Πετρέλαιο: Το πανίσχυρο καρτέλ που έχει στα χέρια του τις στρόφιγγές του

Σαν σήμερα, το 1960, το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, η Σαουδική Αραβία και η Βενεζουέλα συνέρχονται στη Βαγδάτη για να σχηματίσουν τον Οργανισμό Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (ΟΠΕΚ), ο οποίος σχεδόν γονατίζει τον βιομηχανικό κόσμο τη δεκαετία του 1970 ανεβάζοντας την τιμή του πετρελαίου.

Σύμφωνα με το καταστατικό του, αποστολή του Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) είναι να συντονίζει και να ενοποιεί τις πετρελαϊκές πολιτικές των χωρών μελών του και να διασφαλίζει τη σταθεροποίηση των αγορών πετρελαίου προκειμένου να διασφαλίσει έναν αποτελεσματικό, οικονομικό και τακτικό εφοδιασμό πετρέλαιο στους καταναλωτές, σταθερό εισόδημα για τους παραγωγούς και δίκαιη απόδοση κεφαλαίου για όσους επενδύουν στη βιομηχανία πετρελαίου.

Κόντρα στις “Επτά Αδερφές”

Μεταξύ του 1960 και του 1970, ο ΟΠΕΚ αναδιάρθωσε το παγκόσμιο σύστημα παραγωγής πετρελαίου προς όφελος των πετρελαιοπαραγωγών κρατών και μακριά από το ολιγοπώλιο κυρίαρχων αγγλοαμερικανικών πετρελαϊκών εταιρειών, τις αποκαλούμενες «Επτά Αδελφές».

Στη δεκαετία του 1970, οι περιορισμοί στην παραγωγή πετρελαίου οδήγησαν σε δραματική άνοδο των τιμών του πετρελαίου με μακροχρόνιες και εκτεταμένες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία.

Από τη δεκαετία του 1980, ο ΟΠΕΚ είχε περιορισμένο αντίκτυπο στην παγκόσμια προσφορά πετρελαίου και στη σταθερότητα των τιμών του πετρελαίου, καθώς υπάρχουν συχνές παρασπονδίες από τα μέλη σχετικά με τις δεσμεύσεις τους.

Ωστόσο, από το 2020, οι χώρες του ΟΠΕΚ μαζί με συμμετέχοντες εκτός ΟΠΕΚ είχαν βοηθήσει στη σταθεροποίηση των αγορών πετρελαίου μετά την πανδημία COVID-19 που είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της ζήτησης πετρελαίου. Αυτό επέτρεψε στις αγορές πετρελαίου να παραμείνουν σταθερές σε σχέση με άλλες αγορές ενέργειας που παρουσίασαν πρωτοφανή αστάθεια. Σήμερα η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στην παραγωγή πετρελαίου

Σημείο καμπής

Ο σχηματισμός του ΟΠΕΚ σηματοδότησε ένα σημείο καμπής προς την εθνική κυριαρχία επί των φυσικών πόρων. Οι αποφάσεις του ΟΠΕΚ διαδραματίζουν εξέχοντα ρόλο στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου και στις διεθνείς σχέσεις. Οι οικονομολόγοι έχουν χαρακτηρίσει τον ΟΠΕΚ ως κλασσικό υπόδειγμα καρτέλ.

Ο ΟΠΕΚ σήμερα περιλαμβάνει τις εξής χώρες: Αλγερία, Ισημερινή Γουινέα, Γκαμπόν, Ιράν, Ιράκ, Κουβέιτ, Λιβύη, Νιγηρία, Δημοκρατία του Κονγκό, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Βενεζουέλα. Η Αγκόλα, ο Ισημερινός, η Ινδονησία και το Κατάρ είναι πρώην μέλη του ΟΠΕΚ.

Μια μεγαλύτερη ομάδα που ονομάζεται ΟΠΕΚ+, αποτελούμενη από μέλη του ΟΠΕΚ συν άλλες χώρες παραγωγής πετρελαίου, σχηματίστηκε στα τέλη του 2016 για να ασκήσει περισσότερο έλεγχο στην παγκόσμια αγορά αργού πετρελαίου. Ο Καναδάς, η Αίγυπτος, η Νορβηγία και το Ομάν είναι κράτη παρατηρητές.

