Νερό: Γιατί αυξάνεται η βία για τους υδάτινους πόρους

«Φουντώνει» η βία για το νερό. Νέα έρευνα προειδοποιεί για δραματική αύξηση των συγκρούσεων που σχετίζονται με τους υδάτινους πόρους το 2024, συνεχίζοντας μια ανησυχητική τάση που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως.

Η μελέτη του Pacific Institute, ενός παγκόσμιου think tank για το νερό, επιβεβαιώνει ότι τα βίαια αυτά γεγονότα περιλαμβάνουν επιθέσεις σε συστήματα ύδρευσης, αναταραχές και διαμάχες για τον έλεγχο και την πρόσβαση στο νερό, καθώς και τη χρήση του νερού ως όπλου πολέμου.

Το 2023, σύμφωνα με το euronews.com που παρουσιάζει τη μελέτη, καταγράφηκαν 150% περισσότερα περιστατικά σε σύγκριση με το 2022 -δηλαδή περίπου 347 γεγονότα έναντι 231- ενώ το μακρινό 2000 καταγράφηκαν μόλις 22.

Γιατί η σχετική βία έχει αυξηθεί τόσο απότομα;

Ένα ψήφισμα του ΟΗΕ το 2010 αναγνώρισε ρητά το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό και την υγιεινή. Έκτοτε αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα -συμπεριλαμβανομένων της ξηρασίας και των πλημμυρών- επιβαρύνουν περαιτέρω τα συστήματα ύδρευσης σε όλο τον κόσμο.

Λόγω των ευρημάτων του 2023, το Pacific Institute αναγκάστηκε να επικαιροποιήσει το «Χρονολόγιο των Συγκρούσεων για το Νερό», την πιο ολοκληρωμένη βάση δεδομένων ανοικτού κώδικα στον κόσμο για τη βία που σχετίζεται με το νερό.

Οι ειδικοί εντόπισαν τα περιστατικά από πηγές, όπως αναφορές σε ειδήσεις, μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων και άλλες βάσεις δεδομένων.

Οι πληροφορίες δημοσιοποιήθηκαν την ίδια στιγμή με τη μεγαλύτερη διεθνή διάσκεψη για το νερό στον κόσμο, την Παγκόσμια Εβδομάδα Νερού της Στοκχόλμης, η οποία ολοκληρώθηκε την περασμένη Πέμπτη 29 Αυγούστου και είχε θέμα «Γεφυρώνοντας τα σύνορα: Νερό για ένα ειρηνικό και βιώσιμο μέλλον».

This year at @siwi_www we are deeply engaged in advancing discussions on enhancing #WaterResilience through data to support peace and security, scaling nature-based solutions, and promoting business action for sustainable water management.💧🌎

Learn more: https://t.co/yxy8gpZtm3 pic.twitter.com/iSaRtIpktg

— Pacific Institute (@PacificInstitut) August 2, 2024

Οι εν λόγω συγκρούσεις δεν είναι κάτι καινούριο

Το «Χρονολόγιο των Συγκρούσεων για το Νερό» δημιουργήθηκε από το Pacific Institute τη δεκαετία του 1980 και περιλαμβάνει επιβεβαιωμένες περιπτώσεις όπου το νερό και τα συστήματα ύδρευσης έχουν αποτελέσει έναυσμα, στόχο, θύμα ή όπλο βίας.

Παρά το γεγονός ότι η βάση δεδομένων είναι μόλις 40 ετών περίπου, εκτείνεται σε διάστημα άνω των 4.500 ετών και σήμερα περιλαμβάνει πάνω από 1.920 περιπτώσεις βίας που σχετίζονται με υδάτινους πόρους και συστήματα.

Τα δεδομένα της, λοιπόν, δείχνουν μια σαφή επιδείνωση της βίας που σχετίζεται με το νερό τις τελευταίες δεκαετίες.

