Ευρώπη, η μεγάλη επιστροφή στα τρένα

Υψηλής και μεσαίας ταχύτητας, ημερήσια και νυχτερινά, παραδοσιακά, σύγχρονα ή υπερπολυτελή – τα τρένα επιστρέφουν στις ράγες της Γηραιάς Ηπείρου με εντυπωσιακούς ρυθμούς.

Μπορεί στη χώρα μας να φαντάζει με εφιάλτη μετά την τραγωδία των Τεμπών και όσων προηγήθηκαν, αλλά και έπονται αυτής, όμως στην υπόλοιπη Ευρώπη οι σιδηροδρομικές μεταφορές κερδίζουν συνεχώς έδαφος και εντυπώσεις.

Οι σιδηροδρομικές συνδέσεις μεταξύ χωρών και πόλεων επεκτείνονται, και δη οι απευθείας.

Τα νυχτερινά τρένα ξαναγνωρίζουν τις παλιές τους δόξες.

Παλιές διαδρομές ξαναμπαίνουν στον «χάρτη» των μεταφορών, μαζί με ένα «αστερισμό» επιβατών, που γίνονται οι πρωταγωνιστές αυτής της αναγέννησης.

Είναι εργαζόμενοι και στελέχη εταιρειών, περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένοι ταξιδιώτες που θέλουν να μειώσουν το αποτύπωμα άνθρακα των μετακινήσεών τους, τουρίστες που αναζητούν μια διαφορετική εμπειρία.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στη νέα εκδοχή του θρυλικού Orient Express, έχουν βάλει την «πινελιά» τους διάσημες φίρμες και νεοφυείς επιχειρήσεις, αστέρες του design, της εσωτερικής διακόσμησης, ακόμη και της μόδας.

Ζητούμενο είναι να ανανεωθεί σε μαζική κλίματα το ενδιαφέρον για τις μετακινήσεις με τα τρένα, που είναι σαφώς πιο φιλικές προς το περιβάλλον συγκριτικά με τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα.

Η ασφάλεια και ο εργονομικός σχεδιασμός έχουν γίνει βασικά εργαλεία.

Σε ορισμένα τρένα προέχει η ταχύτητα, σε άλλα η πολυτέλεια και οι ανέσεις.

Οι προκλήσεις ωστόσο παραμένουν.

Μια από τις βασικές είναι οι τιμές των εισιτηρίων, που δεν έχουν γίνει ακόμη ανταγωνιστικές, ελλείψει επιδοτήσεων -σε αντίθεση με τις γενναιόδωρες ευρωπαϊκές φοροαπαλλαγές στις αεροπορικές εταιρείες.

Μια δεύτερη πρόκληση είναι η μεγαλύτερη διάρκεια των περισσότερων μετακινήσεων με τρένα, σε έναν κόσμο που τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Όμως συνολικά το εγχείρημα δεν περιστρέφεται γύρω από έναν απλά εναλλακτικό τρόπο μετακινήσεων, αλλά στην καθιέρωση ενός νέου τρόπου ταξιδιού.

Τρένα για όλα τα γούστα

Στόχος είναι οι άνθρωποι να κατεβαίνουν από τα αεροπλάνα και να αφήσουν το τιμόνι του αυτοκινήτου τους για ταξίδια μεσαίων και μεγάλων αποστάσεων στην Γηραιά Ήπειρο, επιλέγοντας τα ταξίδια με τα τρένα.

«Δεν είναι απλώς ακόμη ένα μέσο μεταφοράς, είναι ένα γραφείο, μια κρεβατοκάμαρα, μια τραπεζαρία και ένας τόπος συνάντησης, όλα σε ένα», παρατηρεί η Ιζαμπέλ Λε Σο, στέλεχος θυγατρικής της SNCF, της κρατικής σιδηροδρομικής εταιρείας της Γαλλίας.

Περιγράφει ως κεντρική ιδέα «να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα ασφαλείας και να αναδείξουμε το τοπίο, ώστε οι επιβάτες να ξεχνούν ότι βρίσκονται σε έναν περιορισμένο χώρο».

Ανεβάζοντας τον πήχη στο θέμα της ταχύτητας, η SNCF ετοιμάζεται μέσα στο επόμενο έτος να λανσάρει την υπερταχεία νέας γενιάς, με διώροφα βαγόνια φτιαγμένα κατά 97% από ανακυκλώσιμα υλικά.

Με βελτιωμένη αεροδυναμική, δυνατότητα προσαρμογής της ισχύος στον αριθμό των επιβατών, λιγότερη κατανάλωση ενέργειας κατά 20% και με 37% μειωμένο το αποτύπωμα άνθρακα.

