Σπυρίδων Μαρινάτος: Eδώ τελειώνει μια εποχή

Aκρωτήρι (στην εκκλησία, 4.10.1974)

Μαζευτήκαμε εδώ τιμώντας τη μνήμη ενός μεγάλου ανθρώπου.

Το πέρασμα μιας ανθρώπινης ψυχής από τη ζωή στο θάνατο είναι πάντοτε μία βαθιά θλίψη, μα εδώ είναι κάτι πιο μεγάλο. Εδώ είναι η φυγή στην αθανασία του μεγαλύτερου αρχαιολόγου της εποχής μας, ενός ονόματος από τα πιο μεγάλα όλων των εποχών. Άνδρας γνωστός και θαυμαζόμενος σ’ όλο τον πολιτισμένο κόσμο.

Ο Μαρινάτος στο γραφείο του, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης

Το κύμα της ταραχής και της λύπης μας άρχισε στο Ακρωτήρι, και φουσκώνει εδώ, ανάμεσα στην οικογένειά του, και ανάμεσα σ’ ανθρώπους που εργάστηκαν μαζί του αυτά τα οχτώ χρόνια. Μα το κύμα ξεχύνεται σ’ όλη τη Σαντορίνη, φθάνει στην Αθήνα, πλημμυρίζει όλη την Ελλάδα, και δεν σταματά εκεί. Προχωρεί πιο πέρα, στις ακαδημίες και στα πανεπιστήμια όλης της Ευρώπης, και έξω από την Ευρώπη. Και υπάρχουν πολλοί άνθρωποι σε πολλές χώρες που άκουσαν το θλιβερό μαντάτο και αναλογίστηκαν «εδώ τελειώνει μια εποχή», όπως αναρωτήθηκε ο Shakespeare στον «Άμλετ» When shall we look upon his like again? (σ.σ. Πότε θα ξαναδούμε έναν όμοιόν του;)

Ο Μαρινάτος στο γραφείο του περί το 1928

Η ταραχή και η λύπη είναι πολύ νωπές στο μυαλό μας, και είναι νωρίς να φροντίσουμε για ανακούφιση. Μα ίσως θα μπορούσαμε να βρούμε λίγη. Μαλακός ήταν ο θάνατος, όταν ήρθε, χωρίς συναίσθηση, χωρίς πόνο, στην ώρα της δουλειάς του –όπως θα το θέλαμε όλοι μας–, στον τόπο που αγαπούσε και που τον έκανε περίφημο σ’ όλο τον κόσμο, στην κορυφή των πνευματικών δυνάμεών του, στην κορυφή της επιτυχίας και ευτυχίας του. Μα η ανακούφιση έρχεται ακόμα από τη σκέψη όλων όσα έφτιαξε για να ζήσουν μετά απ’ αυτόν. Πόσοι περίφημοι τόποι στην Ελλάδα είναι δεμένοι για πάντα με τ’ όνομά του. Έπειτα, μια ζωή ακούραστης δημιουργίας στεφανώθηκε από την εκπλήρωση του ονείρου που το πρωτόδε στην Κρήτη, εδώ και σαράντα χρόνια, σκάβοντας τον Αμνισό, που τον οδήγησε σ’ ένα άλλο όνειρο – στις ανακαλύψεις του Ακρωτηρίου, που θεωρούνται παγκόσμια σαν μοναδικές, σαν οι πιο σπουδαίες, οι πιο ενδιαφέρουσες ιστορικά, στην εποχή μας. Το όνομά του θα ζήσει σ’ αυτόν τον τόπο για πάντα, και στις καρδιές μας θα ζήσει όσο θα χτυπάνε.

Ο Μαρινάτος στον αρχαιολογικό χώρο του Μαραθώνα (προϊστορικοί τύμβοι Βρανά) το Μάιο του 1970

Μίλησα για ένα μεγάλο άνδρα. Στο τέλος θα ’θελα να πω κάτι προσωπικά για έναν καλόν άνθρωπο και φίλο. Γνώρισα τον καθηγητή Μαρινάτο πολλά χρόνια. Ζήτησα τη βοήθειά του, τη συμβουλή του. Γνώρισα τη ζέστα της καρδιάς του. Είδα την ευτυχία αυτού και της γυναίκας του, και εδώ και στην Αγγλία. Τον είδα πολλές φορές να δουλεύει στο Ακρωτήρι. Τον άκουσα, έμαθα απ’ αυτόν. Ήμουν κοντά του όταν πέθανε, και μαζί του κάτι πέθανε μέσα μου.

