Πάβελ Ντούροφ: Βίος και πολιτεία του «κ.Telegram»

Απέκτησε το παρατσούκλι «Μαρκ Ζάκερμπεργκ της Ρωσίας» όταν το 2006 ίδρυσε τον ρωσικό κλώνο του Facebook, το VKontakte, όμως ο Πάβελ Ντούροφ έγινε παγκοσμίως γνωστός για μια άλλη επένδυσή του: το Telegram.

Στα ένδεκα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τη δημιουργία της, από το 2013, η εφαρμογή άμεσης ανταλλαγής κρυπτογραφημένων μηνυμάτων, κλήσεων, αρχείων και άλλων πολυμέσων κατέκλυσε τον κόσμο, φτάνοντας πλέον τα 950 εκατομμύρια χρήστες.

Και δη κάθε λογής…

Έκανε τον σήμερα 39χρονο Ντούροφ δισεκατομμυριούχο –122ο πιο πλούσιο άνθρωπο στον κόσμο, σύμφωνα με τη φετινή λίστα του Forbes- και το Διαδίκτυο ακόμη πιο «θολό».

Από νομικής άποψης, το Telegram ήταν εξ αρχής ένα «τυφλό» σημείο.

Παρά τις προσπάθειες επιβολής ρυθμιστικού πλαισίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι σχετικοί νόμοι μετά βίας κάλυπταν μέχρι πρόσφατα τέτοιες εφαρμογές.

Ελλείψει ελέγχου του περιεχομένου, η δημοφιλής διαδικτυακή πλατφόρμα χαρακτηρίστηκε από κυβερνήσεις και ειδικούς μακράν η πιο επικίνδυνη υπηρεσία ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων.

Έχει κατηγορηθεί για το ότι δεν λαμβάνει δράση κατά της ρητορικής μίσους, της παραπληροφόρησης και παράνομων δραστηριοτήτων μέσω της εφαρμογής.

Αυτές κυμαίνονται από απάτες, διακίνηση ναρκωτικών και παιδικής πορνογραφίας, έως πωλήσεις όπλων και συντονισμό εξτρεμιστικής ή και τρομοκρατικής δράσης.

Ως συνιδρυτής, διευθύνων σύμβουλος και πρόεδρος του Telegram, ο Πάβελ Ντούροφ έχει καταγγελθεί για έλλειψη συνεργασίας με τις αρχές.

Αν και η εταιρεία του υποστηρίζει ότι κινείται εντός «των προτύπων του κλάδου», στην ιστοσελίδα της δηλώνει περήφανη για το ότι αρνείται την πρόσβαση στα κρυπτογραφικά δεδομένα.

«Μέχρι σήμερα, έχουμε αποκαλύψει 0 byte δεδομένων χρηστών σε τρίτους», αναφέρει, «συμπεριλαμβανομένων των κυβερνήσεων».

Όμως το νομικό πλαίσιο έχει αλλάξει -η ΕΕ, για παράδειγμα, έχει θέσει σε εφαρμογή τον νέο νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες DSA.

Επισήμως ήταν σε αυτό το φόντο που ο Πάβελ Ντούροφ συνελήφθη στις 24 Αυγούστου στη Γαλλία, με το που το ιδιωτικό τζετ του προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο Λε Μπουρζέ, λίγο έξω από το Παρίσι.

Ο ιδρυτής, CEO και πρόεδρος του Telegram, Πάβελ Ντούροφ, σε παλαιότερη ομιλία του σε τεχνολογικό συνέδριο στη Βαρκελώνη (REUTERS/Albert Gea/File Photo)

Τεχνολογικός μεγιστάνας… τριών ηπείρων

Γεννημένος επί ΕΣΣΔ στο Λένινγκραντ (νυν Αγία Πετρούπολη), με πατέρα καθηγητή, μητέρα λέκτορα, με «ρίζες» από το Κίεβο, και έναν μεγαλύτερο αδερφό, τον Νικολάι -που θεωρείται γκουρού της πληροφορικής- ο Πάβελ Ντούροφ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής του ηλικίας στο Τορίνο.

