Τα lockdown της πανδημίας «γέρασαν» πρόωρα τον εφηβικό εγκέφαλο

Κατά την πανδημία της Covid-19 πολλές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο επέβαλαν σκληρά περιοριστικά μέτρα στον πληθυσμό – όπως μακροχρόνια λοκντάουν και κλείσιμο σχολείων επί μήνες – προκειμένου να περιορίσουν την εξάπλωση του κορονοϊού SARS-CoV-2. Εχει ήδη προκύψει από πλήθος επιστημονικών στοιχείων ότι αυτή η μακρά παύση στην καθημερινότητα και στις κοινωνικές δραστηριότητες είχε αρνητική επίδραση στην ψυχική υγεία των εφήβων.

Η μεγάλη μετάβαση

Η εφηβεία η οποία αποτελεί την περίοδο της μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση χαρακτηρίζεται από τεράστιες αλλαγές στη συναισθηματική, τη συμπεριφορική και την κοινωνική ανάπτυξη. Η πανδημία μείωσε σημαντικά την κοινωνική αλληλεπίδραση των εφήβων και οδήγησε σε αύξηση του άγχους, της κατάθλιψης και του στρες, κυρίως στα κορίτσια.

Ταχεία γήρανση του εγκεφάλου των κοριτσιών

Τώρα μια νέα μελέτη ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον η οποία δημοσιεύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου στο επιστημονικό περιοδικό «Proceedings of the National Academy of Sciences» δείχνει ότι η πανδημία οδήγησε επίσης σε μια ασυνήθιστα ταχεία ωρίμαση του εγκεφάλου των εφήβων – με απλά λόγια σε πρόωρη γήρανσή του. Μάλιστα αυτή η… εγκεφαλική γήρανση φάνηκε να είναι μεγαλύτερη στα κορίτσια: όταν μετρήθηκαν τα χρόνια επιτάχυνσης της ανάπτυξης του εγκεφάλου, η μέση επιτάχυνση που παρατηρήθηκε ήταν 4,2 χρόνια στα κορίτσια και 1,4 χρόνια στα αγόρια.

Το εύλογο ερώτημα είναι αν αυτή η επίδραση στον εγκέφαλο μπορεί να είναι αναστρέψιμη

Η ωρίμαση του εγκεφάλου υπολογίζεται μέσω της μέτρησης του πάχους του εγκεφαλικού φλοιού, του εξωτερικού δηλαδή στρώματος ιστού του εγκεφάλου. Ο εγκεφαλικός φλοιός λεπταίνει φυσικά με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και στους εφήβους. Ωστόσο παράγοντες όπως το χρόνιο στρες και οι αντιξοότητες είναι γνωστό ότι επιταχύνουν τη λέπτυνση του εγκεφαλικού φλοιού, γεγονός που συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νευροψυχιατρικών και συμπεριφορικών διαταραχών. Πολλές από αυτές τις διαταραχές όπως το άγχος και η κατάθλιψη συχνά πρωτοπαρουσιάζονται κατά την εφηβεία – με τα κορίτσια να αποτελούν την «ομάδα υψηλού κινδύνου» για την εμφάνισή τους.

Αλλαγή του ερευνητικού στόχου στην (πανδημική) πορεία

Η μελέτη των ειδικών του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον ξεκίνησε το 2018 – πριν ενσκήψει η πανδημία – ως μια μακροπρόθεσμη έρευνα σε 160 εφήβους ηλικίας 9-17 ετών, με αρχικό σκοπό την καταγραφή τυπικών αλλαγών στη δομή του εγκεφάλου κατά την εφηβεία. Οι συμμετέχοντες είχε αποφασιστεί αρχικώς να επανεξεταστούν το 2020 ωστόσο η πανδημία ανέβαλε τη διαδικασία – τελικώς τα επαναληπτικά τεστ έγιναν το 2021 και άλλαξαν εντελώς τον ερευνητικό στόχο της ομάδας η οποία αποφάσισε τελικά να επικεντρωθεί στην επίδραση του «εγκλωβισμού» – της έλλειψης κοινωνικών επαφών, σχολείου, αθλημάτων – στον εφηβικό εγκέφαλο.

