού σύμφωνα με δηλώσεις στελέχους του ΠΟΥ μόνο το 30% εξετάζεται.

Αυτή τη στιγμή η επιδημία δεν είναι μία αλλά τρεις, που εξελίσσονται παράλληλα

Eνόσω στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσουμε τυχόν κρούσματα της νόσου, ο Αθανάσιος Τσακρής, καθηγητής μικροβιολογίας του ΕΚΠΑ, μιλάει στο in για τις τελευτίες εξελίξεις στο μέτωπο του mpox.

Ο καθηγητής μικροβιολογίας του ΕΚΠΑ Αθανάσιος Τσακρής

Τα νέα δεδομένα για τον mpox

• Τι έχει μεσολαβήσει από την ημέρα που ο ΠΟΥ σήμανε παγκόσμιο συναγερμό για τον mpox; Ξέρουμε κάτι παραπάνω για την ασθένεια;

Έχει μεσολαβήσει η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας της κατάστασης. Μολονότι εισαγόμενα σποραδικά περιστατικά υπήρχαν στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια, η ανίχνευση αρχικά στη Σουηδία του νέου στελέχους που κυριαρχεί στην Αφρική εδώ και μερικούς μήνες, του Clade Ib, έχει προκαλέσει εύλογη ανησυχία. Κι αυτό γιατί το συγκεκριμένο στέλεχος προκαλεί σοβαρότερη λοίμωξη, η οποία διαρκεί περισσότερες ημέρες, και εντονότερο εξάνθημα. Επίσης φαίνεται να έχει μεγαλύτερη μεταδοτικότητα και αυξημένη θνητότητα, αν και οι σχετικές μελέτες δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί.

Σε κάποιες περιπτώσεις έχει καταγραφεί μετάδοση 1 έως 4 ημέρες πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων

Βέβαια, πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι αυτή τη στιγμή η επιδημία δεν είναι μία αλλά τρεις, που εξελίσσονται παράλληλα. Οφείλονται σε ισάριθμα στελέχη του ιού που ανήκουν σε διαφορετικούς γενετικούς κλάδους: Clade Ιa, Clade Ιb και Clade ΙΙb (αυτό που εξαπλώθηκε κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών και προκάλεσε την επιδημική έξαρση του 2022 σε 113 χώρες).

Γιατρός σε διαγνωστικό εργαστήριο για την mpox, στη Νότια Αφρική – Reuters

Οι τρόποι μετάδοσης

• Υπάρχει μια σύγχυση ως προς τους τρόπους μετάδοσης. Από τη μία ακούμε ότι μεταδίδεται μόνο όταν το εξάνθημα είναι ενεργό, όμως έχει ειπωθεί ότι μπορεί να μεταδώσει την mpox και άτομο που δεν εμφανίζει ορατό εξάνθημα. Τι ισχύει;

H mpox μεταδίδεται κυρίως μέσω στενής επαφής με τις δερματικές βλάβες και τα βιολογικά υγρά του ασθενούς, όπως συμβαίνει με τη σεξουαλική επαφή. Υπάρχουν και περιπτώσεις που η διασπορά του ιού γίνεται με μολυσμένα ρούχα ή κλινοσκεπάσματα, αλλά και, σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν η εγγύτητα είναι μεγάλη, με τα σταγονίδια από τον βήχα ή το φτέρνισμα ατόμου που νοσεί. Οι έγκυες με mpox μπορούν να μεταδώσουν τον ιό στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή στο νεογνό κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Όλοι είμαστε ευάλωτοι και πρέπει να το κατανοήσουν οι δυτικές κοινωνίες και οι κυβερνήσεις τους

Η μετάδοση συνήθως γίνεται από τη στιγμή που εμφανίζονται τα συμπτώματα μέχρι την πλήρη επούλωση των εξανθημάτων. Όμως, σε κάποιες περιπτώσεις έχει καταγραφεί μετάδοση 1 έως 4 ημέρες πριν από την εκδήλωση των συμπτωμάτων. Δεν υπάρχουν ωστόσο δεδομένα που να συνηγορούν ότι και ασυμπτωματικά άτομα μπορούν να μεταδώσουν τον ιό.

H εξάπλωση της mpox θυμίζει τις πρώτες ημέρες του ΗΙV

• Στη σελίδα του ΕΟΔΥ υπάρχει ένα μήνυμα κατά του στιγματισμού, με το σλόγκαν «Νόσος mpox: Όλοι είναι ευάλωτοι ! – Όχι διακρίσεις στον αγώνα ενάντια στην Επιδημία».  Πώς όμως γίνεται πράξη ο αγώνας κατά του στίγματος; Υπάρχει κίνδυνος να στιγματιστούν μεταναστευτικές κοινότητες λόγω της προέλευσης του ιού από την Αφρική;

Θα είναι λάθος να αποκτήσει τέτοιες προεκτάσεις η διασπορά του ιού. Άλλωστε, πράγματι, όλοι είμαστε ευάλωτοι και πρέπει να το κατανοήσουν οι δυτικές κοινωνίες και οι κυβερνήσεις τους. Αν δεν βοηθηθεί η Αφρική να αντιμετωπίσει την ραγδαία εξάπλωση της mpox όσο υπάρχει ακόμα χρόνος, το πρόβλημα πολύ σύντομα δεν θα είναι τοπικό αλλά παγκόσμιο.

