Άνδρες, όπλα και πέη: Πώς τα γουέστερν έγιναν ο ορισμός της αρρενωπότητας

Ταινίες από άνδρες για άνδρες (όπως σχεδόν όλες οι ιστορικές ή ταινίες περιπέτειας), όπου οι γυναίκες είχαν οικιακούς ή ρομαντικούς ρόλους στο παρασκήνιο. Οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι επιφυλάσσονταν για τους ήρωες.

Και ανάμεσα στον ήρωα και τη γυναίκα βρισκόταν φυσικά ο κακός, ο οποίος συμβόλιζε επίσης τον ανδρισμό στα άκρα. Η δράση λάμβανε συνήθως χώρα σε μια επικίνδυνη περιοχή – σε διαδικασία «εκπολιτισμού» – που κατοικείται από ιθαγενείς, οι οποίοι συνήθως απεικονίζονταν ως τέρατα.

Πρόκειται για μια μάλλον συγκαταβατική αντιμετώπιση ενός κινηματογραφικού είδους που -έχοντας πάντα σχετική ελευθερία να είναι ξεκάθαρο- κατάφερε να προσφέρει βαθύτατους προβληματισμούς. Ωστόσο, το στερεότυπο εξακολουθεί να υφίσταται σε κάποιο βαθμό, καθώς το είδος εξελίσσεται ακολουθώντας την εποχή.

Η αδιαμφισβήτητη αποικιοκρατική δύναμη της αμερικανικής κουλτούρας

«Είναι ενδιαφέρον ότι ένα είδος που στέκεται τόσο συγκεκριμένα στο χώρο και το χρόνο – τα σύνορα των εποίκων στις Ηνωμένες Πολιτείες της αποικιοκρατικής εποχής – έχει ξεπεράσει τα όριά του με τόσο δυσανάλογο τρόπο» γράφει ο Weldon Penderton στην El País και συνεχίζει:

«Δεν είναι μόνο ότι το γουέστερν έχει αναμειχθεί με τόσα πολλά είδη που η έννοια του όρου έχει διαλυθεί… είναι ότι τα γουέστερν γυρίζονται και γράφονται πλέον σε όλο τον κόσμο. Υπήρξαν, για παράδειγμα, τα γουέστερν «σπαγγέτι» και «τσορίθο», που παράγονταν αντίστοιχα από τους Ιταλούς και τους Ισπανούς. Ειδικά στην Ισπανία, χιλιάδες μυθιστορήματα γουέστερν διαβάζονταν επί χρόνια από την πλειονότητα του πληθυσμού. Και, τα τελευταία χρόνια, αρκετές ισπανικές ταινίες γουέστερν -όπως το «Οι Παράξενοι Δρόμοι της Ζωής» (2023), του Πέντρο Αλμοδόβαρ- έχουν γνωρίσει διεθνή αναγνώριση, με πρωταγωνιστές ηθοποιούς όπως ο Ίθαν Χοκ και ο Πέντρο Πασκάλ.

Πέρα από την αδιαμφισβήτητη αποικιοκρατική δύναμη της αμερικανικής κουλτούρας, το γουέστερν φαίνεται να έχει ξεπεράσει την κατηγορία του μυθολογικού χώρου. Φυσικά, ένα τόσο πληθωρικό είδος έχει υπερβεί και τους δικούς του κανόνες και προκαταλήψεις, γραπώνοντας την οπτική γωνία του λευκού άνδρα που εστιάζει -είτε ξεκάθαρα είτε κρυφά- στις συγκρούσεις των γυναικών, των ιθαγενών, ακόμη και του «άλλου λευκού άνδρα».

Όταν τη ρώτησαν τι δουλειά έχει μια γυναίκα που γράφει γουέστερν, απάντησε ότι η τάση να γράφει κανείς για τα σύνορα δεν είναι δεξιότητα που συνδέεται με το φύλο, όπως η ικανότητα να αφήνει τρίχες στο στήθος

Τι δουλειά έχει μια γυναίκα να γράφει γουέστερν;

Η Ντόροθι Μ. Τζόνσον (1905-1984) – η μεγάλη κυρία της αμερικανικής φαντασίας των γουέστερν – ήταν μια συγγραφέας που αφιέρωσε το έργο της στο να μοιράζει ισότιμα τα φώτα της δημοσιότητας σε όλους τους ήρωές της. Στις ιστορίες της, οι γυναίκες, οι ιθαγενείς – και μάλιστα οι ιθαγενείς γυναίκες – είναι εξίσου πρωταγωνιστές με τον λευκό άνδρα. Η πλοκή της είναι ανατριχιαστικά συναρπαστική και ηθικά πολυεπίπεδη.

