Μεταμόσχευση: Στα άδυτα του παράνομου εμπορίου οργάνων

Zαλισμένος από το ηρεμιστικό χάπι που του είχαν δώσει, και με τα μάτια δεμένα, ο Γιόνας ταξίδευε για ώρες με το αυτοκίνητο. Δεν ήξερε πού είχαν σταματήσει, όμως ο αέρας μύριζε θάλασσα.

Όταν το μήνυμα ακούστηκε στο κινητό του συνεπιβάτη, δύο άνδρες άνοιξαν την πόρτα του αυτοκινήτου, έλυσαν τα μάτια του Γιόνας και τον κατέβασαν σε ένα υπόγειο, όπου βρήκε τον μεσάζοντά του να μιλά σε έναν άνδρα με χειρουργική ρόμπα.

Τον πήγαν σε ένα άλλο δωμάτιο, του είπαν να αλλάξει ρούχα και να περιμένει το αναισθητικό. Όσο περίμενε, σκεφτόταν την οικογένειά του στην Ερυθραία και τα χρήματα που χρωστούσε σε τοκογλύφους στο Κάιρο.

Ο Γιόνας είχε επιχειρήσει τρεις φορές να φτάσει στην Ευρώπη, γράφει στον Guardian ο Σον Κόλουμπ, υφηγητής του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ που μελετά εδώ και χρόνια τα δίκτυα παράνομου εμπορίου οργάνων.

Νεφροί και κερατοειδείς

Η πώληση και η αγορά οργάνων για μεταμόσχευση είναι παράνομη σε όλο τον κόσμο με εξαίρεση το Ιράν. Παρόλα αυτά, περίπου το 10% των μοσχευμάτων εκτιμάται ότι προέρχεται από παράνομες πηγές, ποσοστό που στην πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο.

Το παράνομο εμπόριο είναι διασυνοριακό, αν και το πρόβλημα εστιάζεται σε χώρες όπως το Πακιστάν, η Αίγυπτος, το Μπαγκλαντές, η Ινδία, η Τουρκία, οι Φιλιππίνες και η Κίνα.

«Η εμπορία ανθρώπων για τη συλλογή των οργάνων τους είναι μια μορφή δουλείας»

Στην έκθεσή του για το τράφικινγκ ανθρώπων το 2018, το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα αναγνώρισε περισσότερες από 700 περιπτώσεις παράνομου εμπορίου οργάνων, οι περισσότερες στη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική.

Το 2021, η Interpol ανέφερε σε έκθεσή της ότι το πρόβλημα είναι πιο έντονο στη βόρεια και δυτική Αφρική «όπου εξαθλιωμένες κοινότητες και εκτοπισμένοι πληθυσμοί διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκμετάλλευσης».

Άνδρας από το Πακιστάν που πούλησε τον νεφρό του δείχνει την ουλή από την επέμβαση (Asim Tanveer/Reuters)

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Δωρητών και Μεταμοσχεύσεων (GODT), μόνο το 10% των ασθενών που χρειάζονται μεταμόσχευση υποβάλλονται σε επέμβαση κάθε χρόνο. Στη μαύρη αγορά διακινούνται όργανα που μπορούν να αφαιρεθούν από ζώντες δότες, κυρίως νεφροί, κερατοειδείς χιτώνες ματιών και λοβοί ήπατος. Και σε πολλές χώρες που προσελκύουν μεταμοσχευτικό τουρισμό, οι νεφροί μπορεί να προέρχονται από φτωχούς και αναξιοπαθούντες.

Τον Μάρτιο του 2023 εκδικάστηκε στη Βρετανία η πρώτη υπόθεση παράνομου εμπορίου οργάνων

Ο Κόλουμπ ερευνά το θέμα από το 2014 και την τελευταία δεκαετία έχει μιλήσει σε 43 άτομα από το Σουδάν, τη Νότιο Σουδάν και την Ερυθραία που έχουν πουλήσει νεφρούς από οικονομική ανάγκη. Βρέθηκαν στο στόχαστρο εγκληματικών οργανώσεων ως αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες ή παράτυποι μετανάστες.