Η επάνοδος των νυχτερινών τρένων στις ράγες αποτελεί επίσης αναπόσπαστο μέρος του εγχειρήματος.

Θεωρούνται σοβαρή εναλλακτική λύση στις πτήσεις μεσαίων αποστάσεων, με μείωση του αποτυπώματος άνθρακα στις μεταφορές.

Το σκηνικό συμπληρώνει η νέα τάση πολυτέλειας στις σιδηροδρομικές γραμμές, που δεν «επενδύει» στην ταχύτητα, αλλά στις ανέσεις με άρωμα νοσταλγίας.

Απευθυνόμενα σε μεγαλύτερα βαλάντια, τα ταξίδια με αυτού του τύπου τα τρένα συμβάλλουν στην αναβίωση της εικόνας των σιδηροδρομικών ταξιδιών, καθιστώντας τα μια μοναδική εμπειρία.

Υπάρχουν ωστόσο πολλοί που εκφράζουν επιφυλάξεις για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος.

Ένας εξ αυτών είναι ο Κλάιβ Λαμίνγκ, Γάλλος ιστορικός, ιδιαίτερα γνωστός για τις μελέτες του για τους σιδηροδρόμους.

«Νομίζω ότι θα είναι δύσκολο να επιστρέψει ο κόσμος στο τρένο μαζικά», είπε πρόσφατα στην εφημερίδα Les Echos.

«Δεν αρκεί να αλλάξεις το χρώμα του τρένου και την ποιότητα του καφέ, παρά μόνο για μια περιορισμένη πελατεία».

Σκοντάφτοντας στις ράγες

Σε όλη την Ευρώπη, η χώρα όπου τα σιδηροδρομικά ταξίδια είναι τα πιο δημοφιλή είναι η Ελβετία.

Αντιστοιχούν κατά μέσο όρο 1.536 χιλιόμετρα μετακινήσεων ανά κάτοικο, σε εθνικά και διεθνή ταξίδια.

Δεύτερη έρχεται η Γαλλία με 1.121 χλμ και τρίτη, με 902 χλμ, η Αυστρία.

Όμως ακόμη και στη Βιέννη, την ευρωπαϊκή πόλη με τις περισσότερες άμεσες σιδηροδρομικές συνδέσεις -17 τον αριθμό- τα απευθείας δρομολόγια αντιστοιχούν μόνο στο 59% του συνόλου.

«Με βάση τις υπάρχουσες γραμμές και τα χρονοδιαγράμματα, υπάρχει δυνατότητα για 12 ακόμη απευθείας σιδηροδρομικές συνδέσεις» από και προς τη αυστριακή πρωτεύουσα, επισημαίνει σε πρόσφατη έκθεσή της η Greenpeace.

Τη λίστα με τις πόλεις με τις καλύτερες απευθείας σιδηροδρομικές συνδέσεις συμπληρώνουν το Μόναχο (15 συνδέσεις, δυνατότητα για 14 ακόμη), το Βερολίνο (14 συνδέσεις, δυνατότητα για 14 ακόμη), η Ζυρίχη (13 συνδέσεις, δυνατότητα για 15 ακόμη) και το Παρίσι (13 συνδέσεις, με δυνατότητα για άλλες 16).

Στον αντίποδα, τις χειρότερες απευθείας συνδέσεις με τρένο έχουν η Αθήνα, η Λισαβόνα, η Πρίστινα, το Σεράγεβο, τα Σκόπια και το Ταλίν.

Για την ακρίβεια, καμία από αυτές τις έξι πόλεις δεν έχει απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση με τις πόλεις της πρώτης πεντάδας.

Συνολικά όσον αφορά (και) τις σιδηροδρομικές μεταφορές ο ευρωπαϊκός νότος δείχνει να υστερεί σημαντικά, συγκριτικά με την κεντρική και τη βόρεια Ευρώπη.

Εκεί, τα διεθνή ταξίδια με τρένα κερδίζουν συνέχεια υποστηρικτές τα τελευταία τέσσερα χρόνια.

Με στόχο την ανάπτυξη του ηπειρωτικού σιδηροδρομικού δικτύου, εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε το 2021 15 πιλοτικά έργα για νέες διασυνοριακές συνδέσεις, με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ως χρηματοδοτικό βραχίονα.

Όμως μόλις δύο χρόνια αργότερα μειώθηκαν σε 10.

Μέχρι σήμερα, αναφέρει η Greenpeace, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί καμία νέα σύνδεση.

Η ρυπογόνος βιομηχανία αερομεταφορών, αντίθετα, συνεχίζει να θησαυρίζει.

* Κεντρική photo: Unsplash/ Johannes Plenio