Οι γνωστές και άγνωστες γυναίκες που επαναστάτησαν ενάντια στους ναζί – «Ο Χίτλερ είναι ηλίθιος»

Μια έκθεση στο Βερολίνο αποτίει φόρο τιμής στις μικρές πράξεις αντίστασης άγνωστων και γνωστών γυναικών που ανήκαν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις και διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να αντιμετωπίσουν το τέρας που λέγεται εθνικοσοσιαλισμός.

«Η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία περιόρισε τις γυναίκες στο ρόλο της μητέρας και της νοικοκυράς»

Η Sophie Scholl έγραψε μια λέξη στο πίσω μέρος του κατηγορητηρίου που την καταδίκασε σε θάνατο: «ελευθερία». Η ιστορία αυτής της φοιτήτριας που υπερασπίστηκε τις ιδέες της ενάντια στο καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές της ναζιστικής Γερμανίας.

Η νεαρή γυναίκα ήταν μέλος μιας ομάδας που ονομαζόταν «Λευκό Ρόδο», η οποία μοίραζε φυλλάδια με μηνύματα κατά του Τρίτου Ράιχ, μέχρι που την ανακάλυψε η Γκεστάπο. Όλα τα μέλη της καταδικάστηκαν σε θάνατο με γκιλοτίνα. Η Sophie ήταν μόλις 21 ετών. Σήμερα, σχεδόν σε κάθε γερμανική πόλη, υπάρχει ένα σχολείο με το όνομά της, καθώς έχει γίνει ένα ισχυρό σύμβολο της αντίστασης.

«Ντροπή για τη γερμανική ιστοριογραφία»

Όταν οι Γερμανοί θυμούνται τις γυναίκες που επαναστάτησαν κατά του εθνικοσοσιαλισμού, σκέφτονται τη Scholl ή τη Marlene Dietrich, τη σταρ του Χόλιγουντ που χρησιμοποίησε τη φήμη της για να πει στον κόσμο τι είδους κτήνος ήταν ο Χίτλερ. Αλλά υπήρχαν εκατοντάδες γυναίκες από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και ιδεολογίες που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να πολεμήσουν τον φασισμό.

Ενώ ο ρόλος των ανδρών στην αντίσταση είναι πλήρως καταγεγραμμένος, ο ρόλος των γυναικών ήταν πάντα λιγότερο γνωστός, κάτι που ο Γιοχάνες Τούχελ, διευθυντής του Κέντρου Μνήμης της Γερμανικής Αντίστασης, περιγράφει ως «ντροπή για τη γερμανική ιστοριογραφία». «Μετά τον πόλεμο, η απροθυμία των γυναικών να καταθέσουν επιβαρύνθηκε από την έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους της ακαδημαϊκής έρευνας», σημειώνει μιλώντας στην εφημερίδα El Pais.

Η έκθεση «Γυναίκες στην αντίσταση κατά του εθνικοσοσιαλισμού», η οποία θα παρουσιαστεί στο Βερολίνο έως τον Νοέμβριο, είναι ένας τρόπος να διακανονιστεί αυτό το ιστορικό χρέος, φέρνοντας στην επιφάνεια ιστορίες γυναικών που είχαν μείνει στην αφάνεια. Τα πορτραίτα τους εκτίθενται τώρα στην πρόσοψη του κέντρου, ενός μνημειακού συγκροτήματος που χτίστηκε από τους ναζί μακριά από το τουριστικό Βερολίνο.

Το κτίριο είναι ο χώρος όπου πριν από 80 χρόνια εκτελέστηκαν ο συνταγματάρχης Κλάους Σενκ φον Στάουφενμπεργκ και άλλοι ηγέτες της αποτυχημένης συνωμοσίας της επιχείρησης «Βαλκυρία» τον Ιούλιο του 1944 με στόχο τη δολοφονία του Χίτλερ.

Η θέση των γυναικών

Οι γυναίκες που πολέμησαν στην αντίσταση ήταν από κόρες τραπεζιτών και υψηλόβαθμων στρατιωτικών μέχρι δασκάλες, γραμματείς, εικονογράφοι και οικιακές βοηθοί- από συνδικαλίστριες, αναρχικές, κομμουνίστριες και σοσιαλίστριες μέχρι καθολικές, προτεστάντισσες και μάρτυρες του Ιεχωβά. Η έκθεση περιλαμβάνει 32 πορτραίτα αντιπροσωπευτικά αυτής της ποικιλομορφίας, ενώ ο δικτυακός ιστότοπος Frauen im Widerstand προσφέρει πρόσβαση σε άλλα 300 πορτραίτα, με φωτογραφίες και διασωθέντα ντοκουμέντα, όπως επιστολές, καρτ-ποστάλ ή τις δικαστικές αποφάσεις κατά των συλληφθέντων.

«Η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία περιόρισε τις γυναίκες στο ρόλο της μητέρας και της νοικοκυράς», δήλωσε η υφυπουργός Πολιτισμού Claudia Roth στα εγκαίνια της έκθεσης: «Υποτίθεται ότι έπρεπε να μείνουν μακριά από την πολιτική, να κάνουν παιδιά και να τα μεγαλώνουν και να φροντίζουν την οικογένεια. Οι ηγετικές θέσεις στο κράτος, το κόμμα, την οικονομία και την κοινωνία ήταν αποκλειστικά για τους άνδρες».

