«Είχα έναν ιδιωτικό πόλεμο» – Η Λι Μίλερ και οι γυναίκες δημοσιογράφοι που παραβίασαν τους κανόνες του πεδίου της μάχης

Τον Αύγουστο του 1944, η φωτογράφος και πολεμική δημοσιογράφος Lee Miller (Λι Μίλερ) στάλθηκε στη Γαλλία για να καλύψει τις συνθήκες που επικρατούσαν στη νεοαπελευθερωμένη πόλη Σεν-Μαλό στη Βρετάνη.

Όμως, όπως έγινε γρήγορα σαφές, κάποια καλώδια των μυστικών υπηρεσιών είχαν διασταυρωθεί. Το μεγαλύτερο μέρος του Σεν-Μαλό ήταν ακόμη μια βίαιη εμπόλεμη ζώνη, με τους στρατιώτες των ΗΠΑ να δέχονται σφοδρά πυρά καθώς μάχονταν να εκδιώξουν τους Γερμανούς που το κατείχαν.

«Ήμουν η μόνη φωτογράφος για χιλιόμετρα τριγύρω»

Σε αυτό το σημείο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, περίπου 200 γυναίκες είχαν αποκτήσει, όπως η Λι Μίλερ, στρατιωτική διαπίστευση στις συμμαχικές δυνάμεις. Ωστόσο, όπως γνώριζε πολύ καλά η Μίλερ, καμία από αυτές δεν επρόκειτο να κάνει ρεπορτάζ για σκηνές πραγματικών μαχών, αφού η αποστολή τους ήταν απλώς να γράφουν τις «πιο ήπιες» ιστορίες του πολέμου, για νοσοκομεία, επιφυλακές αεροπορικών επιδρομών και τον ηρωισμό των πολιτών.

Αν η Μίλερ επέλεγε να παραμείνει στο Σεν Μαλό, σίγουρα θα τιμωρούνταν, ωστόσο ήταν μια πολύ μυθική ευκαιρία για να την χάσει. «Ήμουν η μόνη φωτογράφος για χιλιόμετρα τριγύρω», έλεγε, «και τώρα μου ανήκε ένας ιδιωτικός πόλεμος».

Για πέντε συναρπαστικές ημέρες, με τη βοήθεια και την υποστήριξη των Αμερικανών και μερικές φορές δεχόμενη η ίδια πυρά, παρατηρούσε και φωτογράφιζε τα πάντα.

Η Λι Μίλερ είχε αποκτήσει την πιστοποίησή της ως ανταποκρίτρια της βρετανικής Vogue και ο εκδότης της δεν θα μπορούσε να είναι πιο ενθουσιασμένος από τη «μεγάλη περιπέτεια» της

Η Λι Μίλερ στον πόλεμο / Photo: Wikimedia Commons

Το θέμα το οποίο εκείνη και η φωτογραφική της μηχανή αναζητούσαν

Η Μίλερ δεν είχε νιώσει ποτέ τόσο ζωντανή, τόσο και πλήρως ο εαυτός της. Η ζωή της, όπως την αφηγείται η νέα ταινία Lee της Αμερικανίδας κινηματογραφίστριας Έλεν Κούρας, ήταν μέχρι τότε μια σειρά από σύντομα, αν και λαμπρά, αδιέξοδα: η θητεία της ως μοντέλο για το Condé Nast, η ιστορία της ως μούσα και συνεργάτης του σουρεαλιστή Man Ray, η καριέρα της ως φωτογράφος μόδας και διασημοτήτων.

Μόνο τώρα – σκύβοντας για ασφάλεια σε ένα γερμανικό σκάμμα και συνειδητοποιώντας ότι το ψυχρό και σαρκώδες αντικείμενο κάτω από τη μπότα της ήταν ένα κομμένο χέρι – η Μίλερ κατάλαβε πλήρως ότι ο πόλεμος ήταν το θέμα το οποίο εκείνη και η φωτογραφική της μηχανή αναζητούσαν για χρόνια.