Η κλιματική αλλαγή και η αύξηση του πληθυσμού πυροδοτούν συγκρούσεις για το νερό

«Η σημαντική άνοδος της βίας για τους υδάτινους πόρους αντικατοπτρίζει τις συνεχείς διαμάχες για τον έλεγχο και την πρόσβαση στους περιορισμένους υδάτινους πόρους, τη σημασία του νερού για τη σύγχρονη κοινωνία, τις αυξανόμενες πιέσεις στο νερό λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της ακραίας κλιματικής αλλαγής, καθώς και τις συνεχιζόμενες επιθέσεις σε συστήματα ύδρευσης όπου ο πόλεμος και η βία είναι ευρέως διαδεδομένα, κυρίως στη Μέση Ανατολή και την Ουκρανία», εξηγεί ο Δρ Peter Gleick, επίκουρος καθηγητής και συνιδρυτής του Pacific Institute.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι ο Gleick επικεντρώνεται σε αυτές τις περιοχές, οι συγκρούσεις για το νερό αναφέρθηκαν στην πραγματικότητα σε όλες τις μεγάλες περιοχές του κόσμου το 2023.

Ενώ η βία για το νερό στη Μέση Ανατολή, τη Νότια Ασία και την υποσαχάρια Αφρική συνέχισε να κυριαρχεί στη βάση δεδομένων, το 2023 σημειώθηκε αύξηση σε όλες τις κατηγορίες συγκρούσεων παγκοσμίως.

Η μεγάλη αύξηση των γεγονότων υποδηλώνει ότι γίνονται πολύ λίγα για να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση σε ασφαλές και επαρκές νερό

Αν και η Ευρώπη είναι μία από τις λιγότερο επηρεασμένες περιοχές -και υπήρξε μια μικρή μείωση του μεγάλου αριθμού επιθέσεων σε συστήματα ύδρευσης στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας – σημειώθηκαν αρκετά περιστατικά βίας που σχετίζονταν με το νερό.

Χαρακτηριστικό είναι ότι στα τέλη Ιανουαρίου του 2023, η πόλη της Οδησσού στην Ουκρανία έμεινε προσωρινά χωρίς νερό μετά από εκτεταμένες ρωσικές επιθέσεις στα αστικά ενεργειακά και υδρευτικά συστήματα. Η Ρωσία επιτέθηκε, επίσης, στο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο του Δνείπερου κοντά στη Ζαπορίζια τον Φεβρουάριο του 2023, ενώ κατέστρεψε και το φράγμα Καχόβκα τον Ιούνιο του ίδιους έτους, κάτι που η Μόσχα εξακολουθεί να αρνείται.

Ανεξάρτητα από την ευθύνη, το περιστατικό προκάλεσε πάνω από 50 θανάτους καθώς και τεράστιες πλημμύρες, οικολογική καταστροφή και διακοπή της παροχής νερού σε πόλεις, σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και συστήματα άρδευσης.

Πλημμυρισμένη περιοχή στη Χερσώνα μετά την καταστροφή του φράγματος Καχόβκα

Πού αλλού στην Ευρώπη υπήρξαν συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό;

Στη Δυτική Ευρώπη σημειώθηκαν κάποια περιστατικά βίας για το νερό. Στα τέλη Μαρτίου του 2023 στη Γαλλία, έως και 200 διαδηλωτές και 50 αστυνομικοί τραυματίστηκαν σε μια διαδήλωση στο Sainte-Soline στα δυτικά της χώρας.

Οι διαδηλωτές ζητούσαν από τους αξιωματούχους να σταματήσουν την κατασκευή γιγαντιαίων «λεκανών» νερού για την άρδευση των καλλιεργειών. Οι ίδιοι έριξαν βλήματα, συμπεριλαμβανομένων αυτοσχέδιων εκρηκτικών, στην αστυνομία, η οποία απάντησε με δακρυγόνα, κανόνια νερού και σφαίρες από καουτσούκ.

Η βία που σχετίζεται με το νερό τείνει να είναι απομονωμένη σε μια μεμονωμένη χώρα. Για παράδειγμα, οι συγκρούσεις μεταξύ αγροτών και κτηνοτρόφων στην Αφρική, καθώς και μεταξύ αστικών και αγροτικών χρηστών νερού, θρησκευτικών ομάδων και οικογενειακών φατριών το 2023, αποτελούσαν το 62% όλων των περιστατικών, σε σύγκριση με τα διασυνοριακά γεγονότα -όπου εμπλέκονταν δύο ή περισσότερα έθνη – τα οποία αντιστοιχούσαν μόλις στο 38% συγκριτικά.