Η νοικοκυρά Elise Hampel, μαζί με τον σύζυγό της Otto, σκόρπισαν εκατοντάδες καρτ ποστάλ σε όλο το Βερολίνο καταγγέλλοντας την κυβέρνηση του Χίτλερ. Η περίπτωσή της ενέπνευσε το δημοφιλές μυθιστόρημα «Μόνος στο Βερολίνο» του Χανς Φαλάντα, το οποίο έχει μεταφερθεί πολλές φορές στον κινηματογράφο. Η κομμουνίστρια δασκάλα Hilde Radusch και η σύντροφός της, Else Klopsch, αψήφησαν τις αρχές προσφέροντας βοήθεια στους Εβραίους.

Άλλοι συμμετείχαν σε ευρύτερα δίκτυα. Η Freya von Moltke, κόρη τραπεζίτη, συμμετείχε μαζί με τον σύζυγό της στον Circle Kreisau, μια ομάδα σοσιαλιστών και συντηρητικών που συζητούσαν για το πώς θα αναδιοργανωθεί η Γερμανία μετά το τέλος του Τρίτου Ράιχ. Η γραμματέας Maria Terwiel, η εικονογράφος Elisabeth Schumacher, η γραμματέας Rose Schlösinger και η κομμουνίστρια υπάλληλος Hilde Coppi (η ζωή της οποίας γυρίστηκε ταινία φέτος) συνεργάστηκαν με τις ομάδες αντίστασης κατά των ναζί που ονομάζονταν Κόκκινη Ορχήστρα, οι οποίες υποκινούσαν την πολιτική ανυπακοή, βοηθούσαν Εβραίους και αντιφρονούντες να διαφύγουν και παρείχαν πληροφορίες στους Συμμάχους.

«Ανελέητη καταστολή κάθε κριτικής του συστήματος»

Κάποιες γυναίκες, επέλεξαν να ασκήσουν δημοσίως δριμεία κριτική στον Χίτλερ. Ένα τρανταχτό παράδειγμα, είναι η ένθερμη αντιναζίστρια μοδίστρα Elfriede Scholz, αδελφή του Erich Maria Remarque (συγγραφέας του αντιπολεμικού μυθιστορήματος «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο» (το οποίο ενέπνευσε την ομώνυμη ταινία του 2022), το οποίο απαγορεύτηκε από τους ναζί, η οποία αποκάλεσε τους Γερμανούς στρατιώτες βοοειδή προς σφαγή και ευχήθηκε τον θάνατο του Χίτλερ ενώ μιλούσε με έναν πελάτη. Λίγο αργότερα, παραδόθηκε.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ιστορία της Μάρλεν Ντίτριχ. Έγινε είδωλο του Χόλιγουντ και έδρασε κατά του Τρίτου Ράιχ: αφοσιώθηκε στην οργάνωση της μετανάστευσης των Εβραίων και των πολιτικά διωκόμενων και χρηματοδότησε τον αγώνα κατά των ναζί. «Παιδιά, μη θυσιάζεστε! Ο πόλεμος είναι μαλ@κία και ο Χίτλερ είναι ηλίθιος», είπε στους στρατιώτες της Βέρμαχτ το 1944.

Η αντιστασιακή δράση έγινε εξαιρετικά επικίνδυνη από το χειμώνα του 1942-1943 και μετά. Η ήττα των στρατευμάτων του Ράιχ από τον σοβιετικό στρατό στην καθοριστική μάχη του Στάλινγκραντ σηματοδότησε μια περαιτέρω κλιμάκωση της καταστολής στη Γερμανία. Η ναζιστική ηγεσία ήθελε να διατηρήσει την εσωτερική σταθερότητα με κάθε κόστος.

«Από τότε και μετά, οι περισσότερες θανατικές ποινές κατά γυναικών ήταν για τη λεγόμενη ανατροπή των αμυντικών δυνάμεων. Στην πραγματικότητα, πίσω από αυτή την κατηγορία κρυβόταν η ανελέητη καταστολή κάθε κριτικής του συστήματος», εξηγεί ο Tuchel στην El Pais. Δραστηριότητες που προηγουμένως τιμωρούνταν με φυλάκιση, τώρα επέφεραν τη θανατική ποινή. Αυτό και άλλα νομικά τεχνάσματα χρησιμοποιήθηκαν για την καταδίκη τους σε θάνατο. Το 1942 καταδικάστηκε και αποκεφαλίστηκε η Elisabeth Schumacher, ενώ το 1943 ακολούθησαν οι Scholl, Hampel, Terwiel, Scholz, Coppi και Schlösinger.

Άλλοι, όπως οι Von Moltke, Radusch και Klopsch, κατάφεραν να γλιτώσουν την καταδίκη ή τη σύλληψη. Η αριστοκράτισσα Erika von Tresckow, η οποία συνεργάστηκε με τον σύζυγό της στρατηγό Henning von Tresckow στη συνωμοσία Valkyrie για τη δολοφονία του Χίτλερ, έπεισε τις αρχές ότι δεν γνώριζε τίποτα για τη συνωμοσία εναντίον του Φύρερ.

*Με πληροφορίες από: El Pais | Elena G. Sevillano | Κεντρική φωτογραφία θέματος: frauen-im-widerstand