Η Σάρα, η Χουρία και τα διλήμματα για την Αριστερά

Η Σάρα Βάγκενκνεχτ και η Χουρία Μπουτελτζά έχουν αρκετά κοινά γνωρίσματα, αλλά, όπως θα δείξουμε, και σημαντικές διαφορές. Και οι δύο έχουν ως αφετηρία συγκεκριμένες παραδόσεις της Αριστεράς, η Βάγκενκνεχτ μια κομμουνιστική παράδοση στην Ανατολική Γερμανία, η Μπουτελτζά – που είναι Αλγερινή στην καταγωγή  την παράδοση μιας ριζοσπαστικής αποαποικιακής τοποθέτησης στη Γαλλία. Και οι δύο έχουν, επίσης, μια συγκρουσιακή τοποθέτηση με τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό, όπως αυτό αποτυπώνεται στην περίπτωση της Βάγκενκνεχτ στην κριτική απέναντι στην πλήρη ευθυγράμμιση της Γερμανίας με το ΝΑΤΟ και στην περίπτωση της Μπουτελτζά στην απροϋπόθετη αλληλεγγύη στον αγώνα του Παλαιστινιακού λαού. Και οι δύο έχουν επίσης με έναν τρόπο εντοπίζουν το ίδιο πρόβλημα: δηλαδή τον κίνδυνο ένα μεγάλο μέρος των εργατικών τάξεων στην Ευρώπη να αποκοπεί από την Αριστερά – που όπως λέει και ο Πικετί τείνει να γίνει παράταξη των μορφωμένων τάξεων – να τα εργατικά στρώματα να εκπροσωπούνται τελικά από την Άκρα Δεξιά.

Μόνο που οι δρόμοι που ακολουθούν είναι διαφορετικοί και ουσιαστικά αντίθετοι. Η Σάρα Βάγκενκνεχτ θεωρεί ότι αυτό που χρειάζεται είναι να υποκλιθούμε στους φόβους ενός μέρος των εργατικών στρωμάτων, ακόμη και όταν αυτοί οι φόβοι είναι ευθέως ανταγωνιστικοί με τις αξίες της Αριστεράς, π.χ. όταν στρέφονται κατά των μεταναστών και των προσφύγων. Γι’ αυτό και πλάι στην ενίσχυση του κοινωνικού κράτους έχει και θέσεις όπως το να μπουν περιορισμοί στο πόσοι μετανάστες και πρόσφυγες θα μπορούν να μπαίνουν στη Γερμανία, ενώ αποδέχεται και μια έννοια γερμανικού πατριωτισμού που έχει απήχηση σε μερίδα των λαϊκών στρωμάτων. Γι’ αυτό και δέχεται έντονη κριτική καθώς αρκετοί θεωρούν ότι με τέτοιες τοποθετήσεις μετατοπίζεται στο έδαφος της ακροδεξιάς, που ούτως ή άλλως βρίσκεται σε άνοδο.

Από την άλλη, η Χουρία Μπουτελτζά διαλέγει έναν διαφορετικό δρόμο. Παρότι έχει μεγάλη ιστορία στο αντιρατσιστικό κίνημα, η τοποθέτησή της δεν είναι ένας απλός «δικαιωματισμός». Μάλιστα, έχει συγκρουστεί με μια ορισμένη εκδοχή «λευκού» φεμινισμού που συχνά χρησιμοποιήθηκε στη Γαλλία για να στοχοποιηθεί ο υποτιθέμενος «σεξισμός» και η υποτιθέμενη «πατριαρχική» κουλτούρα των μεταναστευτικών οικογενειών. Όμως, στο θέμα της σχέσης ανάμεσα στους μετανάστες και τη «λευκή» εργατική τάξη, διαλέγει έναν μάλλον αντίθετο δρόμο.

Εκεί όπου η Βάγκενκνεχτ θεωρεί ότι έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στα συμφέροντα των γερμανών εργαζομένων και των μεταναστών, καταλήγοντας ότι πρέπει να προκρίνουμε τους εργαζομένους στη Γερμανία από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, η Μπουτελτζά λέει ότι δεν μας  τίθεται ένα δίλημμα και ότι αντίθετα οι βασικοί σύμμαχοι των «λευκών» εργαζομένων είναι ακριβώς οι μετανάστες και πρόσφυγες.

Έτσι στο τελευταίο της βιβλίο, με τον τίτλο «Le Beaufs et les Barbares. Le pari de nous», που κυκλοφόρησε στη Γαλλία στις αρχές του 2023, θα κυκλοφορήσει στα Αγγλικά αυτό το φθινόπωρο και το 2025 στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εκτός Γραμμής, θεωρεί ότι η πρόκληση είναι όχι η σύγκρουση αλλά η συμπόρευση. Ουσιαστικά προτείνει μια συμμαχία ανάμεσα στους φτωχούς λευκούς – σε αυτό παραπέμπει ο αμετάφραστος στα ελληνικά γαλλισμός «beaufs» – και τα στρώματα με μεταναστευτική καταγωγή από τις πρώην αποικίες, αυτούς που αποκαλεί «βαρβάρους».