Μετακόμισαν εκεί οικογενειακώς, όταν ο ίδιος ήταν 4 ετών.

Επέστρεψαν στη Ρωσία όταν ήταν πια έφηβος. Σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης.

Σε ηλικία 22 ετών συνίδρυσε με τον αδελφό του το VKontakte και επτά χρόνια αργότερα, το 2013, το Telegram: από τις λίγες ανταγωνιστικές πλατφόρμες επικοινωνίας στα προϊόντα της Σίλικον Βάλεϊ.

Όμως το 2014 ο Ντούροφ έφυγε από τη χώρα του, επί της ουσίας ξεπουλώντας το μερίδιό του στο VKontakte σε Ρώσους επενδυτές φίλα προσκείμενους στο Κρεμλίνο.

Αναγκάστηκε να το κάνει, αναφέρει, έχοντας αρνηθεί να συνεργαστεί με τις ρωσικές αρχές που -όπως κάνει τώρα με το Telegram η Δύση- ζητούσαν να τους δώσει δεδομένα των χρηστών της εφαρμογής και να αφαιρέσει περιεχόμενο από το ρωσικό FB.

«Προτιμούσα να είμαι ελεύθερος. Δεν θα ήθελα να δέχομαι εντολές από κανέναν», είπε σε πρόσφατη, σπάνια συνέντευξη στον φιλοτραμπικό Αμερικανό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον.

Έχοντας αποκτήσει από το 2013 εν τω μεταξύ διαβατήριο από τον Άγιο Χριστόφορο και Νέβις -ένα μικροσκοπικό νησιωτικό κράτος στην Καραϊβική, όπου έκανε επένδυση 250.000 δολαρίων -ο Πάβελ ταξίδεψε σε διάφορα μέρη του πλανήτη, ζώντας σαν οιονεί ψηφιακός νομάς.

Επικεντρώθηκε στην περαιτέρω ανάπτυξη του Telegram.

«Θεωρώ τον εαυτό μου νόμιμο πολίτη του κόσμου», δήλωνε στους New York Times το 2014. «Δεν είμαι μεγάλος οπαδός της ιδέας των χωρών».

Από το 2021, πάντως, απέκτησε άλλες δύο υπηκοότητες -τέσσερις στο σύνολο τουτέστιν. Η μια είναι γαλλική.

Η άλλη είναι στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς ο Πάβελ Ντούροφ εγκαταστάθηκε από το 2017 στο Ντουμπάι, πρόθυμα φιλόξενο για κροίσους και τα -αφορολόγητα εκεί- κεφάλαιά τους.

View this post on Instagram

A post shared by Pavel Durov (@durov)

Ένας ελευθεριακός «μηχανικός του σύμπαντος»

Ο λογαριασμός του Πάβελ Ντούροφ στο Instagram είναι γεμάτος από πρόσφατες φωτογραφίες του -συνήθως γυμνός από τη μέση και πάνω- με φόντο το Ντουμπάι της χλιδής.

Αν και προβαλλόμενος ως υπερασπιστής της ελευθερίας του λόγου μέσω της «laissez faire» πολιτικής του στο Telegram, δεν δείχνει να ενοχλείται από τις καταγγελίες για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ένα σύγχρονο κράτος επιτήρησης στο πλούσιο εμιράτο.

Αντίθετα, εν μέσω πανδημίας -όταν το Telegram βρέθηκε στο απόγειό του- συναντήθηκε και φωτογραφήθηκε με τον διάδοχο του Ντουμπάι στην οροφή ενός ουρανοξύστη.

Ο ίδιος δηλώνει ελευθεριακός, βιολογικός πατέρας 100 παιδιών μέσω δωρεάς σπέρματος, που ακολουθεί έναν ασκητικό τρόπο ζωής -μεταξύ άλλων είναι χορτοφάγος, που απέχει από τις καταχρήσεις- απαρνούμενος τα υλικά αγαθά.