Ο Μαρινάτος στο Ακρωτήρι Θήρας το 1974

Λέω αυτό προσωπικά, αλλά δεν είναι μόνο προσωπικά. Πιστεύω ότι αντιπροσωπεύω, όπως πρέπει σήμερα, πάρα πολλούς άνδρες και γυναίκες στη χώρα μου. Η Αγγλική Ακαδημία είχε την τιμή να τον περιλάβει στους επιτίμους εταίρους της, και η Αγγλική Σχολή στην Αθήνα ποτέ δεν είχε έναν τόσο καλό φίλο. Θρηνούμε όλοι για τη μεγάλη μας απώλεια. Και τελειώνω με τα λόγια της Εκάβης όταν θρηνούσε για τον Έκτορα στην Ιλιάδα (Ω 749-750) του Ομήρου:

ἦ μὲν μοι ζωός περ ἐὼν φίλος ἦσθα θεοῖσιν·
οἳ δ’ ἄρα σεῦ κήδοντο καὶ ἐν θανάτοιό περ αἴσῃ.

(σ.σ. και όταν μου εζούσες, οι θεοί, γλυκέ μου, σ᾽ αγαπούσαν και τώρα μες στον θάνατον ακόμη σε λυπούνται, μεταφράζει ο Ιάκωβος Πολυλάς)

*Αυτός ήταν ο επικήδειος που είχε εκφωνήσει ο Denys Page αποχαιρετώντας το φίλο του Σπυρίδωνα Μαρινάτο στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης (Θήρας), πριν από μισό σχεδόν αιώνα.

Ο σερ Denys Page (1908-1978), διαπρεπής κλασικός φιλόλογος (δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Καίμπριτζ) και εξαίρετος ελληνιστής, ήταν πρόεδρος της Βρετανικής Ακαδημίας όταν πέθανε ο Μαρινάτος.

Ο Page (αριστερά) και ο Μαρινάτος το 1971

Ο σπουδαίος αρχαιολόγος και ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μαρινάτος, ένας από τους θεμελιωτές της μινωικής αρχαιολογίας, γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά (στην περιοχή του Ληξουρίου) στις 17 Απριλίου 1901 (σ.σ. απαντά ως ημερομηνία γεννήσεώς του και η 3η Νοεμβρίου) και απεβίωσε συνεπεία δυστυχήματος στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου Θήρας την 1η Οκτωβρίου 1974.

Ο Μαρινάτος στο Ακρωτήρι Θήρας το 1974

Σύμφωνα με την επιθυμία του, ο Μαρινάτος κηδεύτηκε στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου.

Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του Σπυρίδωνος Μαρινάτου, ο οποίος τέτοιες μέρες πριν από 57 ολόκληρα χρόνια είχε γνωστοποιήσει στο κοινό την ανακάλυψη του προϊστορικού οικισμού στο Ακρωτήρι Θήρας (στις 15 Σεπτεμβρίου 1967 είχε προβεί στην επίσημη ανακοίνωση της ανακάλυψης και την επομένη, 16η Σεπτεμβρίου, είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Το Βήμα» ένα βραχύ σημείωμα-έκθεση «διά το ιστορικόν των γενομένων ανασκαφών»).

Το προεκτεθέν κείμενο του επικηδείου και το σύνολο των φωτογραφιών του παρόντος άρθρου προέρχονται από το χρονογραφικό και ιστοριοδιφικό δελτίο της Αρχαιολογικής Εταιρείας «Ο Μέντωρ» (τεύχος 111, Απρίλιος 2015, αφιέρωμα στη μνήμη και το έργο Σπυρίδωνος Μαρινάτου).

Στην κεντρική φωτογραφία εικονίζεται ο Μαρινάτος στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου Θήρας το 1969.