Η Λι Μίλερ είχε αποκτήσει την πιστοποίησή της ως ανταποκρίτρια της βρετανικής Vogue και ο εκδότης της δεν θα μπορούσε να είναι πιο ενθουσιασμένος από τη «μεγάλη περιπέτεια» της ιστορίας της στο Σεν-Μαλό.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Lee Miller Archives (@leemillerarchives)

Το δικαίωμα να κάνουν ρεπορτάζ με ίσους όρους με τους άνδρες

Οι στρατιωτικές αρχές, ωστόσο, δεν ήταν τόσο εντυπωσιασμένες. Όταν η Μίλερ ανακαλύφθηκε, τέθηκε σε προσωρινό κατ’ οίκον περιορισμό και πάρθηκαν αυστηρότεροι περιορισμοί στην ελευθερία κινήσεών της, καθώς και στις γυναίκες συναδέλφους της.

Το σκεπτικό πίσω από αυτό το πρωτόκολλο ήταν, φυσικά, η αταβιστική παραδοχή ότι οι γυναίκες ήταν το αδύναμο φύλο, πολύ εύθραυστο για να αντιμετωπίσει το αίμα και τα σωθικά του πολέμου. Όμως, μαζί με αυτό το γεγονός υπήρχε και το πιο μπανάλ πρακτικό ζήτημα των εγκαταστάσεων υγιεινής.

Το ενδεχόμενο μια γυναίκα σε μια ζώνη μάχης να αναγκαστεί να ανακουφιστεί ανοιχτά ανάμεσα σε άνδρες ήταν κάτι που η ευαίσθητη στρατιωτική φαντασία δεν μπορούσε να ανεχτεί.

H ιστορία που κατέθεσε η Gellhorn ήταν πολύ πιο αυθεντικά δραματική από εκείνη του συζύγου της, Ernest Hemingway

Η Martha Gellhorn / Photo: Wikimedia Commons

Το «ζήτημα της ευκολίας»

Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, όταν οι γυναίκες ανταποκρίτριες υποστήριζαν το δικαίωμα να κάνουν ρεπορτάζ με ίσους όρους με τους άνδρες, τους έλεγαν ότι το «ζήτημα της ευκολίας» – ή αυτό που οι Αμερικανοί ονόμαζαν πιο ζωηρά «υπόθεση αποχωρητηρίου» – το καθιστούσε αδύνατο.

Η μικρή και γενναία μειοψηφία που έφτασε στη μάχη επέδειξε εξαιρετικό θάρρος και πονηριά. Όχι μόνο δεν τους δόθηκε πρόσβαση σε στρατιωτικά μεταφορικά μέσα και καταλύματα, αλλά τους αρνήθηκαν ακόμη και την επίσημη ενημέρωση του Τύπου, πράγμα που σήμαινε ότι συχνά βρίσκονταν σε περιττό κίνδυνο. Αλλά επειδή λειτουργούσαν κάτω από το επίσημο ραντάρ, αυτές οι γυναίκες μπορούσαν να φτάσουν σε ιστορίες που οι πιο προνομιούχοι άνδρες συνάδελφοί τους θα μπορούσαν να χάσουν.

Βέβαια, η Έλεν Κούρας έχει δώσει τη όλη δόξα στη Λι Μίλερ στο Lee, αλλά υπάρχουν κι άλλες γυναίκες «πολεμίστριες». Η Martha Gellhorn είχε μια ακόμη πιο τολμηρή ιστορία, για παράδειγμα. Στις 6 Ιουνίου 1944, έξαλλη που της είχε απαγορευτεί, όπως και σε κάθε άλλη γυναίκα, να καλύψει την απόβαση στη Νορμανδία, η Gellhorn κρύφτηκε σε ένα αμερικανικό νοσοκομειακό πλοίο και διέσχισε τη Μάγχη ως λαθρεπιβάτης. Κατάλαβε ότι βρισκόταν στα πρόθυρα μιας περιπέτειας όταν ανέβηκε στο κατάστρωμα και συνειδητοποίησε ότι το πλοίο της βρισκόταν στη μέση «του μεγαλύτερου ναυτικού μποτιλιαρίσματος στην ιστορία».

Δείτε το τρέιλερ του Lee με την Κέιτ Γουίνσλετ

Η σύζυγος του Χέμινγουεϊ

Αυτή η περιπέτεια έγινε ακόμα πιο εξαιρετική όταν την έστειλαν στην ξηρά μαζί με το ιατρικό πλήρωμα για να βοηθήσει στην ανάρρωση τραυματισμένων στρατιωτών. Η Martha Gellhorn βρέθηκε τόσο κοντά στις μάχες στην παραλία της Ομάχα που ο βρυχηθμός του πυροβολικού και οι κραυγές των ετοιμοθάνατων στρατιωτών ήταν σχεδόν συντριπτικές.