Τα πρώτα χρόνια

Τα πρώτα χρόνια του ΟΠΕΚ, οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες είχαν συμφωνία κέρδους 50/50 με τις εταιρείες πετρελαίου. Ο ΟΠΕΚ διαπραγματεύτηκε με τις κυρίαρχες εταιρείες πετρελαίου (τις Επτά Αδελφές), αλλά αντιμετώπιζε προβλήματα συντονισμού μεταξύ των μελών.

Εάν ένα μέλος του ΟΠΕΚ απαιτούσε πάρα πολλά από τις εταιρείες πετρελαίου, τότε οι πετρελαϊκές εταιρείες επιβράδυναν την παραγωγή εκεί και αύξαναν την παραγωγή αλλού.

Οι συμφωνίες 50/50 εξακολουθούσαν να ισχύουν μέχρι το 1970, όταν η Λιβύη διαπραγματεύτηκε μια συμφωνία 58/42 με την πετρελαϊκή εταιρεία Occidental, η οποία ώθησε άλλα μέλη του ΟΠΕΚ να ζητήσουν καλύτερες συμφωνίες με εταιρείες πετρελαίου.

Το 1971, υπογράφηκε η Συμφωνία της Τρίπολης μεταξύ μεγάλων πετρελαϊκών εταιρειών και μέλη του ΟΠΕΚ. Η συμφωνία, που υπογράφηκε στις 2 Απριλίου 1971, αύξησε τις τιμές του πετρελαίου και αύξησε τα μερίδια κέρδους των χωρών παραγωγής.

Η πετρελαϊκή κρίση του 1973

Η αγορά πετρελαίου ήταν σφιχτή στις αρχές της δεκαετίας του 1970, γεγονός που μείωσε τους κινδύνους για τα μέλη του ΟΠΕΚ που ήθελαν να εθνικοποιήσουν την παραγωγή πετρελαίου τους. Αυτό προκάλεσε ένα κύμα εθνικοποιήσεων σε χώρες όπως η Λιβύη, η Αλγερία, το Ιράκ, η Νιγηρία, η Σαουδική Αραβία και η Βενεζουέλα. Με μεγαλύτερο έλεγχο στις αποφάσεις παραγωγής πετρελαίου και εν μέσω υψηλών τιμών, τα μέλη του ΟΠΕΚ αύξησαν μονομερώς τις τιμές του πετρελαίου το 1973.

Τον Οκτώβριο του 1973, ο Οργανισμός Αραβικών Χωρών Εξαγωγής Πετρελαίου (OAPEC, αποτελούμενος από την αραβική πλειοψηφία του ΟΠΕΚ συν την Αίγυπτο και τη Συρία) κήρυξε σημαντικές περικοπές παραγωγής και εμπάργκο πετρελαίου κατά των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων βιομηχανικών χωρών που υποστήριξαν το Ισραήλ στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απότομη άνοδο των τιμών του πετρελαίου και των εσόδων του ΟΠΕΚ, από $3/βαρέλι σε $12 /βαρέλι, και μια έκτακτη περίοδο περιορισμού της ενέργειας, που εντάθηκε από τις αντιδράσεις πανικού, μια πτωτική τάση στην παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ, υποτιμήσεις νομισμάτων και μια μακρά διαμάχη ανθρακωρύχων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Για ένα διάστημα, η Βρετανία επέβαλε έκτακτη τριήμερη εργασία.

Επτά ευρωπαϊκά κράτη απαγόρευσαν τη μη απαραίτητη οδήγηση την Κυριακή. Τα βενζινάδικα των ΗΠΑ περιόρισαν την ποσότητα βενζίνης που θα μπορούσε να διανεμηθεί, έκλεισαν τις Κυριακές και περιόρισαν τις ημέρες κατά τις οποίες μπορούσε να αγοραστεί βενζίνη, με βάση τους αριθμούς πινακίδων κυκλοφορίας.

Ακόμη και μετά τη λήξη του εμπάργκο τον Μάρτιο του 1974, μετά από έντονη διπλωματική δραστηριότητα, οι τιμές συνέχισαν να αυξάνονται. Ο κόσμος γνώρισε μια παγκόσμια οικονομική ύφεση, με την ανεργία και τον πληθωρισμό να αυξάνονται ταυτόχρονα, απότομες μειώσεις στις τιμές των μετοχών και των ομολόγων, μεγάλες αλλαγές στα εμπορικά ισοζύγια και τις ροές πετροδολαρίων και ένα δραματικό τέλος στην οικονομική άνθηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πηγή: ΟΤ