Ο Οδυσσέας επιστρέφει… στην Κεφαλονιά – Nτοκιμαντέρ αναζητά τα χνάρια του Ομηρικού ήρωα

Μήπως είναι η Κεφαλονιά και όχι η Ιθάκη η πραγματική πατρίδα του Οδυσσέα; Το ερώτημα αποτελεί για χρόνια αιτία διαμάχης μεταξύ Κεφαλονιτών και Ιθακήσιων. Σήμερα, αμερικανικό ντοκιμαντέρ παίρνει θέση, παρουσιάζοντας το μακρύ ταξίδι του ερασιτέχνη αρχαιολόγου Μάκης Μεταξά, να αποδείξει ότι ο τάφος του Οδυσσέα βρίσκεται στην Κεφαλονιά.

Το ντοκιμαντέρ Οdysseus Returns – «Ο Οδυσσέας Επιστρέφει», παραγωγής του PBS (Public Broadcasting Service) του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα των ΗΠΑ, έκανε πρεμιέρα την Τετάρτη, κερδίζοντας ενθουσιώδεις κριτικές.

Κεφαλονιά ή Ιθάκη;

Η θεωρία που θέλει την Κεφαλονιά να είναι η πατρίδα του Οδυσσέα  δεν είναι καινούργια. Πρόκειται για ένα μυστήριο που συναρπάζει και διχάζει για χρόνια, αν όχι αιώνες,  αρχαιολόγους, γεωολόγους και ιστοριοδίφες, αλλα και τους επτανήσιους

Πολλοί αναζήτησαν τα χνάρια του Οδυσσέα, υποστηρίζοντας ότι οι περιγραφές του Ομήρου για την Ιθάκη, δεν συμπίπτουν με τη σημερινή γεωγραφία του νησιού.

Ένας από τους πιο ακούραστους ερευνητές ήταν ο Άγγλος επιχειρηματίας Ρόμπερτ Μπίτλστοουν, ο οποίος ανέτρεξε στη Γεωγραφία του Στράβωνα, διοργάνωσε και χρηματοδότησε γεωφυσικές έρευνες, για να αποδείξει ότι η ομηρική Ιθάκη είναι στην πραγματικότητα η χερσόνησος Παλίκη της Κεφαλονιάς. Καρπός των μακροχρόνιων ερευνών του ήταν το βιβλίο «Oδυσσέας Λυόμενος – Αναζητώντας την Ομηρική Ιθάκη».

Ο Μάκης Μεταξάς ξεκίνησε τις έρευνές του από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.  Διαπίστωσε ότι σε πολλά χωρία της Οδύσσειας, τα τοπία που περιγράφονται ως Ιθάκη, θυμίζουν αντίστοιχες τοποθεσίες της Κεφαλονιάς.

Σύμφωνα με όσα παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ, το φαράγγι του Πόρου, μια παράκτια πόλη στην οποία ο Μεταξάς ήταν κάποτε δήμαρχος, αντιστοιχεί στο ομηρικό λιμάνι του Ρείθρου.

Με νήμα αυτή τη θεωρία, ο ερασιτέχνης αρχαιολόγος, ανακάλυψε θαμμένη κάτω από θάμνους, την είσοδο ενός τάφου.

Οι  προσπάθειες του κ. Μεταξά οδήγησαν στην αποκάλυψη ενός βασιλικού θολωτού τάφου, με αρχιτεκτονικά στοιχεία που παραπέμπουν σε ταφικά μνημεία ευγενών. Παρά τις λεηλασίες από αρχαιοκάπηλους, κάποια αρχαία κειμήλια διασώθηκαν, όπως χρυσά κτερίσματα και ένας σκαλιστός σφραγιδόλιθος. Ο αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας αναγνώρισε στη σφραγίδα αυτή το τυπικό αντικείμενο που χρησιμοποιούσαν οι Μυκηναίοι ευγενείς ως αποδεικτικό ταυτότητας, ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα της Εποχής του Χαλκού. Επιπλέον, το σχέδιο της σφραγίδας θύμιζε την περιγραφή του Ομήρου για ένα αγαπημένο αντικείμενο του Οδυσσέα

Aπολαυστικό ντοκιμαντέρ

Η WSJ εγκωμιάζει το ντοκιμαντέρ «Odysseus Returns» Σεθ Γουόρντ και Τζέιμς Γιάνγκ. Ο βραβευμένος ηθοποιός Μόργκαν Φρίμαν, στο ρόλο του αφηγητή, διαβάζει εδάφια από τα Ομηρικά έπη.

Το ντοκιμαντέρ είναι «μια απόλαυση για όλους εμάς τους αρχαιολόγους της πολυθρόνας και τους κλασικούς φιλολόγους εκ του προχείρου», σχολιάζει με αυτοσαρκασμό η κριτική της αμερικάνικης εφημερίδας.