Κανένας από τους άνδρες δημοσιογράφους δεν είχε ακόμη επιτραπεί να βγει στη στεριά και η ιστορία που κατέθεσε η Gellhorn ήταν πολύ πιο αυθεντικά δραματική από εκείνη του συζύγου της, Ernest Hemingway.

Παρόλο που συνελήφθη και της αφαιρέθηκε η διαπίστευση, η επιτυχία της ως λαθρεπιβάτη έπεισε την Gellhorn ότι οι κανόνες υπήρχαν μόνο για να παραβιάζονται. Μόλις ξέφυγε από τους φρουρούς της, έκανε ωτοστόπ για την Ιταλία (προσποιούμενη μια λυπητερή ιστορία για έναν αγνοούμενο αρραβωνιαστικό) και για το υπόλοιπο του πολέμου, θα έβρισκε συμπαθείς στρατιώτες που τη βοήθησαν να μετακινηθεί από το ένα μετωπικό κατόρθωμα στο επόμενο.

H Clare Hollingworth, η οποία στάλθηκε στη νοτιοδυτική Πολωνία στα τέλη Αυγούστου 1939

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Clare Hollingworth (@clare_hollingworth7)

«Μια μακρυπόδαρη ξανθιά»

Η Martha Gellhorn παραδέχτηκε ελεύθερα το πλεονέκτημα που απολάμβανε επειδή ήταν «μια μακρυπόδαρη ξανθιά». Λίγα χρόνια νωρίτερα, η φίλη της Βιρτζίνια Κάουλς είχε ξετρυπώσει μια από τις μεγάλες ιστορίες του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, όταν ένας σοβιετικός στρατηγός είχε θαμπωθεί τόσο πολύ από τη γοητεία της που την κράτησε αιχμάλωτη στο αρχηγείο του, ταΐζοντάς την «σαμπάνια και μαρξισμό για τρεις μέρες και νύχτες σε μια προσπάθεια να με προσηλυτίσει στον κομμουνισμό».

Ήταν αποδεκτό, αν όχι ευπρόσδεκτο, από τις περισσότερες γυναίκες ανταποκρίτριες ότι μερικές φορές έπρεπε να εκμεταλλευτούν την εμφάνισή τους. Όμως η Clare Hollingworth, η οποία στάλθηκε στη νοτιοδυτική Πολωνία στα τέλη Αυγούστου 1939, απέκτησε το πρώτο της πρωτοσέλιδο ρεπορτάζ χάρη στην τύχη, τον συγχρονισμό και το θάρρος της.

Όχι μόνο βρέθηκε στη θέση της την 1η Σεπτεμβρίου για να μεταφέρει τηλεφωνικά μια μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα για την έναρξη της γερμανικής εισβολής, ουσιαστικά την έναρξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, αλλά κατάφερε επίσης να παραμείνει στην Πολωνία για τρεις ολόκληρες εβδομάδες που χρειάστηκαν για να πέσει η χώρα, περνώντας μέσα από αεροπορικές επιδρομές και βομβαρδισμούς για να παραδώσει τις αποκλειστικότητές της.

Ωστόσο, για την Helen Kirkpatrick, ήταν η ειδική προστασία του Ανώτατου Πλωτάρχη Eisenhower που της άνοιξε τον πόλεμο

H Helen Kirkpatrick / Photo: Wikimedia Commons

«Δεν θέλω γυναίκες στον πόλεμό μου!»

Επειδή οι Βρετανοί δεν πολεμούσαν στην Πολωνία, δεν υπήρχε κανείς να περιορίσει τις δραστηριότητές της και η Clare Hollingworth θα συνέχιζε να σκύβει και να καταδύεται σε μέρη της σύγκρουσης στα οποία το συμμαχικό πρωτόκολλο δεν επιβαλλόταν αυστηρά. Έγινε προσωπική προσβολή για τον Στρατάρχη Μοντγκόμερι. «Δεν θέλω γυναίκες στον πόλεμό μου!» βρυχήθηκε.

Ωστόσο, για την Helen Kirkpatrick, ήταν η ειδική προστασία του Ανώτατου Πλωτάρχη Eisenhower που της άνοιξε τον πόλεμο. Εντυπωσίασε τόσο πολύ τον Αμερικανό με την κατανόηση των στρατιωτικών θεμάτων που της έδωσε ειδική άδεια να ταξιδέψει με τους συμμάχους καθώς πολεμούσαν προς το Παρίσι.