Όταν τη ρώτησαν τι δουλειά έχει μια γυναίκα που γράφει γουέστερν, απάντησε ότι η τάση να γράφει κανείς για τα σύνορα δεν είναι δεξιότητα που συνδέεται με το φύλο, όπως η ικανότητα να αφήνει τρίχες στο στήθος. Και, όταν η ίδια αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε σε ένα γουέστερν να πρωταγωνιστεί ένας άνδρας που δεν ήταν ούτε γενναίος ούτε ήξερε να πυροβολεί, έγραψε ένα διήγημα με τίτλο The Man Who Shot Liberty Valance (1953), το οποίο αποκαλύπτει το μέτρο τόσο του ταλέντου της όσο και της σημασίας του. Αν το πείραμα της Τζόνσον -αυτό της τοποθέτησης του δειλού στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος- δεν ένας ακόμη προβληματισμός σχετικά με τον ανδρισμό, τότε τι είναι;

Αυτό εξηγείται ευκολότερα μέσα από την ταινία που γύρισε ο Τζον Φορντ -ένας από τους δασκάλους του κινηματογραφικού είδους γουέστερν- βασισμένος στην ιστορία της Τζόνσον. Στην ταινία πρωταγωνιστούν δύο πολύ διαφορετικοί άνδρες: Ο Τζον Γουέιν και ο Τζέιμς Στιούαρτ. Αρκεί να τους κοιτάξετε: σκληρός ανδρισμός και μαλακός ανδρισμός, ενσαρκωμένοι.

«Το υποείδος των σπαγγέτι γουέστερν είναι ένα είδος γιορτής για τους γύπες»

Ως αντίδραση στο κανονικό γουέστερν και την προσήλωσή του στην επίσημη εξιστόρηση των γεγονότων, εμφανίστηκε το λεγόμενο «σπαγγέτι γουέστερν», που ενσωματώνει όλο το βρώμικο παρασκήνιο. Ο Σέρτζιο Λεόνε και ο Ένιο Μορικόνε -και οι δύο Ιταλοί- έκαναν μαζί πέντε γουέστερν, τα οποία είναι θρυλικά.

«Ο ανώνυμος χαρακτήρας τους – τον οποίο υποδύεται ο Κλιντ Ίστγουντ – υφίσταται ένα ταξίδι που γίνεται όλο και λιγότερο παιχνιδιάρικο και περισσότερο μελαγχολικό, δημιουργώντας ένα γουέστερν που βρίσκει το επικό περισσότερο στη μικροπρέπεια παρά στο μεγαλείο» εξηγεί ο Weldon Penderton στην El País και συνεχίζει:

«Το υποείδος των σπαγγέτι γουέστερν είναι ένα είδος γιορτής για τους γύπες: οι χαρακτήρες γλείφουν τις πληγές τους, θρηνώντας για τις χαμένες ευκαιρίες. Στις ταινίες, είναι προφανές ότι ο Νέος Κόσμος θα κάνει ακριβώς τα ίδια λάθη με την παλιά Ευρώπη».

Το αρχέτυπο του πιστολέρο με το αγγελικό πρόσωπο -του οποίου η ομορφιά κάνει τις γυναίκες γύρω του να τρέμουν- είναι μια σταθερά στα γουέστερν σπαγγέτι, που πιθανώς ενθαρρύνεται από την ανάγκη να επωφεληθούν από τις υπερβολές των πρωταγωνιστών στον ιταλικό κινηματογράφο

Οι καλοί, οι κακοί και οι άσχημοι

Ο Λεόνε και ο Μορικόνε έφεραν επίσης επανάσταση στο γουέστερν μέσω της μουσικής τους – η οποία έπαιζε πάνω από τα τοπία της ισπανικής Αλμερίας, της Γρανάδας και του Μπούργκος, μέσω του ρυθμού και των κοντινών τους πλάνων, μετέτρεπαν τα πρόσωπα σε τοπία.

Τα πρόσωπα στις ταινίες τους προκαλούν το ένα το άλλο: είναι καμένα από τον ήλιο, τα μάτια τους είναι μισόκλειστα. Δεν υπάρχουν ήρωες σε αυτά τα σκηνικά. Αντίθετα, υπάρχουν κατάδικοι, ρουφιάνοι, αγρότες, καιροσκόποι, πιστολέρο, ληστές, οπλαρχηγοί, κυνηγοί επικηρυγμένων, ανθρακωρύχοι, έποικοι, ιεραπόστολοι, λιποτάκτες, desperados, στρατιώτες που έχουν χάσει την πίστη τους, οι καλοί, οι κακοί και οι άσχημοι… «πράγματι, μια τρομερή συλλογή από αχρείους καλυμμένους με βρωμιά, η οποία αποτελεί ένα αληθινό κτηνιατρείο αρρενωπότητας» ξεκαθαρίζει ο Weldon Penderton στην El País.