Οι περισσότεροι πληρώθηκαν λιγότερα από ό,τι τους είχαν υποσχεθεί και κάποιοι δεν πήραν τίποτα. Δεν βρίσκονταν σε θέση να διαπραγματευτούν και λόγω της νομικής τους θέσης δεν απευθύνθηκαν στις αρχές.

Πολλοί είπαν ότι πούλησαν τα όργανά τους μετά τη σύλληψη, την κράτηση και σε κάποιες περιπτώσεις την απέλασή τους πίσω στις χώρες τους, όπου οι ζωές τους βρίσκονταν σε κίνδυνο.

Οι περισσότεροι είχαν επιλέξει να μείνουν μακριά από προσφυγικούς καταυλισμούς, τους οποίους περιγράφουν ως «φυλακές» και «στρατόπεδα θανάτου». Καλύτερα να προσπαθήσει κανείς να διασχίσει τη Σαχάρα παρά να ζήσει για χρόνια υπό μόνιμη επιτήρηση, είπε ο Γιόνας.

Τον Μάρτιο του 2023 εκδικάστηκε στη Βρετανία η πρώτη υπόθεση παράνομου εμπορίου οργάνων, με έναν νιγηριανό πολιτικό, τη γυναίκα του και έναν μεσάζοντα να καταδικάζονται για συνωμοσία μετά την προσπάθειά τους να φέρουν στη χώρα έναν συμπατριώτη τους και να πάρουν τον νεφρό του.

Όπως έγραψε στην απόφασή του ο δικαστής, «η εμπορία ανθρώπων μέσω διεθνών συνόρων για τη συλλογή των οργάνων τους είναι μια μορφή δουλείας. Αντιμετωπίζει τα ανθρώπινα όντα και τα μέρη του σώματός τους ως εμπορεύματα προς αγορά και πώληση. Είναι ένα εμπόριο που βασίζεται στην ανθρώπινη φτώχεια, τη δυστυχία και την απόγνωση».

Από το στρατόπεδο στο χειρουργείο

Ο Γιόνας στρατολογήθηκε στην Ερυθραία όταν ήταν 14 ετών και εστάλη στο στρατόπεδο του Σάβα, διαβόητο για τη σκληρή εκπαίδευση, την πειθαρχία, τη φυσική τιμωρία και τα καταναγκαστικά έργα.

Μια νύχτα τον Σεπτέμβριο του 2012, ένας διακινητής που είχαν πληρώσει οι γονείς του έβγαλε τον Γιόνας από το στρατόπεδο και τον άφησε να περάσει μόνος του το συρματόπλεγμα στα σύνορα με το Σουδάν. Από τα σύνορα έφτασε κοντά στο Χαρτούμ όπου βρήκε διακινητή για να διασχίσει τη Μεσόγειο. Το ταξίδι θα ήταν ακριβό και δύσκολο αλλά δεν είχε τίποτα να χάσει.

«Είναι το τελευταίο πράγμα που θέλεις να κάνεις. Για εμένα όμως δεν υπήρχε άλλος τρόπος»

Αφότου διέσχισε τη Σαχάρα και έφτασε στην Λιβύη το 2018 επιβιβάστηκε σε μια βάρκα με δεκάδες άλλους μετανάστες, εντοπίστηκαν όμως από τη λιβυκή ακτοφυλακή και μεταφέρθηκαν σε ένα από τα διαβόητα κέντρα κράτησης μεταναστών της χώρας. Χρειάστηκε να ζητήσει 7.000 δολάρια από συγγενείς του στην Ευρώπη για να δωροδοκήσει έναν φύλακα και να το σκάσει.

Έφτασε άφραγκος στο Κάιρο και αναγκάστηκε να δανειστεί 30.000 λίρες, περίπου 560 ευρώ, από τοκογλύφους που σύντομα άρχισαν να τον απειλούν. Σε μια υπαίθρια αγορά της πόλης γνώρισε τελικά τον Άλι, τον μεσάζοντα, ο οποίος του έταξε 10.000 δολάρια για έναν νεφρό.

«Είναι το τελευταίο πράγμα που θέλεις να κάνεις. Για εμένα όμως δεν υπήρχε άλλος τρόπος» είπε ο Γιόνας.

