Μίκης Θεοδωράκης: Εγώ κάθομαι πάνω στο «Άξιον Εστί», στον «Επιτάφιο» και στη «Ρωμιοσύνη»

[…]

— Δεν πάει καιρός που βγήκες να κάνεις πρόταση αναδημιουργίας των «Λαμπράκηδων» (σ.σ. η «Νεολαία Λαμπράκη» ήταν πολιτική οργάνωση αριστερού προσανατολισμού, που ιδρύθηκε μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη). Δεν νομίζεις ότι οι «Λαμπράκηδες» είναι μια κατάσταση που ανήκει πλέον στο παρελθόν;

Οι άνθρωποι ναι, ίσως ανήκουν στο παρελθόν, αλλά οι ιδέες είναι πάντοτε πρωτοπόρες. Με τη διαφορά ότι στο μεταξύ έχουμε ραγδαίες εξελίξεις στον κοινωνικό τομέα. Ιδιαίτερα στα προηγμένα καπιταλιστικά κράτη, όπου η τεχνολογία έχει ανατρέψει τελείως τις παραγωγικές σχέσεις…

— …ή και τις ιδεολογίες.

Αυτές τις έχει ξεπεράσει. Οι ιδεολογίες κατ’ εμέ είναι ξεπερασμένες. Αυτή τη στιγμή εκείνο που μας λείπει είναι ένα όργανο ανάλυσης.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 8.9.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Μήπως αυτή σου η τοποθέτηση οφείλεται στην κατά Μασσαβέτα (σ.σ. ο Γιώργης Μασσαβέτας, 1944-2022, ήταν δημοσιογράφος και συγγραφέας) πολυγαμική σου σχέση με την πολιτική;

Μα γι’ αυτούς είναι πολυγαμική. Εγώ είμαι μονογαμικός. Εγώ υπερασπίζομαι μόνο αυτή την ιδέα που σου λέω και μπορώ να το αποδείξω αυτό περισσότερο από κάθε Έλληνα με το έργο μου, με τη δράση μου και με τη στάση μου, την ουσιαστική κι όχι τη γραφική ή την κοινωνική. Στους μεγάλους κινδύνους και στις ώρες των μεγάλων επιλογών βρέθηκα πάντοτε μπροστά. Άλλωστε, εκεί που βρίσκομαι εγώ, κατά καιρούς πέρασαν και άλλοι, με τη διαφορά ότι εγώ παραμένω, ενώ όλοι οι άλλοι πέρασαν και έφυγαν. Όλοι πέρασαν , δεν το άντεξαν κι έφυγαν. Εγώ δεν έφυγα καθόλου. Τότε που έφυγα από το ΚΚΕ, ένας γραμματέας του ΚΚΕ στη Νάπολη της Ιταλίας με βρήκε και μου είπε: «Μετατοπίστηκες Μίκη». Του είπα: «Είμαι ο μόνος που δεν μπορώ να μετατοπιστώ, γιατί εγώ κάθομαι πάνω στο Άξιον Εστί, στον Επιτάφιο και στη Ρωμιοσύνη». Κι όταν λέω «Άξιον Εστί» δεν είναι ένα έργο. Είναι μια ολόκληρη ζωή. Οι άλλοι πέρασαν κατά καιρούς μόνο. Κι ο Μασσαβέτας πέρασε κάποτε. Ήταν γραμματέας στους «Λαμπράκηδες», μετά πήγε στο ΠΑΣΟΚ, αργότερα έγινε αντι-ΠΑΣΟΚ. Εγώ πού να πάω; Όλη μου αυτή η πορεία στην ΕΑΜογενή Αριστερά είχε ένα μόνο κριτήριο: ποιοι θα μπορούσαν να συνεργασθούν μαζί μου προκειμένου να εφαρμόσουμε αυτή την Ελλαδολατρεία. Προϋπόθεση γι’ αυτό ήταν η συνένωση των προοδευτικών δυνάμεων. Των κομμουνιστών δηλαδή. Όταν είδα ότι αυτό πια δεν γίνεται, ότι ξεπεράστηκε κι ότι κάπου άρχισε να φαίνεται ρομαντικό, κάθισα στο περιθώριο. Όχι όμως για να αποστρατευθώ, αλλά για να σκεφθώ.

[…]

— Σου αποδίδουν όμως, Μίκη, κάποιες κατά καιρούς πολιτικές… μεταμορφώσεις.