«Θα προτιμούσα να παίρνω αποφάσεις που θα επηρεάζουν τον τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων, αντί να επιλέγω το χρώμα των καθισμάτων στο σπίτι», είπε στον Τάκερ Κάρλσον.

Κατά τα λοιπά, η έδρα του Telegram είναι εγγεγραμμένη στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους -δημοφιλή φορολογικό παράδεισο- και η καθαρή περιουσία του αποτιμάται από το Forbes στα 15,5 δισεκατομμύρια δολάρια.

«Βασικά, ο Ντούροφ βλέπει τον εαυτό του ως μηχανικό του δικού του σύμπαντος», είχε πει παλαιότερα στο Der Spiegel o Νικολάι Κόνονοφ, Ρώσος δημοσιογράφος και συγγραφέας ενός βιβλίου για τον ιδρυτή του Telegram.

Λέγεται ότι ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος είναι λάτρης της ταινίας περιπέτειας και επιστημονικής φαντασίας «The Matrix», του 1999, ταυτιζόμενος με τον πρωταγωνιστή της, τον επαναστάτη προγραμματιστή ηλεκτρονικών υπολογιστών και χάκερ Neo.

Όταν το 2001 ρωτήθηκε πώς έβλεπε τον εαυτό του σε 10 χρόνια, απάντησε: «Θέλω να γίνω τοτέμ του Διαδικτύου».

Προ εξαετίας -όταν η Ρωσία επέβαλε ανεπιτυχώς διετή αποκλεισμό στο Telegram- έγραψε στον λογαριασμό του στο Instagram, με φόντο την έρημο του Ντουμπάι, ότι η αγαπημένη ταινία του είναι οι «300», γιατί «οι Σπαρτιάτες που πολεμούν για να προστατεύσουν την ελευθερία των συμπατριωτών τους».

#FreePavel
pic.twitter.com/B7AcJWswMs

— Elon Musk (@elonmusk) August 25, 2024

Ελευθερία του λόγου, ψηφιακό… Φαρ Ουέστ και γεωπολιτική

Το Telegram προβάλλεται ως μια πλατφόρμα που είναι πέρα ​​από κράτη και αρχές, ένα μέρος όπου ο καθένας μπορεί να γράψει ό,τι θέλει.

Στους όρους του αναφέρει ότι δεν επιτρέπει στους χρήστες να δημοσιεύουν πορνογραφικό περιεχόμενο σε δημόσια κανάλια, αν και τονίζει ότι δεν εποπτεύει μηνύματα μεταξύ χρηστών ή ομαδικών συνομιλιών που δεν είναι δημόσια.

Κυβερνήσεις εκφράζουν εδώ και καιρό ανησυχίες ότι η πλατφόρμα αποτελεί «όχημα» παράνομων δραστηριοτήτων και μαζικής παραπληροφόρησης.

Από την άλλη, το Telegram αποτελεί πλέον συχνά βήμα ελεύθερης έκφρασης για φιλοδημοκατικούς πολίτες κρατών με αυταρχικά καθεστώτα ή ακόμη και μια εναλλακτική, μη λογοκριμένη -και ως εκ τούτου αφιλτράριστη- πηγή πληροφοριών, όπως π.χ. για τους πολέμους στην Ουκρανία και στη Γάζα.

Όχι τυχαία, η πλατφόρμα έχει βρεθεί στο επίκεντρο προσωρινών ή μόνιμων απαγορεύσεων σε 31 χώρες, σύμφωνα με τον Surfshark, κατασκευαστή λογισμικού VPN για την αποφυγή αποκλεισμών στο διαδίκτυο.

Στη Ρωσία, το Telegram απαγορεύτηκε μεταξύ του 2018 και του 2020.

