Γκουέρνικα: Ο εξ ουρανού θάνατος

Ο τελευταίος «εξόριστος» του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, ο πασίγνωστος πίνακας του Πάμπλο Πικάσσο «Γκουέρνικα», επέστρεψε επί τέλους στην Ισπανία. Και από χθες το μεσημέρι φυλάσσεται στο περίφημο Μουσείο Πράντο της Μαδρίτης, για να αρχίσει να εκτίθεται στο κοινό σε λίγες μέρες.

Η «Γκουέρνικα» ξαναγύρισε στην Ισπανία, συνοδευόμενη από τον ίδιο τον υπουργό Πολιτισμού Ίνιγκο Καβέρο, ο οποίος είχε πάει στη Νέα Υόρκη, για να τακτοποιήσει τις τελευταίες λεπτομέρειες της παραδόσεως του πίνακα από τους αρμόδιους του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, όπου φυλασσόταν από το 1939.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.9.1981, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Και ο ίδιος ο Ισπανός υπουργός στάθηκε «φρουρός» του πολύτιμου έργου τέχνης, ενώ στο αεροδρόμιο της ισπανικής πρωτεύουσας η κινητοποίηση θύμιζε πραγματικά τις μέρες του εμφυλίου, με οπλισμένους αστυνομικούς σε κάθε γωνιά.

Αλλά η κινητοποίηση αυτή είναι δικαιολογημένη τόσο για την υλική αξία της «Γκουέρνικα» (που θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους πίνακες του Πικάσσο και εκτιμάται σε ποσό 40 εκατ. δολλαρίων, δηλαδή 2,5 περίπου δισεκ. δρχ.) όσο και για την ηθική της σημασία για τον ισπανικό λαό.

Και η σημασία αυτή συνδέεται και με τους λόγους για τους οποίους ο Πικάσσο ζωγράφισε τη μεγάλη αυτή σύνθεσή του, δηλαδή τον ανελέητο βομβαρδισμό και την καταστροφή της βασκικής πόλεως Γκουέρνικα. Η καταστροφή αυτή ήρθε από τον ουρανό στις 26 Απριλίου του 1937, όταν το γερμανικό σμήνος «Κόνδωρ», επεμβαίνοντας στον ισπανικό εμφύλιο, επιτέθηκε επί τρεις ώρες κατά της δημοκρατικής πόλεως με χιλιάδες θύματα του άμαχου πληθυσμού (τουλάχιστον 1.600 νεκροί).

Τη φρίκη αυτή της καταστροφής και του θανάτου (και σε επέκταση τη φρίκη ολόκληρης της έννοιας του πολέμου) απεικόνισε ο Πικάσσο στη μεγαλειώδη ζωγραφική του σύλληψη, μήκους εφτά μέτρων και πλάτους τριών. Με χρώματα μαύρα, άσπρα και γκρι, μορφές γεμάτες οδύνη και πόνο, άνθρωποι και ζώα αντιμετωπίζουν «τον εξ ουρανού θάνατο» και βάζουν υποθήκη —έστω και μέσω της αρνητικής πλευράς— για έναν κόσμο ειρήνης και δημοκρατίας, που όμως ακόμη δεν έχει έρθει.

Δημοκράτης μέχρι το τέλος της ζωής του (πέθανε το 1973), ο Πικάσσο αρνήθηκε πεισματικά την επιστροφή του πίνακά του στην Ισπανία όσο επικρατούσε το φρανκικό καθεστώς και δεν υπήρχε δημοκρατία στη χώρα του. Και από το 1975, που πέθανε ο Φράνκο, άρχισαν οι συνεννοήσεις ανάμεσα στους αρμόδιους της ισπανικής κυβερνήσεως, τους κληρονόμους του Πικάσσο και το Μουσείο της Νέας Υόρκης για τον επαναπατρισμό της «Γκουέρνικα».

«Πρόκειται ίσως για τον σπουδαιότερο πίνακα του 20ού αιώνα», είπε χαρακτηριστικά ο Ισπανός υπουργός Πολιτισμού, καθώς ο πίνακας έπαιρνε πια τον δρόμο του γυρισμού. «Αλλά ακόμη είναι ένα σύμβολο της καταστροφικότητας του βαρβαρισμού και μια ελπίδα για το αύριο. Και ανήκει στον ισπανικό λαό».

Πάντως, ο ισπανικός λαός δεν θα μπορέσει ακόμη να απολαύσει το μεγάλο έργο τέχνης. Γιατί, αν και έφτασε η «Γκουέρνικα» στο Πράντο (συσκευασμένη σ’ ένα κιβώτιο βάρους ενός τόνου), δεν έχει διαμορφωθεί ως τώρα η κεντρική αίθουσα του μουσείου που θα τη φιλοξενήσει.

Έτσι, υπολογίζεται η πρώτη δημόσια εμφάνιση του πίνακα στη γενέτειρα του Πικάσσο να γίνει μόλις στις αρχές Οκτωβρίου.

*Άρθρο αφιερωμένο στο αξιοπρόσεκτο γεγονός της μεταφοράς της περίφημης «Γκουέρνικα» (απαντά στην ελληνική γλώσσα και ως «Γκερνίκα») στην Ισπανία πριν από 43 χρόνια, στις 10 Σεπτεμβρίου 1981. Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 1981.

Πριν από τον επαναπατρισμό της η «Γκουέρνικα» είχε εκτεθεί αρχικά στη Γαλλία (στο Ισπανικό Περίπτερο της Διεθνούς Εκθέσεως των Παρισίων, αρχής γενομένης από τις 12 Ιουλίου 1937), ακολούθως δε σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Πάμπλο Πικάσο

Ο Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso, 1881-1973), μια από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες του περασμένου αιώνα σε παγκόσμιο επίπεδο, είχε εκφράσει τo 1970, εγγράφως και ρητώς, την επιθυμία του να μεταφερθεί ο πίνακας στην Ισπανία μόνο μετά την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών στη χώρα του.

Η «Γκουέρνικα» του Πικάσο (ελαιογραφία ύψους 3,5 μ. και πλάτους 7,8 μ.) εκτίθεται από το 1992 στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης «Βασίλισσα Σοφία», στη Μαδρίτη (προηγουμένως είχε φιλοξενηθεί, επί ισπανικού εδάφους πάντα, στο Casón del Buen Retiro, παράρτημα του Μουσείου Πράντο).