Η γυναικεία μορφή στον μύθο και την πραγματικότητα

Eν ἀρχῇ ἦν η γυναίκα. Η αρχαιότερη αναπαράσταση ανθρώπου που διαθέτουμε -η ηλικίας 40.000 ετών «Αφροδίτη» του Hohle Fels- είναι μια γυναίκα, η πρώτη σε μια σειρά παλαιολιθικών αγαλμάτων που δίνουν έμφαση στο στήθος, τους γοφούς και το αιδοίο. Από τα πρώτα χρόνια του ανθρώπου, η Γη εμφανιζόταν σε διάφορες ιστορίες ως γυναίκα και η ανθρωπότητα δημιουργήθηκε από γυναίκες σύμφωνα με τους μύθους – από την κινεζική θεά-δημιουργό Nüwa μέχρι την κολομβιανή «Μητέρα Δημιουργό» Kagaba. Σύντομα, όμως, εμφανίστηκαν και άνδρες δημιουργοί. Η Nüwa έγινε αδελφή ή σύζυγος του άνδρα δημιουργού Fuxi, ενώ στις βορειοαμερικανικές ιστορίες εμφανίστηκε ένας δημιουργός Γέρος, ο οποίος καθόταν πάνω στη θηλυκή Γη. Ο γέρος αυτός προσπαθεί να μαδήσει μικρά κομμάτια από αυτήν και μετά αποφασίζει να τους δώσει ζωή.

Simonetta Vespucci του Piero di Cosimo, 1490.

Εντύπωση προκαλεί ότι όταν συγκρίνει κανείς όλο και περισσότερες από αυτές τις ιστορίες, βλέπει κάτι το εντυπωσιακό, και αυτό είναι ότι η ανεξάρτητη γυναίκα δημιουργός γίνεται σταδιακά η σύζυγος του Θεού. Μάλιστα, σε ορισμένα μέρη, οι ανδρικές μορφές δημιούργησαν προκλητικά οι ίδιες τη ζωή: σε έναν θρύλο του νοτιοανατολικού Κονγκό, ο θεός-δημιουργός Bumba ξερνάει την ανθρωπότητα, ενώ ο αιγυπτιακός θεός του ήλιου Atum αυνανίζεται στο χέρι του και στη συνέχεια βάζει το σπέρμα του στο στόμα του, φτύνοντάς το ως νέα ζωή.

Πληθώρα ανθρωπολόγων αμφισβητούν την πρακτική της παρέλευσης των γυναικών ως τέκνα του ανδρός, ενώ υποστηρίζουν ότι αυτές οι ιστορίες αποτελούν προσπάθειες να διορθωθεί η αδικία που θεωρείτο ότι υπήρχε μεταξύ των φύλων. Με τις γυναίκες να διαθέτουν τη δύναμη να δώσουν ζωή, η θέση τους στην κοινωνία φάνταζε, μάλλον, απειλητική.

Αυτό που είναι λιγότερο προφανές είναι πόσο αρχαίες και διαπολιτισμικές είναι πολλές από αυτές τις συμπεριφορές και πώς αναπτύχθηκαν. Εν μέρει, ο λόγος για τον οποίο δεν το γνωρίζουμε αυτό είναι ότι ιστορικά ήταν ένας δραματικά υποβαθμισμένος τομέας. Επίσης, ίσως θα έπρεπε να μας προβληματίσει, πως οι ανθρωπολόγοι για αρκετά χρόνια ήταν άνδρες και σε μεγάλο βαθμό δεν είχαν πρόσβαση σε γυναικείους χώρους, παραδόσεις και προφορικούς πολιτισμούς.

Ο Ιησούς με στήθος τον 16ο αιώνα.

Ένα άλλο εκπληκτικό παράδειγμα αποτελεί το πώς άλλαξε η εικόνα του στήθους στην ιστορία. Η εικόνα του γυναικείου στήθους ανά τα έτη εστιάζει όλο και λιγότερο στη λειτουργία και όλο και περισσότερο στην επιθυμία, με αποτέλεσμα να νιώθουμε άβολα μπρος στην εικόνα της κατά τα πάντα φυσιολογικής διαδικασίας του θηλασμού. Πολιτισμοί τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όσο τα Βαλκάνια, η Παλαιστίνη και η Βόρεια Αφρική είχαν παραδόσεις που βασίζονταν στην πεποίθηση ότι ο θηλασμός ενός ενήλικα μπορεί να δημιουργήσει έναν «ασφαλή», μη σεξουαλικό οιονεί οικογενειακό δεσμό. Στη Γεωργία, για παράδειγμα, ένας άνδρας που πίστευε ότι η γυναίκα του ήταν άπιστη μπορούσε να βάλει τον ύποπτο εραστή της να φιλήσει το στήθος της. Ένας ευρέως καταδικασμένος φετφά με έδρα το Κάιρο το 2007 πρότεινε ακόμη οι γυναίκες να μπορούν να θηλάζουν τους άνδρες συναδέλφους τους για να αποτρέψουν ανεπιθύμητες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δύο φύλων στο χώρο εργασίας.