Άλλα ευρήματα του Ινστιτούτου έδειξαν ότι οι επιθέσεις κατά του νερού και των υποδομών ύδρευσης αντιπροσώπευαν το ήμισυ των συμβάντων το 2023. Επιπλέον, η βία που προκλήθηκε από διαφορές σχετικά με την πρόσβαση και τον έλεγχο του νερού αντιστοιχούσε στο 39% και το νερό χρησιμοποιήθηκε ως όπλο πολέμου στο 11% των περιπτώσεων.

Τι κρύβεται πίσω από την αύξηση αυτών των περιστατικών;

«Η μεγάλη αύξηση αυτών των γεγονότων υποδηλώνει ότι γίνονται πολύ λίγα για να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση σε ασφαλές και επαρκές νερό και υπογραμμίζει την καταστροφή που προκαλούν ο πόλεμος και η βία στους πληθυσμούς και την απαραίτητη υδραυλική υποδομή», εξηγεί ο Morgan Shimabuku, ερευνητής στο Pacific Institute.

Και συμπληρώνει: «Τα επικαιροποιημένα δεδομένα και η ανάλυσή τους αποκαλύπτουν τον αυξανόμενο κίνδυνο που η κλιματική αλλαγή προσθέτει στις ήδη εύθραυστες πολιτικές καταστάσεις, καθιστώντας την πρόσβαση σε καθαρό νερό λιγότερο αξιόπιστη σε περιοχές συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο».

Πώς μπορεί να μπει ένα τέλος στη σχετική βία;

Εκτός από την παρουσίαση συγκεκριμένων περιστατικών βίας, το Pacific Institute επικεντρώνεται επίσης στην αναγνώριση και κατανόηση στρατηγικών που μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των κινδύνων.

«Είναι επείγον να εργαστούμε για τη μείωση της απειλής της βίας που σχετίζεται με το νερό. Οι καλύτεροι τρόποι για να το κάνουμε αυτό είναι να προχωρήσουμε σε πιο ανθεκτικές και αποτελεσματικές πολιτικές για το νερό που εγγυώνται ασφαλές νερό και υγιεινή για όλους, να ενισχύσουμε και να εφαρμόσουμε διεθνείς συμφωνίες και νόμους σχετικά με τους κοινούς υδάτινους πόρους και να αντιμετωπίσουμε τις αυξανόμενες απειλές που προέρχονται από τις ακραίες ξηρασίες και τις πλημμύρες που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή», λέει ο Gleick.

«Υπάρχουν διαθέσιμες λύσεις, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουν εφαρμοστεί επαρκώς», επισημαίνει.

Αυτός και η ομάδα του πιστεύουν ότι η αύξηση των συγκρούσεων που σχετίζονται με το νερό έχει ποικίλους κινητήριους παράγοντες και αιτίες.

Σε μέρη όπου η ξηρασία και η κλιματική αλλαγή συμβάλλουν στις εντάσεις για το νερό, το Ινστιτούτο προτείνει ότι μπορούν να εφαρμοστούν πολιτικές για την πιο δίκαιη κατανομή και το μοίρασμα του νερού μεταξύ των ενδιαφερομένων.

Θεωρεί επίσης ότι η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον αποτελεσματικότερο εντοπισμό του διαθέσιμου νερού προς αξιοποίηση.

Η εφαρμογή των διεθνών νόμων που προστατεύουν υποδομές, όπως τα φράγματα, οι αγωγοί και οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού, είναι απαραίτητη, τονίζει το Ινστιτούτο. Όταν εφαρμόζονται αποτελεσματικά αυτοί οι νόμοι αυτοί μπορούν να παρέχουν ουσιαστική προστασία που υποστηρίζει το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό, επισημαίνει.

Σε συνδυασμό με βελτιωμένες πρακτικές κυβερνοασφάλειας, οι οποίες μπορούν να μειώσουν την απειλή των κυβερνοεπιθέσεων, που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ως όπλο την πρόσβαση στο νερό για τις κοινότητες, αυτά τα εργαλεία θα μπορούσαν να βάλουν μελλοντικά ένα τέλος στη βία που βασίζεται στο νερό, καταλήγει.