Αμερικανοί και Ευρωπαίοι επιστήμονες που βρίσκονται με τις ερευνητικές ομάδες τους στη ΛΔΚ παραλληλίζουν όσα βιώνουν με τις πρώτες ημέρες του HIV…

Η δέσμευση της Bavarian Nordic, που παράγει το εμβόλιο JYNNEOS, ότι σε συνεργασία με το αφρικανικό CDC θα προχωρήσει στην παραγωγή του και σε εργοστάσια αφρικανικών χωρών, ώστε να αυξηθεί η προσφορά και να μειωθεί το κόστος του, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.

 Το 62% των θανάτων είναι παιδιά κάτω από πέντε ετών

• Από όσα διαβάζουμε, τα παιδιά και οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο στέλεχος του ιού που κυκλοφορεί. Παρ’ όλα αυτά, τα μεν παιδιά δεν μπορούν να εμβολιαστούν, για τις δε γυναίκες δεν υπάρχει σύσταση για εμβολιασμό.

Πράγματι, σύσταση εμβολιασμού δεν υπάρχει για γυναίκες και παιδιά στη χώρα μας, αλλά δεν ισχύει ότι δεν μπορούν να εμβολιαστούν αν συντρέχουν λόγοι.

Προς το παρόν, το διαθέσιμο εμβόλιο, Jynneos, συνιστάται για άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό και ανήκουν στις κατηγορίες υψηλού κινδύνου: άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες και γυναίκες, και διεμφυλικά άτομα, επαγγελματίες υγείας, άτομα που έχουν έρθει σε επαφή με επιβεβαιωμένο κρούσμα κ.λπ.

Στην Αφρική, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική, λόγω των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών. Εκεί, τα παιδιά, που επιπλέον υποφέρουν από υποσιτισμό, είναι πιο ευάλωτα απέναντι στην mpox. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι σε πολλές αφρικανικές χώρες υπάρχει παράλληλη επιδημική έξαρση της ιλαράς. Μόνο στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό το 39% των περιστατικών mpox και το 62% των θανάτων αφορούν παιδιά κάτω των 5 ετών.

Τοίχος ανοσίας

• Πώς χτίζεται το «τείχος ανοσίας» για να προστατευτούμε από την mpox;

Το τείχος ανοσίας απέναντι σε DNA ιούς όπως ο mpox δημιουργείται πολύ πιο αποτελεσματικά από ό,τι συμβαίνει με ιούς RNA, και κυρίως με τον SARS-CoV-2, του οποίου οι συνεχείς μεταλλάξεις και οι ανασυνδυασμοί του γενετικού υλικού κάνουν σχεδόν αδύνατη αυτό που αποκαλούμε ανοσία αγέλης.

Δεν είναι τυχαίο ότι τα εμβολιαστικά προγράμματα της δεκαετίας του 1970 (χάρη στην εξέλιξη του πρώτου, φυσικού εμβολίου που είχε ανακαλύψει το 1796 ο Βρετανός Έντουαρντ Τζένερ), οδήγησαν στην εκρίζωση του συγγενούς ιού της ευλογιάς, που ήταν εξαιρετικά μεταδοτικός και θανατηφόρος.

O εμβολιασμός, λοιπόν, είναι το βασικό ανάχωμα. Τα υπάρχοντα εμβόλια θεωρούνται ασφαλή και σε σημαντικό ποσοστό αποτελεσματικά: λιγότερο από το 1% των ατόμων στα οποία χορηγήθηκαν και οι δύο δόσεις του JYNNEOS μολύνθηκαν από τον ιό. Επίσης -και αυτό ισχύει, φυσικά, και για την Ελλάδα- τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν κατά το παρελθόν, δηλαδή μέχρι το 1980, εμβολιαστεί για την ευλογιά είναι σε σημαντικό βαθμό προστατευμένα και για τον συγγενικό ιό της mpox. Σύμφωνα με μελέτες, αυτή η προστασία φτάνει το 85% και συνήθως εξασφαλίζει και πιο ήπια λοίμωξη.

Eρευνήτρια της εταιρείας που παρασκευάζει τα εμβόλια, με τριβλίο καλλιέργειας – Reuters

 Αναποτελεσματικά τα φάρμακα

• Τι ακριβώς συμβαίνει με τα φάρμακα για την mpox; Διαβάζουμε ότι το ένα τουλάχιστον (tecovirimat) δεν αποδείχθηκε αποτελεσματικό. Τι άλλα όπλα έχουμε απέναντι στον ιό;

Η θεραπεία είναι κυρίως συμπτωματική, εστιάζει δηλαδή στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Καθοριστικό ρόλο παίζει η καλή κατάσταση του ανοσοποιητικού του ασθενούς. Αυτό εξηγεί ως έναν βαθμό την έξαρση στην Αφρική, όπου υπάρχουν πολλοί φορείς HIV.

Το αντιικό φάρμακο tecovirimat (γνωστό και ως TPOXX), που πήρε άδεια κυκλοφορίας από τον FDA το 2018. Eίναι μεν διαθέσιμο αλλά δεν φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματικά απέναντι στην υποπαραλλαγή Clade I. Sε πρόσφατες κλινικές δοκιμές στην Αφρική δεν επηρέασε την έκβαση της νόσου των ασθενών σε σύγκριση με εκείνους στους οποίους χορηγήθηκε placebo.

Υπάρχει και το brincidofovir (γνωστό ως CMX001 ή Tembex), που αναπτύχθηκε για την θεραπεία της ευλογιάς. Mολονότι υπάρχουν κάποια ενθαρρυντικά in vitro αποτελέσματα, δεν έχουμε ακόμα κλινικά δεδομένα για την αποτελεσματικότητά του. Επιπλέον, έχει συσχετιστεί με αύξηση των ηπατικών ενζύμων που έκαναν επιβεβλημένη τη διακοπή της χορήγησής του.