Μια άλλη αποκαλυπτική οπτική αποτελεί ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα γυναικεία γεννητικά όργανα. Το αιδοίο αντιμετωπίζεται ως «μυστήριο», που προκαλεί φόβο και δέος σε μεγάλο μέρος της ιστορίας των πολιτισμών. Μια τελετουργία όπως η έκθεση των γεννητικών οργάνων μιας ιέρειας σε μια αρχαία κινεζική παράδοση, όπου το αιδοίο μπορούσε να προσφέρει προστασία ή σωτηρία από άβροχους ουρανούς, άγονα χωράφια ή εχθρούς, δείχνει τη σημαντικότητα του θηλυκού γένους – θεωρούταν απ’ ο,τι φαίνεται προστασία, επειδή ήταν η πύλη της ζωής, αλλά μάλλον κάτι τέτοιο το έχουμε ξεχάσει. Αυτό φανερώνεται από την αντικατάσταση της έννοιας του αιδοίου ως πηγή τρόμου και κινδύνου, η οποία είναι εξίσου ισχυρή. Μια παράδοση των Μαορί προειδοποιεί για τον κόλπο ως το «σπίτι του θανάτου», ενώ διάχυτοι είναι και οι μύθοι για τον κόλπο με τα δόντια (vagina dentata) σε όλο τον κόσμο και φανερώνουν γεννητικά όργανα παγιδευμένα με φίδια, χαυλιόδοντες ελέφαντα και άλλα. Πυρ, γυνή και θάλασσα.

Η Γέννηση του Γαλαξία του Rubens.

Τα πράγματα έχουν βελτιωθεί βέβαια, καθότι οι γυναίκες του σήμερα κάνουν πράγματα που δεν μπορούσαν να κάνουν οι γιαγιάδες τους ή ακόμη και οι μητέρες τους. Ζούμε, επίσης, σε μια εποχή που τίθενται ερευνητικά ερωτήματα για τις παραδεδομένες αντιλήψεις για το φύλο και τη σεξουαλικότητα. Η επιστήμη, πράγματι, θα μπορούσε να βοηθήσει όλα τα φύλα αναφορικά με την ισότητα, αλλά και τις προκαταλήψεις – καθώς παρατηρούμε ότι ο μύθος, εν γένει, δεν αποτελεί κάτι πάγιο και σταθερό, πόσω μάλλον δε επιστημονικά τεκμηριωμένο.

Πάρα πολλά, όμως, δεν έχουν αλλάξει από τότε που οι πρώιμοι μύθοι άρχισαν να μειώνουν τον ρόλο των γυναικών και να μας ενθαρρύνουν να τις φοβόμαστε. Η βία υπάρχει και μάλιστα εντοπίζεται παντού. Είναι αμφισβητήσιμο, επίσης, το πόσο άνετα νιώθουν οι γυναίκες με το σώμα τους ακόμη και σήμερα – είναι δύσκολο να αγαπήσεις αυτό που η ο κόσμος περιφρονεί. Η κοινωνία των τέλειων γυναικείων σωμάτων και προσώπων δεν αφήνει την παραδοχή του εαυτού να εξελιχθεί ως το απόγειό της. Μάλιστα, πέραν τον αισθητικών επεμβάσεων που ανθούν τα τελευταία χρόνια σε σχέση με πρόσωπο και σώμα, παρατηρείται ακόμη και αισθητική χειρουργική στο αιδοίο σε γυναίκες που θέλουν να προσαρμόσουν αυτό σε κάποια κριτήρια από κάπου – και πιθανόν αυτό το κάπου εμπίπτει στα πρότυπα της βιομηχανίας πορνό.

Ίσως ήρθε η ώρα να αναλογιστούμε πως υπάρχουν πολύ περισσότερα που ενώνουν, παρά χωρίζουν τους διαφορετικούς πολιτισμούς και τα φύλα. Ίσως το βασικό ερώτημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει από εδώ και στο εξής είναι: Τι μοιραζόμαστε τελικά;

*Πηγη: The guardian