Η Ακροδεξιά είναι σε άνοδο σε όλη την Ευρώπη. Διάφοροι λόγοι συντελούν σε αυτό. Η αδυναμία των πάλαι ποτέ κυρίαρχων κομματικών σχηματισμών να εκπροσωπήσουν λαϊκά στρώματα αλλά και τμήματα της μεσαίας τάξης που σήμερα νιώθουν περισσότερο ανασφαλή. Η κρίση των «κλασικών» μορφών κομματικής εκπροσώπησης μέσα από κόμματα και συνδικάτα. Η σύγκλιση των κεντροδεξιών και κεντροαριστερών πολιτικών γύρω από τις ίδιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές.

Η απουσία ιδεολογιών που να προσφέρουν την αίσθηση ενός κοινού μέλλοντος και μιας κοινής προοπτικής που σπρώχνει ανθρώπους στην ασφάλειας μιας φαντασιακής εκδοχής «εθνικής καθαρότητας». Η εργασιακή και οικονομική επισφάλεια που σπρώχνει τα πιο φτωχά τμήματα της κοινωνίας στο να βλέπουν τον διπλανό τους ως εχθρό, ακριβώς γιατί νιώθουν αδύναμα απέναντι στις «απρόσωπες» δυνάμεις της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης. Η διάλυση των μηχανισμών κοινωνικής προστασίας αλλά και της άτυπης αλληλεγγύης που μπορεί να υπήρχε σε διάφορα επίπεδα που κάνει τους ανθρώπους γενικά πιο φοβισμένους. Η διάλυση του μορφωτικού ρόλου που μπορεί να είχαν στο παρελθόν τα κόμματα, ιδίως τα αριστερά, και τα συνδικάτα και ο απομορφωτικός ρόλος που έχει σήμερα μια δημόσια σφαίρα που κυριαρχείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τα σημειώνω όλα αυτά, που προφανώς δεν είναι καινούρια, χρόνια τώρα τα συζητάμε άλλωστε, για να υπογραμμίσω ότι η Ακροδεξιά δεν ανεβαίνει επειδή έχουμε περισσότερους μετανάστες, ή γιατί τους προσφέρουμε περισσότερα επιδόματα από ό,τι στους «γηγενείς», ή γιατί κάποιοι «δικαιωματιστές» δεν επιτρέπουν στην αστυνομία να κάνει τη δουλειά της απέναντι στους εγκληματίες.

Η Ακροδεξιά ανεβαίνει επειδή κατορθώνει να αντιπροτείνει τέτοια αφηγήματα ως εξήγηση για την οργή που αισθάνονται κοινωνικά στρώματα ανασφαλή και φοβισμένα και όχι επειδή έχει λύσεις για προβλήματα. Στη Γερμανία για παράδειγμα υπήρξε άνοδος της Ακροδεξιάς σε περιοχές όπου υπάρχουν πολύ λίγοι μετανάστες και όπου τα προβλήματα των κοινωνιών έχουν περισσότερο να κάνουν με την αποβιομηχάνιση παρά με τη μετανάστευση. Στη Γαλλία δεν πήραν οι μετανάστες τις παραδοσιακές βιομηχανικές εργασίες, απλώς έκλεισαν ή αναδιαρθρώθηκαν παραδοσιακοί κλάδοι στο φόντο της παγκοσμιοποίησης. Η μεγάλη οικονομική επισφάλεια της Ιταλίας είναι το τεράστιο χρέος της και όχι ότι φτάνουν μετανάστες στη Λαμπεντούζα. Και η χώρα μας πολύ περισσότερο δοκιμάστηκε από τις πολιτικές που προώθησε η ΕΕ στην περίοδο των μνημονίων παρά από το πέρασμα εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων.

Προσοχή: δεν υποτιμώ ότι μπορεί να υπάρχουν προβλήματα σε σχέση με τη διαχείριση των ζητημάτων που αφορούν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, από την ανάγκη να διαμορφωθούν υποδομές, την προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος, τα ζητήματα κοινωνικής ένταξης, τα ερωτήματα για τη χωροθέτηση των δομών υποδοχής. Λέω πολύ απλά ότι όλα αυτά δεν είναι η αιτία για τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα και ότι στην πραγματικότητα είναι προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Θα περίμενε κανείς ότι τα «συστημικά» κόμματα, αντιμέτωπα σε τελική ανάλυση με την εκλογική απειλή από την ανερχόμενη Ακροδεξιά, θα επέλεγαν να συγκρουστούν με τα αφηγήματά της, να τα αποδομήσουν, να δείξουν ότι τεχνητά διογκώνουν προβλήματα, δαιμονοποιούν ευάλωτους ανθρώπους και κατασκευάζουν «εχθρούς».