Το αρχέτυπο του πιστολέρο με το αγγελικό πρόσωπο -του οποίου η ομορφιά κάνει τις γυναίκες γύρω του να τρέμουν- είναι μια σταθερά στα γουέστερν σπαγγέτι, που πιθανώς ενθαρρύνεται από την ανάγκη να επωφεληθούν από τις υπερβολές των πρωταγωνιστών στον ιταλικό κινηματογράφο.

«Οι καουμπόηδες συχνά φλερτάρουν μεταξύ τους»

Αλλά πέρα από τους αχρείους, τους άθλιους και τους κακοποιούς, η εμφανής παρουσία LGBTQ+ χαρακτήρων – χωρίς δικαιολογίες – αρχίζει να γίνεται φυσιολογική στο είδος. Και μερικά από τα πιο δημοφιλή παραδείγματα -παρά το γεγονός ότι θεωρούνται γουέστερν- διαδραματίζονται στον 20ό αιώνα.

Αυτή είναι η περίπτωση του «Η εξουσία του Σκύλου» (2021) – σε σκηνοθεσία της Νεοζηλανδής Τζέιν Κάμπιον, βασισμένο στο μυθιστόρημα του Τόμας Σάβατζ του 1967 – όπου οι πρωταγωνιστές ταξιδεύουν με αυτοκίνητο, παρόλο που ζουν σε ένα ράντσο. Και φυσικά, υπάρχει το «Μυστικό του Brokeback Mountain» (διήγημα της Άννι Πρου που δημοσιεύτηκε το 1997 και μεταφέρθηκε σε ταινία από τον Ανγκ Λι το 2005), το οποίο περιγράφει τη σχέση μεταξύ δύο Αμερικανών καουμπόηδων. Ωστόσο, ταινίες όπως ο «Καουμπόι του Μεσονυχτίου» (1969) και «The Dallas Buyers Club» (2013) εξαιρούνται από την κατηγορία των γουέστερν, επειδή παρά τους καουμπόηδες πρωταγωνιστές, διαδραματίζονται σε αστικό περιβάλλον.

Όπως τραγουδούν ο Willie Nelson και ο Orville Peck, οι καουμπόηδες συχνά φλερτάρουν μεταξύ τους, χωρίς κανείς να το καταλάβει.

Το μυστικό του Brokeback Mountain 

Η μονομαχία και το πιστόλι ως σύμβολα

Πρόσφατα, ο διασημότερος Ισπανός σκηνοθέτης, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ εξέφρασε τη γοητεία του για το είδος του γουέστερν, κυκλοφορώντας το «Οι Παράξενοι Δρόμοι της Ζωής» (2023). Μια ταινία μικρού μήκους, είναι ένα είδος εγχώριου γουέστερν που συγκεντρώνει αρκετά από τα πιο επαναλαμβανόμενα συστατικά της φιλμογραφίας του Αλμοδόβαρ.

Ένας φόρος τιμής στην «Άγρια Συμμορία» (1969), κάνει μια έξτρα πιρουέτα εισάγοντας μια ανταλλαγή πυροβολισμών στην πρώτη σαρκική συνάντηση μεταξύ δύο εραστών.

«Αν δούμε το πιστόλι και τη μονομαχία ως σύμβολα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι ποτέ δεν έχει χρησιμοποιηθεί η σκανδάλη με πιο εύστοχο τρόπο. Η ταινία εκμεταλλεύεται επίσης την ευκαιρία να προβληματιστεί για το τι σημαίνει να είσαι άνδρας, χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά τις κλασικές έννοιες του ανδρισμού: ενεργητικός και παθητικός, άκαμπτος και ευέλικτος» σχολιάζει ο Weldon Penderton στην El País και καταλήγει:

«Από τον Τζον Γουέιν μέχρι σήμερα, το είδος του γουέστερν έχει ξεδιπλώσει έναν ολόκληρο κήπο με απολαύσεις του ανδρισμού για να τον απολαύσουμε… και να προβληματιστούμε».

To τρέιλερ του «Οι Παράξενοι Δρόμοι της Ζωής» 

*Με στοιχεία από elpais.com | Αρχική φωτό: Wikimedia Commons