Πιο πρόσφατα, βρέθηκε στο επίκεντρο ελέγχου από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ για σχέδια έκδοσης κρυπτονομίσματος.

Μόλις τον περασμένο Απρίλιο, εν τω μεταξύ, στη συνέντευξη στον Τάκερ Κάρλσον, ο Πάβελ Ντούροφ υποστήριξε ότι το FBI προσπάθησε να προσλάβει έναν προγραμματιστή του Telegram, ώστε η κυβέρνηση των ΗΠΑ να αποκτήσει πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών.

Ανέφερε ότι διάφορες κυβερνήσεις -τις οποίες δεν κατονόμασε- επιδίωξαν να του ασκήσουν ανάλογες πιέσεις.

Διακήρυξε ότι η πλατφόρμα του πρέπει να παραμείνει «ουδέτερη», χωρίς να εξυπηρετεί «γεωπολιτικά παιχνίδια».

Η σύλληψη του Πάβελ Ντούροφ στη Γαλλία έχει πυροδοτήσει ένα κυκεώνα συζητήσεων γύρω από την ελευθερία του λόγου, μέχρι επί ψυχροπολεμικών σεναρίων (REUTERS/Dado Ruvic/Illustration/File Photo)

Σενάρια επί νεο-ψυχροπολεμικών σεναρίων

Σε δημόσια παρέμβαση, ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν τόνισε ότι δεν υπάρχουν πολιτικά κίνητρα πίσω από τη σύλληψη του Πάβελ Νουρόφ.

Στη δημόσια σφαίρα διατυπώνονται ωστόσο ερωτήματα γιατί ο Ρώσος μεγιστάνας επέλεξε στις 24 Αυγούστου να μεταβεί στη Γαλλία, όπου -όπως προκύπτει- ήταν από τις 8 Ιουλίου σε εξέλιξη δικαστική έρευνα για παράνομες δραστηριότητες στο Telegram.

Κατέφθασε, δε, στο Λε Μπουρζέ με το ιδιωτικό τζετ του από το Αζερμπαϊτζάν, εν μέσω εικασιών ότι επιχείρησε να εξασφαλίσει εκεί συνάντηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, κατά την πρώτη επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στο Μπακού από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, το 2022.

Ερωτηθείς σχετικά, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, δήλωσε ότι δεν υπήρξε τέτοια συνάντηση.

Ανεξάρτητοι Ρώσοι εμπειρογνώμονες του διαδικτύου, ωστόσο, επισημαίνουν αρκετές περιπτώσεις όπου κανάλια του Telegram, που συνδέονται με τη ρωσική αντιπολίτευση, περιορίστηκαν το τελευταίο διάστημα, χωρίς σαφή λόγο.

Στο μεσοδιάστημα το Telegram συμμορφώθηκε επίσης με τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά του ρωσικού δικτύου RT, αναφέρει ο ιστότοπος Politico, με αναλυτές να εκτιμούν ότι ο Ντούροφ ήταν πια πιο ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις με κυβερνήσεις.

Κατά πολλούς, το υποδεικνύουν οι πρώτες αντιδράσεις της Μόσχας στη σύλληψή του.

Ένας λόγος, αναφέρεται, είναι ότι το Telegram χρησιμοποιείται ευρέως από τον ρωσικό στρατό για επικοινωνίες στο πεδίο των μαχών στην Ουκρανία, καθώς και από φιλοκαθεστωτικούς στρατιωτικούς μπλόγκερ και μέσα ενημέρωσης στη Ρωσία.

«Η σύλληψη [του Ντούροφ] μπορεί να έχει πολιτικούς λόγους», έγραψε στο Telegram ο αντιπρόεδρος της ρωσικής Δούμας (Κάτω Βουλής), Βλάντισλαβ Νταβάνκοφ. «Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί».