Η Kirkpatrick όχι μόνο ήταν μεταξύ των πρώτων δημοσιογράφων, ανδρών ή γυναικών, που εισήλθαν στη νεοαπελευθερωμένη πόλη, αλλά ήταν επίσης μία από τους μόλις δύο ή τρεις δημοσιογράφους που ήταν παρόντες στον Καθεδρικό Ναό της Παναγίας των Παρισίων, όταν οι Γερμανοί ελεύθεροι σκοπευτές άνοιξαν πυρ εναντίον του στρατηγού ντε Γκωλ, ενώ αυτός ηγείτο της γαλλικής αντίστασης σε μια λειτουργία ευλογίας.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Lee Miller Archives (@leemillerarchives)

Οι πολεμικές ιστορίες που γράφονταν από γυναίκες

Είκοσι πέντε σκοτώθηκαν και η αναφορά της Kirkpatrick – «Daily News Writer Sees Man Slain at Her Side in Hail of Lead» – έγινε είδηση το επόμενο πρωί. Μέχρι τώρα, ο αριθμός των ατρόμητων πολεμικών ιστοριών που γράφονταν από γυναίκες είχε γίνει τόσο εμφανής που ήταν δύσκολο για τις αρχές να διατηρήσουν την απαγόρευσή τους.

Όταν οι σύμμαχοι άρχισαν την προέλασή τους στη Γερμανία, ένας πολύ μικρός αριθμός γυναικών ανταποκριτριών επιτράπηκε τελικά να ταξιδέψει ως επίσημοι δημοσιογράφοι.

Η εμπειρία ήταν συναρπαστική αλλά και τρομερή, καθώς αποκαλύφθηκε η φρίκη της ναζιστικής Γερμανίας. Όταν η Λι Μίλερ μπήκε στο Νταχάου, λίγες ώρες μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης, χρειάστηκε όλος ο επαγγελματικός της έλεγχος για να καταγράψει τα ακατανόητα δεινά του, από τους σωρούς των σκελετωμένων πτωμάτων μέχρι τον «ιατρικό» θάλαμο βασανιστηρίων και τον τόπο όπου δολοφονούνταν οι κρατούμενοι.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Lee Miller Archives (@leemillerarchives)

Το άδοξο τέλος και το ποτό 

Στη συνέχεια, όταν η Μίλερ μετακόμισε στο Μόναχο, κατέληξε στο διαμέρισμα του Χίτλερ, όπου φωτογραφήθηκε να τρίβει τη βρωμιά του Νταχάου στο μπάνιο του Φύρερ. Αυτή η φωτογραφία απεικόνιζε τον θρίαμβο του πολέμου της Μίλερ, αλλά μόλις τελείωσαν οι μάχες ήταν ένας θρίαμβος που δύσκολα διατηρήθηκε.

Πολλές γυναίκες ανταποκρίτριες έχασαν τις δουλειές τους, πολλές αγωνίστηκαν να προσαρμοστούν στην ειρήνη και η Μίλερ υπέφερε επιπλέον από αυτό που σήμερα θα διαγιγνώσκονταν ως διαταραχή μετατραυματικού στρες.

Στην προσπάθειά της να ξεχάσει τον θάνατο και την καταστροφή που είχε δει, η Μίλερ απλώς σταμάτησε να μιλάει για τον πόλεμο, δραπετεύοντας στο ποτό. Μόνο μετά τον θάνατό της ο γιος της Antony Penrose ανακάλυψε τα κουτιά με τις φωτογραφίες και τα γραπτά που είχε φυλάξει. Κατάλαβε τελικά ότι η δύσκολη, θυμωμένη μητέρα του ήταν στην πραγματικότητα μια ηρωική φωτορεπόρτερ – μια φωτορεπόρτερ της οποίας το θάρρος έπαιξε τεράστιο ρόλο στη μάχη που έδωσαν οι γυναίκες για το δικαίωμα να κάνουν ρεπορτάζ για τον πόλεμο.

*Μια μεγάλη έκθεση με έργα της Lee Miller παρουσιάζεται στην Tate Britain, στο Λονδίνο, από τις 2 Οκτωβρίου 2025.

*Με στοιχεία από theguardian.com / Αρχική Φωτό: Flickr