Όμως, το ενδιαφέρον της τοποθέτησής της δεν είναι ότι προτείνει άλλη εξιδανικευμένη εικόνα μιας «ενότητας της εργατικής τάξης» που θα έπρεπε να σκέφτεται ότι «δεν έχει πατρίδα». Όταν μιλάει για τους φτωχούς λευκούς έχει πλήρη επίγνωση των ρατσιστικών και ξενοφοβικών αντανακλαστικών τους και αφετηρία της είναι ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι πάντα φυλετικοποιημένος και περιλαμβάνει ως οργανική πλευρά τον ρατσισμό, πράγμα που σημαίνει ότι ο αποαποικιακός αγώνας συνεχίζεται και εντός των καπιταλιστικών μητροπόλεων. Ούτε αντιμετωπίζει τη στροφή των παραδοσιακών εργατικών κομματιών προς την Άκρα Δεξιά – τάση εμφανής στις εκλογές στη Γαλλία – απλώς ως μια «απώλεια προσανατολισμού». Αυτό στο οποίο επιμένει είναι η κατανόηση των ίδιων των λόγων της οργής αυτών των στρωμάτων, συμπεριλαμβανομένου και του τρόπου που οι «φτωχοί λευκοί» αισθάνονται σήμερα θυματοποιημένοι. Σημαίνει ακόμη την κατανόηση των λόγων που μπορεί να σπρώχνουν αυτά τα κομμάτια είτε στη φαινομενική ασφάλεια του έθνους, είτε σε μια εκδοχή «ταυτότητας», είτε ακόμη και σε διάφορες παραλλαγές «αρρενωπότητας». Και το κάνει αυτό όχι προφανώς για να δικαιολογήσει εθνικιστικές, ρατσιστικές ή σεξιστικές απόψεις, αλλά για να αναζητήσει τους όρους του μετασχηματισμού της οργής ή της δυσαρέσκειας που συσσωρεύεται.

Και εδώ φαίνεται η μεγάλη απόσταση. Η Βάγκενκνεχτ απλώς υποκλίνεται στους φόβους ενός μέρους της εργατικής τάξης, ακόμη και εάν αυτοί σε μεγάλο βαθμό έχουν να κάνουν με την ηγεμονία μιας ακροδεξιάς οπτικής που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα, καθώς είναι προφανές ότι στη Θουριγγία και στη Σαξονία το πρόβλημα δεν είναι οι πρόσφυγες αλλά οι πολιτικές της αποβιομηχάνισης και της Πράσινης Μετάβασης. Αντίθετα, η Μπουτελτζά προσπαθεί και να κατανοήσει και να μετασχηματίσει τους φόβους αυτών των κομματιών και αναζητά τον τρόπο να βρεθούν στην ίδια πλευρά με τα εργατικά κομμάτια μεταναστευτικής καταγωγής.

Και είναι σε αυτή τη βάση της κατανόησης και των κοινών αιτημάτων που επιμένει στη δυνατότητα ουσιαστικά ενός «νέου ιστορικού μπλοκ» των υποτελών τάξεων και προσπαθεί να δει ποιοι πολιτικοί στόχοι μπορούν να φέρουν κοντά αυτά τα κομμάτια, με τα χαρακτηριστικά που όντως έχουν και όχι σε μια εξιδανικευμένη μορφή. Γι’ αυτόν τον λόγο και ως πολιτικό στόχο στον οποίο μπορούν έμπρακτα να συναντηθούν πολιτικά αυτά τα κομμάτια, που αγωνίστηκαν μαζί στα «Κίτρινα Γιλέκα», αλλά ψηφίζουν αντίθετα, δεν είναι προφανώς μια αναγεννημένη εκδοχή κοινής εθνικής «ρεπουμπλικανικής» ταυτότητας, αλλά η ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί, σε αντίθεση με την τάση μετά το Brexit να θεωρείται αίτημα «εθνικιστικό» ή «αντιδραστικό», η Μπουτελτζά επιμένει ότι μπορεί να δώσει ξανά ένα χειραφετητικό περιεχόμενο σε ένα αίτημα «λαϊκής κυριαρχίας» στο οποίο, έστω και από διαφορετικές αφετηρίες, συγκλίνουν οι «φτωχοί λευκοί» και οι βάρβαροι».

Κοντολογίς εκεί όπου η Σάρα Βάγκενκνεχτ φτάνει στο όριο μιας σκέψης που στην πραγματικότητα υποτάσσεται στην κυρίαρχη λογική ενός φυλετικοποιημένου καπιταλισμού και αναπαράγει την εσωτερική διαίρεση των υποτελών τάξεων, αναπαράγοντας πλευρές του λόγου της Ακροδεξιάς, η Χουρία Μπουτελτζά σκέφτεται με όρους τόλμης και μετασχηματισμού. Εκεί που η Βάγκενκνεχτ βλέπει την αναπόφευκτη σύγκρουση ανάμεσα στην «λευκή» εργατική τάξη και τους μετανάστες, η Μπουτελτζά τολμά να πει ότι μπορεί να φτιαχτεί ένα νέο «εμείς» μια νέα συμμαχία που να φέρει τα πάνω κάτω στις σύγχρονες νεοφιλελεύθερες κοινωνίες.

Και γι’ αυτό τον λόγο η σκέψη της μπορεί να τροφοδοτήσει την αναζήτηση μιας νέας αριστερής πολιτικής, την ώρα που η Βάγκενκνεχτ καταλήγει στην έξοδο από την ίδια την Αριστερά.