Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Η’)

Τη δεύτερη μεγάλη κατηγορία λατινόφωνων μεταναστών στην Ανατολή αποτελούσαν όσοι αποίκισαν θέσεις όπου υπήρχαν άλλοτε ελληνικές πόλεις, όπως η Κόρινθος και η Πάτρα στην Πελοπόννησο, η Πέλλα και οι Φίλιπποι στη Μακεδονία, η Αλεξάνδρεια Τρωάς και η Αντιόχεια στη μικρασιατική χερσόνησο. Οι ρωμαϊκές αυτές αποικίες ιδρύθηκαν κατόπιν πρωτοβουλίας που ανέλαβε αρχικά ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ και ακολούθως ο Οκταβιανός Αύγουστος, τον 1ο αιώνα π.Χ. Στο αποικιακό ρεύμα προς την Ανατολή συμμετείχαν βετεράνοι του ρωμαϊκού στρατού, καθώς και πληθυσμιακές ομάδες που προέρχονταν από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις της Ρώμης και άλλων πόλεων της ιταλικής χερσονήσου. Η επίσημη γλώσσα των ρωμαϊκών αποικιών στις ελληνόφωνες επαρχίες της Ανατολής ήταν η λατινική, η οποία άρχισε να εμφανίζει σημάδια υποχώρησης έναντι της ελληνικής από τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. και μετά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ως προς τη γλωσσική συμπεριφορά των κατοίκων των ρωμαϊκών αποικιών αποτελεί η Κόρινθος. Η μαζική εγκατάσταση λατινόφωνων μεταναστών στην πόλη συνοδεύτηκε από την ευρύτατη χρήση της λατινικής κατά τη διάρκεια του 1ου αιώνα μ.Χ. Σε αυτήν τη γλώσσα ήταν γραμμένες οι περισσότερες σωζόμενες επιγραφές, που αφορούσαν είτε αποφάσεις των αποίκων είτε αφιερώσεις τους σε αυτοκράτορες, αξιωματούχους και ρωμαϊκές θεότητες. Η χρήση της ελληνικής την εν λόγω περίοδο ήταν περιορισμένη, κατά κύριο λόγο σε επιτύμβιες επιγραφές ατόμων ελληνικής καταγωγής και σε αφιερώσεις που σχετίζονταν με ορισμένες ανατολικές θεότητες. Η εικόνα αυτή –της κυριαρχίας της λατινικής στην Κόρινθο– έπαυσε να υφίσταται από το 2ο αιώνα μ.Χ. Τότε άρχισε η ευρεία χρήση της ελληνικής σε όλα τα πεδία του δημόσιου και ιδιωτικού βίου, φαινόμενο που έμελλε μάλιστα να οδηγήσει τον 3ο αιώνα μ.Χ. σε αντιστροφή των ρόλων που επιτελούσαν άλλοτε οι δύο γλώσσες.

Πάντως, αντίστοιχη γλωσσική εξέλιξη δεν παρατηρήθηκε στην αποικία των Φιλίππων, όπου η λατινική προέβαλε ισχυρότερη αντίσταση. Το γεγονός αυτό οφείλεται κατά τους μελετητές τόσο στη σύνθεση του πληθυσμού της περιοχής –πέραν των Ελλήνων υπήρχαν και άτομα θρακικής καταγωγής– όσο και στην οικονομική φυσιογνωμία της αποικίας – επρόκειτο για μια αγροτική κοινωνία. Τα ελληνικά άρχισαν τελικά να χρησιμοποιούνται στα επίσημα κείμενα των Φιλίππων από τις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., τα δε λατινικά, όπως μαρτυρεί το διαθέσιμο επιγραφικό υλικό, εγκαταλείφθηκαν με την πάροδο του χρόνου (από τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. δε χρησιμοποιούνταν πλέον στο γραπτό λόγο).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, σωζόμενη επιγραφή στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Δ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Ε’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος ΣΤ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη λατινική γλώσσα (Μέρος Ζ’)