Καμιά μεταμόρφωση δεν έχω. Είμαι πάντα ο ίδιος. Η ζωή μου είναι ίδια, η πολιτική μου ίδια, εγώ ούτε που άλλαξα. Τα κόμματα αλλάζουν, η ιδεολογία μου είναι ίδια. Εγώ τι άλλαξα; Με το κριτήριο της Ελλαδολατρείας, όταν βρίσκομαι με την πλάτη κολλημένη στον τοίχο, κοιτάζω το λιγότερο κακό κι έχω το θάρρος να το πω. Αν κάποτε είπα μπράβο στον Καραμανλή, ήταν γιατί νόμιζα ότι εκείνη τη στιγμή έπαιζε ένα ρόλο που βοηθούσε να γλιτώσουμε από το κακό. Και νομίζω ότι δικαιώθηκα σ’ αυτό. Αυτή τη στιγμή, ας πούμε, αν δίνω το χέρι μου στον Ανδρέα, στον οποίο καταλογίζω άλλες αδυναμίες (ας μη μιλήσουμε γι’ αυτά τώρα που είναι άρρωστος), το έδωσα γιατί η πράξη που έκανε να δώσει το χέρι στους Τούρκους είναι εθνική. Θεωρώ χρέος μου, λοιπόν, να πω «μπράβο». Όλα τ’ άλλα που λέγονται εναντίον μου είναι μια ρηχότατη προπαγάνδα, που νομίζω πως μόνο ρηχοί άνθρωποι μπορούν να την πιστέψουν. Εγώ δεν έχω αλλάξει. […] Είμαι Ελλαδολάτρης. Τίποτα άλλο δεν είμαι. Όλα αλλάζουν γύρω μου και μόνο εγώ είμαι το ακίνητο σημείο του στερεώματος. Και θα το δείξει η ζωή αυτό.

— Μήπως η υπέρμετρη φιλοδοξία σου σε ζημιώνει;

Και η κουτσή Μαρία έχει φιλοδοξίες. Άνθρωπος χωρίς φιλοδοξία είναι νεκρός. Το θέμα είναι αυτή η φιλοδοξία είναι σύμφωνη με τις αξίες σου, αν αξίζει να την έχεις και σε τι αποσκοπεί. Είναι ντροπή να λένε αυτά για μένα, όταν εγώ είμαι αυτός που δημιούργησα το «Πατριωτικό Μέτωπο» και ίδρυσα τους «Λαμπράκηδες». Είναι αστεία όλα αυτά.

— Μήπως αυτή η φιλοδοξία σε οδήγησε σε λάθη;

Όταν μπαίνεις σ’ ένα στίβο όπου γίνονται διάφορες ίντριγκες και καλείσαι να κάνεις κάποιες επιλογές, οπωσδήποτε θα κάνεις λάθη. Ευτυχώς, όμως, εγώ δεν μπήκα σε μεγάλα πολιτικά παιχνίδια. Όταν μπήκα στα πολιτικά παιχνίδια, μπορεί να έκανα λάθη. Έκανα λάθη, γιατί δεν είμαι ούτε παίχτης ούτε χαρτοπαίχτης. Και τι λάθη δηλαδή έκανα; Ότι πήγα με το ΚΚΕ ή ότι δεν πήγα; Αυτά είναι μικροπράγματα. Αυτά για μένα έχουν σχέση με μια ομάδα διακοσίων ανθρώπων οι οποίοι είναι στην Αθήνα σε μια τσουκάλα και βράζουν στο ζουμί τους. Βλέπουν τα πράγματα μέσα από τη σκοπιά τους και νομίζουν ότι είναι το κέντρο του κόσμου. Στο μεταξύ όλα αλλάζουν γύρω τους, ο κόσμος αλλάζει, οι ιδέες αλλάζουν, κι αυτοί νομίζουν ότι είναι το κέντρο του κόσμου. Αστεία πράγματα δηλαδή.

[…]

— Είναι γεγονός ότι κατά καιρούς τάχθηκες εναντίον των ροκάδων, τους οποίους δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε, έστω σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο.

Μόνο σαν κοινωνικό φαινόμενο μπορούμε να τους δούμε. Κι αυτό φαίνεται από ένα πράγμα: από την ανάγκη της νεολαίας να βρει έναν τρόπο διασκέδασης ή ντυσίματος που να διαφέρει από τους άλλους. Αυτές οι τεράστιες συναυλίες που γίνονται, γίνονται ακριβώς για να βρίσκονται όλοι μαζί. Πού πάνε, δεν τους απασχολεί. Αυτό όμως δεν είναι θέση. Είναι άρνηση. Γι’ αυτό η κατάσταση αυτή πρέπει ν’ απασχολήσει όλους εμάς τους άλλους. Εγώ νομίζω ότι υπάρχει μια σήψη γενικότερη, την οποία αισθάνονται περισσότερο οι νέοι, οι οποίοι δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουν τη δυνατότητα αυτή τη στιγμή να βγουν και να πουν κάτι άλλο μόνοι τους. Εγώ πιστεύω ότι όλα αυτά τα όνειρα που δημιουργούν είναι χάρτινα και διαρκούν τόσο όσο ένα κοντσέρτο.

*Αποσπάσματα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Μίκης Θεοδωράκης στο δημοσιογράφο Άρη Σκιαδόπουλο (1946-2021) και στον «Ταχυδρόμο». Το σχετικό κείμενο, που έφερε τον τίτλο «Είμαι πολιτικά μονογαμικός», είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του περιοδικού που είχε κυκλοφορήσει στις 8 Σεπτεμβρίου 1988, με αφορμή την παρουσίαση του περίφημου έργου «Άξιον Εστί» στο Ηρώδειο.

Το συναρπαστικό ταξίδι της ζωής του Μίκη, του μεγίστου των μουσουργών, ξεκίνησε στις 29 Ιουλίου 1925 και ολοκληρώθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2021.