Τα έφηβα κορίτσια συχνά βασίζονται περισσότερο στις σχέσεις με τις φίλες τους σε σχέση με τα αγόρια

Χρησιμοποιώντας τα αρχικά δεδομένα του 2018 οι ερευνητές δημιούργησαν ένα μοντέλο της αναμενόμενης λέπτυνσης του εγκεφαλικού φλοιού κατά τα εφηβικά χρόνια. Στη συνέχεια επανεξέτασαν τον εγκέφαλο των εφήβων το 2021. Οπως είδαν, ο εγκέφαλος των εφήβων συμμετεχόντων στη μελέτη παρουσίαζε επιτάχυνση στη λέπτυνσή του, ωστόσο αυτή η λέπτυνση ήταν πολύ πιο έντονη στα κορίτσια και εμφανιζόταν σε ολόκληρο τον εγκέφαλο, σε όλους τους λοβούς του και στα δύο ημισφαίρια. Στα αγόρια λέπτυνση παρουσιαζόταν μόνο στον οπτικό φλοιό.

Η σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης για τις έφηβες

Η μεγαλύτερη… πανδημική επίδραση που παρατηρήθηκε στον εγκέφαλο των κοριτσιών σε σύγκριση με εκείνον των αγοριών πιθανώς αποδίδεται στο ότι η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι σημαντικότερη για τα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια, όπως ανέφερε η κύρια συγγραφέας της μελέτης Πατρίσια Κουλ, συν-διευθύντρια του Ινστιτούτου για τη Μάθηση και τις Επιστήμες του Εγκεφάλου του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον. Η ερευνήτρια εξήγησε ότι τα έφηβα κορίτσια συχνά βασίζονται περισσότερο στις σχέσεις με τις φίλες τους σε σχέση με τα αγόρια, θέτοντας σε υψηλότερη προτεραιότητα το να συναντιούνται μαζί τους, να τους μιλούν και να μοιράζονται τα συναισθήματά τους. Τα αγόρια πάλι τείνουν συνήθως να συναντούν τους φίλους τους για να κάνουν μαζί κάποια φυσική δραστηριότητα.

H επίδραση που εντοπίζει η μελέτη ήταν σημαντικά μεγαλύτερη στα κορίτσια

Απομόνωση κυρίως των κοριτσιών

«Οι έφηβοι ισορροπούν σε ένα τεντωμένο σχοινί, βρίσκονται γενικά υπό τρομερή πίεση. Και ξαφνικά ‘χτυπά’ μια πανδημία και τα φυσιολογικά κανάλια έκλυσης του στρες τους χάνονται – παραμένει όμως η κοινωνική κριτική και η πίεση εξαιτίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που φαίνεται ότι προκάλεσε κατά κύριο λόγο η πανδημία ήταν η απομόνωση των κοριτσιών. Ολοι οι έφηβοι απομονώθηκαν αλλά τα κορίτσια υπέφεραν περισσότερο – ο εγκέφαλός τους επηρεάστηκε δραματικά».

Αμφίβολη η αναστροφή της επίδρασης στον εγκέφαλο

Το εύλογο ερώτημα είναι αν αυτή η επίδραση στον εγκέφαλο μπορεί να είναι αναστρέψιμη – αν δηλαδή η λέπτυνση του εφηβικού εγκεφάλου, και δη του εγκεφάλου των κοριτσιών, μπορεί να αναστραφεί με την πάροδο του χρόνου. Σύμφωνα με τη δρα Κουλ, δεν είναι πιθανό να μεγαλώσει ξανά σε πάχος ο εφηβικός εγκέφαλος. «Ωστόσο η ανάρρωσή του μπορεί να έχει τη μορφή επιβράδυνσης της περαιτέρω λέπτυνσης με την πάροδο του χρόνου, μετά την επιστροφή των παιδιών στη φυσιολογική κοινωνική ζωή τους. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες προκειμένου να δούμε τι θα συμβεί».

Πιθανή η συνέχιση επιτάχυνσης της λέπτυνσης

Η ερευνήτρια δεν απέκλεισε το να υπάρξει κάποιος βαθμός ανάρρωσης του εφηβικού εγκεφάλου. «Από την άλλη πλευρά όμως είναι επίσης πιθανό η ωρίμαση του εγκεφάλου να συνεχίσει να επιταχύνεται στους εφήβους της πανδημίας».

Η μελλοντική κατεύθυνση της έρευνας

Σε μεγαλύτερους σε ηλικία πληθυσμούς έχει φανεί ότι η λέπτυνση του εγκεφαλικού φλοιού συνδέεται με έκπτωση γνωστικών λειτουργιών όπως η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών αλλά και η ικανότητα εκπλήρωσης καθημερινών καθηκόντων. «Αυτού του είδους τα δεδομένα δεν είναι ακόμα διαθέσιμα σε ό,τι αφορά τους εφήβους αλλά προς τα εκεί πρέπει να κινηθεί η έρευνα στο μέλλον» κατέληξε η δρ Κουλ.