50 χρόνια ΠΑΣΟΚ: Η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη έχει τη σφραγίδα του Ανδρέα Παπανδρέου

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση του ΠΑΣΟΚ και τη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη. Παρουσιάστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας το 1974. Μια πρωτοβουλία που αποδείχθηκε ανθεκτική στον χρόνο έστω κι αν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα πέρασε από σαράντα κύματα…

Ένα κείμενο-τομή που φέρει την υπογραφή του ιδρυτή και ιστορικού του ηγέτη, που έμελλε να μείνει ανεξίτηλα χαραγμένο στη μεταπολιτευτική πορεία της πολιτικής ζωής του τόπου, αφού αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τον χώρο που προσδιορίζεται ως προοδευτικός-σοσιαλιστικός.

Μια πρωτοβουλία ανθεκτική στον χρόνο, που συζητείται μέχρι σήμερα ως σημαντικό γεγονός

Από διηγήσεις-αναμνήσεις στελεχών και μελών του Κινήματος προκύπτει ότι η «σύλληψη» της διακήρυξης έγινε στο Βίντερτουρ της Ελβετίας και τελειοποιήθηκε Καστρί, πριν δει το φως το μεσημέρι της 3ης Σεπτεμβρίου 1974.

Ποιοι συμμετείχαν στη συγγραφή

Στο σημείωμα που έστειλε το ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, Σωτήρης Κωστόπουλος, στην σημερινή ηγεσία του κόμματος, αναφέρει σε μερικές γραμμές, το πως γράφτηκε και διαμορφώθηκε η διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη. Θυμίζει επίσης ποιοι συμμετείχαν στη συγγραφή της. Εκτός από τον ίδιο, ήταν και οι Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Δαμιανός Βασιλειάδης, Γιώργος Τσουγιόπουλος, Κίμων Κουλούρης, Γιάννης Ζαφειρόπουλος, Γιώργος Παπαγιαννόπουλος.

Το κείμενο παραδόθηκε από τον Κίμωνα Κουλούρη στον πρόεδρο, Ανδρέα Παπανδρέου, με τον οποίο συνταξίδεψε κατά την διάρκεια της επιστροφής του στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανέθεσε στον καθηγητή Παπαθωμόπουλο Μανώλη και στους Βασιλειάδη Δαμιανό και Ζαφειρόπουλου Ιωάννη να τη ρετουσάρουν. Στην συνέχεια την παρέδωσαν στον πρόεδρο, ο οποίος ενέκρινε το τελικό κείμενο, το οποίο δακτυλογράφησε η γραμματέας του, Αγγέλα Κόκκολα.

Πώς φτάσαμε στο «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα»

Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας της ιδρυτικής διακήρυξης τέθηκε και το ζήτημα της ονομασίας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου πρότεινε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας», αλλά ο όρος «αναγέννηση» θα θεωρηθεί από τους περισσότερους συνομιλητές του απαρχαιωμένος. Τελικά, θα εγκαταλειφθεί και θα επιλεγεί η ονομασία «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Η πρόταση του Αντώνη Λιβάνη για αντικατάσταση του «σοσιαλιστικό» με τη λέξη «δημοκρατικό» επίσης απορρίφθηκε. Στο δίλημμα «κόμμα» ή «κίνημα» επικράτησε εύκολα το δεύτερο για να τονίζει τον αντιγραφειοκρατικό χαρακτήρα του νέου πολιτικού σχηματισμού. Το σήμα που τελικά υιοθετήθηκε, ήταν ένας πράσινος ανατέλλων ήλιος, εμπνευσμένο από μια μικρή τροτσκιστική ομάδα.

Ο Γιώργος Παπανδρέου, φοιτητής τότε, στις σχετικές αφηγήσεις του αναφέρει πως ο πατέρας του είχε αγωνία. «Έσβηνε, έγραφε, ήθελε το κείμενο της διακήρυξης να είναι τέλειο, ξεχωριστό ριζοσπαστικό. Ήθελε να δώσει ένα διαφορετικό και με προοπτική στίγμα. Να συνταιριάξει τα παλιά, αλλά και να κάνει μια τομή. Τον θυμάται να παθιάζεται, να συγκινείται, να υψώνει τον τόνο της φωνής του, εκεί που υπαγόρευε, που άλλαζε, που διόρθωνε… ».

Εθνική ανεξαρτησία-λαϊκή κυριαρχία-κοινωνική απελευθέρωση ήταν το τρίπτυχο στο οποίο βασίστηκε η διακήρυξη και θεωρήθηκε πυλώνας για τη δημοκρατία.

Οι πρώτες γραμμές

Η διακήρυξη ξεκινάει ως εξής: «Η τραγωδία της Κύπρου καθώς και οι κίνδυνοι που έχουν προκύψει για το έθνος, τόσο από την αδίστακτη επεκτατική πολιτική του Πενταγώνου στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, όσο και από την προσπάθεια της αμερικανοκίνητης χούντας να μετατραπούν οι ένοπλες δυνάμεις μας αποκλειστικά σε όργανο αστυνόμευσης του ελληνικού χώρου, κυριαρχούν στη σκέψη κάθε Έλληνα.

Όμως η ενότητα του Λαού στην απόφασή του να αντιμετωπίσει ανυποχώρητα τον εξωτερικό κίνδυνο και κάθε επιβουλή ενάντια στην ακεραιότητα της εθνικής μας παρουσίας, δε δικαιώνει την απραξία της κυβέρνησης σε τρεις κρίσιμους τομείς: την τιμωρία των ενόχων της επταετίας, της σφαγής του Πολυτεχνείου και της Κυπριακής τραγωδίας, την κάθαρση του κρατικού μηχανισμού και την πλέρια αποκατάσταση των θυμάτων της κατοχής».

«Τιμωρία – κάθαρση – αποκατάσταση»

Η Διακήρυξη Βασικών Αρχών και Στόχων του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος θέτει δύο στόχους: έναν άμεσο, συγκυρίας, και έναν μακροπρόθεσμο. Ο στόχος της συγκυρίας, ο οποίος αποτέλεσε και ένα από τα πρώτα συνθήματα του ΠΑΣΟΚ, ήταν «τιμωρία – κάθαρση – αποκατάσταση».

Δηλαδή, τιμωρία των ενόχων της Επταετίας, της σφαγής του Πολυτεχνείου και της κυπριακής τραγωδίας· κάθαρση του κρατικού μηχανισμού· αποκατάσταση των θυμάτων της δικτατορίας. Ο μακροπρόθεσμος στόχος, είναι η εθνική ανεξαρτησία, η λαϊκή κυριαρχία, η κοινωνική απελευθέρωση και η δημοκρατική διαδικασία για μια ανεξάρτητη, δημοκρατική και σοσιαλιστική Ελλάδα.

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου

Με τον όρο επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου περιγράφονται τα γεγονότα του 1843, με επικεφαλής τον Μακρυγιάννη, τα οποία κατέληξαν στην παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα και στη μετάβαση της ελληνικής πολιτείας από την απόλυτη μοναρχία στη συνταγματική μοναρχία

Αυτήν την ημερομηνία επέλεξε συμβολικά ο Ανδρέας Παπανδρέου για να διακηρύξει τις αρχές που πίστευε ότι θα έπρεπε να καθορίσουν την πορεία της χώρας αμέσως μετά την πτώση της χούντας.