Αξιωματούχοι και ρωσικές αρχές έλαβαν εν τω μεταξύ οδηγίες να καθαρίσουν όλη την επικοινωνία τους από το Telegram, αναφέρει το -φερόμενο ως φίλα προσκείμενο στο Κρεμλίνο κανάλι στην πλατφόρμα- Baza.

«Έκανε λάθος υπολογισμούς», δήλωσε για τον Πάβελ Ντούροφ ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ.

«Για όλους τους σημερινούς κοινούς εχθρούς μας», υποστήριξε, «είναι Ρώσος».

In an interview with Tucker Carlson, Durov said that the last time he was in the United States, he brought an engineer from Telegram with him, who the secret services tried to hire behind Durov’s back.

7/ pic.twitter.com/W2luWb8rnX

— Megatron (@Megatron_ron) August 25, 2024

Δύσκολοι καιροί

«Η Γαλλία είναι βαθιά αφοσιωμένη στην ελευθερία της έκφρασης και της επικοινωνίας, στην καινοτομία και στο πνεύμα της επιχειρηματικότητας», υπογράμμισε ο Εμανουέλ Μακρόν σε ανάρτησή στο X. «Έτσι θα παραμείνει».

Η εισαγγελία του Παρισιού ανακοίνωσε ότι η σύλληψη του -Ρώσου και Γάλλου υπηκόου- ιδρυτή του Telegram, Πάβελ Ντούροφ,  σχετιζόταν με παράνομες συναλλαγές, παιδική πορνογραφία, απάτη και άρνηση κοινοποίησης πληροφοριών στις αρχές.

Άφησε ανοιχτό να αφορούν τρίτο πρόσωπο.

Το δε Telegram επιμένει.

Χαρακτηρίζει «παράλογο» να θεωρεί κανείς «μια πλατφόρμα ή τον ιδιοκτήτη της υπεύθυνους για την κακή χρήση της υπηρεσίας».

«Ο Πάβελ Ντούροφ», τόνισε σε ανακοίνωση η τεχνολογική εταιρεία του, «δεν έχει τίποτε να κρύψει».

Στο φόντο είναι εν τω μεταξύ η ρυθμιστική «λαίλαπα» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά της ρητορικής μίσους, μετά και την εισβολή στο Καπιτώλιο, το 2021, αλλά και τη φιλοτραμπική μεταστροφή του Έλον Μασκ, ενόψει των κρίσιμων εκλογών του Νοεμβρίου στις ΗΠΑ.

Όχι τυχαία, ο ιδιοκτήτης του X και πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο -επίσης στο «στόχαστρο» της ΕΕ για ελλιπή έλεγχο του περιεχομένου στη δημοφιλή πλατφόρμα του- δήλωσε υπό το hashtag #FreePavel ότι η σύλληψη του Ντούροφ αποτελεί επίθεση στην ελευθερία του λόγου.

Εν κατακλείδι, η σύλληψη του ιδρυτή του Telegram μπορεί να «αποδειχθεί δοκιμή για το ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ στις διαδυκτικές πλατφόρμες», εκτιμά η Μαριέλ Βέγερμαρς, επίκουρη καθηγήτρια στη Σχολή Τεχνών και Κοινωνικών Επιστημών (FASoS) του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ, με ειδίκευση στη ρωσική πολιτική και στη λογοκρισία στο Διαδίκτυο.

Συνολικά, οι αντιδράσεις στην είδηση ​​της σύλληψης του ιδρυτή του Telegram φέρνουν στο φως το κλίμα νεοψυχροπολεμικής ίντριγκας, συνδυασμένο με ανησυχίες για την ελευθερία της έκφρασης και την κυβερνητική επίβλεψη του διαδικτυακού περιεχομένου.

Κατά τον «κ.Telegram», πάντως, τα πράγματα είναι απλά.

Η νέα ψηφιακή πραγματικότητα εξελίσσεται τόσο γρήγορα, υποστηρίζει, που καθιστά αδύνατο για τους νομοθέτες να συμβαδίσουν.

«O tempora o mores»…