Στους ειδικούς που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ είναι η Έμα Γκρίνσμιθ, καθηγήτρια κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, και ο ομόλογός της στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας Τζον Γιάνγκερ, κορυφαίος εμπειρογνώμονας για τις μυκηναϊκές και μινωικές σφραγιδόλιθους.

Επίσης εμφανίζεται η Ισμήνη Μηλιαρέση, στην οικογένεια της οποίας ανήκει η έκταση όπου βρέθηκε ο πιθανολογούμενος τάφος του Οδυσσέα.

Μετά από αυτή τη μοναδική εμπειρία, αποφάσισε να γίνει η ίδια αρχαιολόγος. Στο ντοκιμαντέρ αποτυπώνονται και παλιά οικογενειακά βίντεο, που δείχνουν τις πρώτες προσπάθειες για ανασκαφές.

Η ανάμιξη του Μάκη Μεταξά στην πολιτική αναφέρεται ως «η δυσάρεστη πτυχή αυτής της ιστορίας». Όπως σημειώνεται, ο Μεταξάς εξελέγη νομάρχης Κεφαλληνίας και Ιθάκης, αλλά οι ανακαλύψεις του τον έφεραν απέναντι από τα συμφέροντα των Ιθακήσιων. Επίσης εκφράζεται προβληματισμός για τη στάση του αρχαιολόγου Λάζαρου Κολώνα, που δεν επιβεβαίωσε την πιθανή σύνδεση του αρχαιολογικού χώρου της Κεφαλονιάς με τον Όμηρο. Ωστόσο, ο διακεκριμένος αρχαιολόγος εμφανίζεται στα τελευταία επεισόδια του ντοκιμαντέρ, με το κοινό να αδημονεί ποια θα είναι η δική του ετυμηγορία.

Η κεφαλή του Οδυσσέα από αρχαιοελληνικό άγαλμα του 1 μ.Χ αιώνα

Ο Οδυσσέας  στη μικρή οθόνη

Το δίκτυο PBS παρουσιάζει το ντοκιμαντέρ Odysseus Returns με τον εξής πρόλογο:

Είναι ο βασιλιάς Οδυσσέας, η ιδιοφυΐα που κατασκευάζει τον τρωικό ίππο στο επικό ποίημα του Ομήρου «Ιλιάδα», απλώς μια φιγούρα της αρχαίας μυθοπλασίας; Ή ήταν άνθρωπος με σάρκα και οστά;

Το 1991, ο Μάκης Μεταξάς, ένας τοπικός πολιτικός στο ελληνικό νησί της Κεφαλονιάς, ανακαλύπτει έναν μυκηναϊκό τάφο 3.000 ετών. Σύντομα, ο κορυφαίος αρχαιολόγος της Ελλάδας, ο Λάζαρος Κολώνας, ξεκινά δύο χρόνια ανασκαφών.

Η ανασκαφή κορυφώνεται με την αποκάλυψη ενός αντικειμένου που έχει μια ανατριχιαστική ομοιότητα με ένα αντικείμενο που περιγράφεται από τον Όμηρο ως πολύτιμο αντικείμενο του βασιλιά Οδυσσέα. Αλλά αυτά τα απίστευτα ευρήματα πυροδοτούν μόνο μια θύελλα αντιπαραθέσεων.

Οι κάτοικοι του γειτονικού νησιού της Κεφαλονιάς, της Ιθάκης, πιστεύουν με πάθος ότι ζουν στην πατρίδα του Οδυσσέα. Θυμώνουν με την προοπτική να χάσουν την αρχαία τους διεκδίκηση… και τον σημαντικότερο πόλο έλξης για τον τουρισμό. Οι πολιτικές αντιπαλότητες μεταξύ της Ιθάκης και της Κεφαλονιάς οδηγούν την ανακάλυψη στο περιθώριο, που μαραζώνει ανέκδοτη σε μια σκονισμένη αποθήκη μουσείου.

Τώρα, μετά από τρεις δεκαετίες αποσιώπησης, η ιστορία μπορεί επιτέλους να μοιραστεί με τον κόσμο και τα στοιχεία που βρέθηκαν στον τάφο είναι έτοιμα να αναλυθούν επιστημονικά. Ο Μάκης και η σύζυγός του, Χέτι Μεταξάς-Πάτμαν Κάρμερ, αποκαλύπτουν πώς ανακάλυψαν χωρία στα Ομηρικά κείμενα, που στους έστρεψαν στην έρευνα της περιοχής όπου αργότερα βρήκαν τον τάφο. Και ο αρχαιολόγος Λάζαρος Κολώνας επιστρέφει επιτέλους στην περιοχή για να τοποθετηθεί για το αν ο τάφος αυτός ανήκε πράγματι στον θρυλικό βασιλιά Οδυσσέα.