Η επέμβαση πραγματοποιήθηκε σε κλινική έξω από την Αλεξάνδρεια τον Νοέμβριο του 2018. Μετά ξύπνησε μόνος και ζαλισμένος σε ένα δωμάτιο και φώναζε για ώρες πριν η πόρτα τελικά ανοίξει. Του έδωσαν δύο παυσίπονα και ο Άλι τον πήγε σε ένα διαμέρισμα στο Κάιρο όπου ανέρρωσε για δύο εβδομάδες υπό συνεχή επιτήρηση.

Τελικά του έδωσαν μόνο 6.000 δολάρια, τα οποία του έφταναν για να ξεχρεώσει αλλά όχι για να πληρώσει τα 3.5000 δολάρια που χρειαζόταν για την επόμενη προσπάθεια να φτάσει στην Ευρώπη.

Πήγε στην αστυνομία να καταγγείλει τον Άλι, εκεί όμως του είπαν ότι ως παράτυπος μετανάστης θα μπορούσε να συλληφθεί.

Ταρίφα

Πολλοί από τους μεσολαβητές στους οποίους έχει μιλήσει ο Κόλουμπ δεν θεωρούν ότι κάνουν κάτι κακό –είναι απλά μέρος ενός διεφθαρμένου ιατρικού συστήματος και μιας αγοράς που λειτουργεί με βάση την προσφορά και τη ζήτηση.

«Στο Σουδάν μπορεί να πουλούσαν έναν νεφρό για 5.000 δολάρια. Στο Κάιρο θα ζητούσαν περισσότερα».

Ο Χακίμ, σουδανικής καταγωγής, αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες όταν αποφάσισε να μπει στη δούλεψη του θείου του στην Αίγυπτο, εμπόρου οργάνων με διασυνδέσεις σε Σαουδική Αραβία, Ομάν και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι πελάτες του είναι από την Αίγυπτο, από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αμερική.

Ο Χακίμ είδε μια μεγάλη ευκαιρία τον Μάρτιο του 2004 όταν η σουδανική κυβέρνηση ξεκίνησε επιχείρηση εναντίον των ανταρτών στο Νταρφούρ, με αποτέλεσμα να εκτοπιστούν χιλιάδες άνθρωποι. Οι άνθρωποι του κυκλώματος ανέλαβαν να εντοπίζουν τους πιο απελπισμένους κατοίκους.΄

«Σκέφτηκα ότι βρίσκονται σε πολύ δύσκολη κατάσταση» είπε ο Χακίμ. «Μπορεί να πουλούσαν έναν νεφρό για 5.000 δολάρια. Στο Κάιρο θα ζητούσαν περισσότερα».

Στις Φιλιππίνες και την Κολομβία, οι τιμές ξεκινούν από τα 2.000 δολάρια για έναν νεφρό, ενώ σε χώρες όπως το Ισραήλ και η Τουρκία μπορεί να κυμαίνονται από τα 10 έως τα 20 χιλιάδες δολάρια.

Για τον δε πελάτη, τον λήπτη του μοσχεύματος, η τιμή μιας μεταμόσχευσης στη μαύρη αγορά κυμαίνεται από 20 έως 200 χιλιάδες δολάρια.

Ο Χακίμ λέει ότι νοιάζεται για τους δωρητές του –όπως λέει φροντίζει πάντα να τους πληρώνει, σε αντίθεση με άλλους μεσάζοντες που πληρώνουν λιγότερα ή καθόλου.

Αυτό έπαθε η Χίμπα, ανύπαντρη μητέρα από το Σουδάν, που μίλησε στον Κόλουμπ στο Κάιρο τον Μάρτιο του 2020. Είχε πουλήσει το νεφρό της για χάρη της κόρης της. Της είχαν υποσχεθεί 10.000 δολάρια αλλά πήρε μόνο 4.000.

Όταν ανέρρωσε από την επέμβαση, πήγε στην κλινική να πληρωθεί. Εκεί όμως της θύμισαν ότι είχε υπογράψει έγγραφα στα οποία δήλωνε ότι προσέφερε δωρεάν τον νεφρό της ως δωρεά.

Αυτό θα ήταν αρκετό για να καλυφθούν νομικά αυτοί που οργάνωσαν τη μεταμόσχευση. Κι αν η Χίμπα αποφάσισε να τους καταγγείλει, θα μπορούσε να συλληφθεί με κατηγορία σε βαθμό εγκλήματος.