Μόνο που στην πράξη βλέπει κανείς το ακριβώς αντίθετο: τα «συστημικά» κόμματα ολοένα και περισσότερο προσυπογράφουν τις θέσεις της Ακροδεξιάς και σπεύδουν να τις εφαρμόσουν. Αυτό, άλλωστε, εξηγεί και τη στροφή της Ευρώπης μετά το 2016 σε σχέση με το μεταναστευτικό και το προσφυγικό, τη λογική των κλειστών συνόρων κ.λπ. Σε μεγάλο βαθμό είχε να κάνει με πολιτικά αντανακλαστικά υποτίθεται αποφυγής της διεύρυνσης της επιρροής της Ακροδεξιάς.

Αυτό βλέπουμε και σήμερα όταν για παράδειγμα η απάντηση του Σολτς στην άνοδο της Ακροδεξιάς στη Γερμανία είναι να υιοθετήσει τις προτάσεις της για τη διαχείριση του μεταναστευτικού, ακόμη και εάν αυτό σημαίνει στην πράξη κατάργηση της Συνθήκης του Σέγκεν ως προς την ελεύθερη μετακίνηση των ευρωπαίων πολιτών, αλλά και αντίστοιχες τάσεις και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Μόνο που η εμπειρία έχει δείξει ότι κάθε προσπάθεια να απαντηθεί η άνοδος της Ακροδεξιάς με την ενσωμάτωση των πολιτικών της προτάσεων αντί να την αποδυναμώσει, στο τέλος την ενισχύει. Πράγμα λογικό γιατί όταν κάτι που χτες ήταν «ακραία ρητορική» σήμερα γίνεται κυβερνητική διαχείριση αυτό σημαίνει ότι «κανονικοποιείται». Και αυτό διευρύνει την απήχηση τέτοιων προτάσεων, αφού φαίνονται πλέον «λογικές». Μόνο που το αποτέλεσμα είναι να ενισχύονται αυτοί που τις εκφράζουν με «αυθεντικό» τρόπο και δεν έχουν φθαρεί από τη φθορά της εξουσίας, σε αντίθεση με αυτούς που έσπευσαν να τις υιοθετήσουν με καθυστέρηση.

Αλλά και στη χώρα μας, η προσπάθεια να «σκληρύνει», σε διάφορες στιγμές η πολιτική για τη μετανάστευση, δεν είχε ως αποτέλεσμα να υποχωρήσει η επιρροή της Ακροδεξιάς. Αντιθέτως, σήμερα βλέπουμε σε δημοσκοπήσεις την αθροιστική επιρροή της να φτάνει στο 20%.

Το αποτέλεσμα είναι βέβαια ότι πλέον η Ακροδεξιά γίνεται κυβερνητική δύναμη στην Ευρώπη. Στην Ιταλία πρωθυπουργός είναι η Μελόνι, στη Γαλλία είναι ήδη ο ρυθμιστής με ενεργό ενδεχόμενο στις επόμενες προεδρικές να δούμε εκλογή προέδρου από την Ακροδεξιά, στη Γερμανία η άνοδος είναι σαφής.

Και αυτή  η δυναμική δεν πρόκειται να ανακοπεί με περισσότερους φράχτες, με περισσότερα και πιο επικίνδυνα pushbacks, με πιο αυταρχική αντιμετώπιση, με κατάργηση στην πράξη του δικαιώματος στο άσυλο. Όλα αυτά απλώς θα συνεχίσουν να ενισχύουν την ακροδεξιά, γιατί θα την κάνουν να φαντάζει ένα κόμμα που δεν λέει κάτι διαφορετικό από τα «συστημικά», την ίδια ώρα που θα μπορεί να υποστηρίζει ότι είναι κόμμα «εκτός κατεστημένου»).

Ο μόνος τρόπος είναι να υπάρξουν πολιτικές προτάσεις διακυβέρνησης που να τολμούν να συγκρουστούν με αυτή τη λογική και να προτείνουν ένα διαφορετικό δρόμο. Όχι το δρόμο της «αφ’ υψηλού» αντιμετώπισης των λαϊκών στρωμάτων, όπως συχνά κάνουν οι κατά βάση «μορφωμένες τάξεις» που είναι η κοινωνική βάση των Αριστερών δυνάμεων, αλλά της κατανόησης της ανησυχίας τους και της προσπάθειας να μετατοπιστεί η σκέψη τους από τα ρατσιστικά και ξενοφοβικά αντανακλαστικά. Και αυτό γίνεται τόσο με την προβολή της αξίας της αλληλεγγύης όσο όμως και με την προσπάθεια να φανεί ότι μπορούν να υπάρξουν πολιτικές που να διαμορφώνουν αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης και προστασίας αλλά και ενός καλύτερου μέλλοντος.

Γιατί όταν κάποιος αισθάνεται ότι υπάρχει κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας, ότι μπορεί να έχει αξιοπρεπή εργασία, δημόσια υγεία και ένα μέλλον για τα παιδιά του είναι πολύ λιγότερο πιθανό να πιστέψει αυτόν που του ψιθυρίζει στ’ αυτί «για όλα φταίνε οι μετανάστες» και επομένως θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να ακολουθήσει τις πολιτικές και εκλογικές σειρήνες της Ακροδεξιάς.

Headlines