Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Ζ’)

Μια ακόμα αξιοπρόσεκτη πτυχή του πολυσύνθετου θέματος που εξετάζουμε στα τελευταία άρθρα μας, δηλαδή της γλωσσικής πραγματικότητας στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, είναι η γλωσσική συμπεριφορά των λατινόφωνων πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν στις ανατολικές, ελληνόφωνες επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι μεταναστευτικές αυτές κοινότητες οδηγήθηκαν σταδιακά σε γλωσσικό εξελληνισμό, αντίθετα προς ό,τι συνέβη στις περισσότερες περιοχές των δυτικών επαρχιών της Αυτοκρατορίας, όπου ένα κύμα εκρωμαϊσμού εξαπλώθηκε ραγδαία μετά την εγκατάσταση μεταναστών από την Ιταλία και την ίδρυση ρωμαϊκών αποικιών, με συνέπεια την επιβολή της λατινικής ως μοναδικού μέσου γραπτής επικοινωνίας.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο κατηγορίες λατινόφωνων μεταναστών στην Ανατολή, οι αποκαλούμενοι Ιταλικοί και οι κάτοικοι των ρωμαϊκών αποικιών. Η πρώτη κατηγορία συνίστατο από μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες που εισχώρησαν στο ελληνόφωνο τμήμα του μεγάλου ρωμαϊκού κράτους από το 2ο αιώνα π.Χ. και μετά. Οι Ιταλικοί –στις σχετικές πηγές, φιλολογικές και κατά κύριο λόγο επιγραφικές, απαντούν και ως Ιταλοί ή Ρωμαίοι– εγκαταστάθηκαν σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, στα νησιά του Αιγαίου και στην παραλιακή ζώνη της Μικράς Ασίας, όπου ανέπτυξαν προπάντων εμπορική και τραπεζική δραστηριότητα. Προϊόντος του χρόνου, μετά το πέρας των εμφύλιων συγκρούσεων του 1ου αιώνα π.Χ. και την εγκαθίδρυση αυτοκρατορικού καθεστώτος από τον Οκταβιανό Αύγουστο, οι εν λόγω λατινόφωνοι μετανάστες έγιναν περισσότεροι, ενώ οι εγκαταστάσεις τους απέκτησαν μονιμότερο χαρακτήρα.

Εξ όσων γνωρίζουμε από τις πηγές, οι Ιταλικοί άρχισαν σύντομα να χρησιμοποιούν την ελληνική παράλληλα με τη λατινική, τελικά δε, σχεδόν στο σύνολό τους, εξελληνίστηκαν από γλωσσικής απόψεως. Οι διαθέσιμες επιγραφικές μαρτυρίες φανερώνουν ότι η συνήθης γλώσσα που επέλεγαν στο γραπτό λόγο τους –τουλάχιστον σε κείμενα δημόσιου χαρακτήρα– ήταν η ελληνική, ενώ σε λιγοστές περιπτώσεις έκαναν χρήση της λατινικής ή και των δύο γλωσσών ταυτόχρονα (δίγλωσσες επιγραφές), προφανώς σε συνάρτηση με τις εκάστοτε πολιτικές συνθήκες.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης όπου απεικονίζεται το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περί το 500 μ.Χ.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Δ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Ε’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος ΣΤ’)