Αρκτική, μια «βόμβα υδραργύρου»;

Εδώ και χιλιετίες η Αρκτική «κλειδώνει» επιβλαβή αέρια και τοξικά μέταλλα στο πέρμαφροστ, το μόνιμα παγωμένα υπέδαφός της, λειτουργώντας ως ασπίδα προστασίας για τον πλανήτη.

Έπειτα όμως από δεκαετίες αδιάλλακτης εξάρτησης της οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα, η ανθρωπογενής και ταχέως επιδεινούμενη κλιματική κρίση αλλάζει τα δεδομένα.

Καθώς η μέση θερμοκρασία της γης αυξάνεται, οι πάγοι στην Αρκτική συνεχίζουν να λιώνουν με ταχείς ρυθμούς, φέρνοντας στην επιφάνεια νέες απειλές.

Μια από αυτές, όπως διαπιστώνεται, είναι ο υδράργυρος.

Το μέταλλο απαντάται φυσικά στο περιβάλλον, συνήθως σε ασφαλείς περιεκτικότητες σε ορυκτά υλικά, χωρίς να εγκυμονεί κάποιο σοβαρό κίνδυνο.

Όμως, στον μόνιμα παγωμένο έδαφός της, η Αρκτική έχει συγκεντρώσει και φυλάξει για ολόκληρους αιώνες αποθέματα υδραργύρου, που η υπερθέρμανση του πλανήτη απειλεί πια να απελευθερώσει στο περιβάλλον.

«Θα μπορούσε να υπάρχει αυτή η γιγαντιαία βόμβα υδραργύρου στην Αρκτική, που περιμένει να εκραγεί», προειδοποιεί χαρακτηριστικά ο Τζος Γουέστ, καθηγητής Γεωεπιστημών και Περιβαλλοντικών Σπουδών στο Κολλέγιο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών Dornsife του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας (USC).

Είναι ένας από τους επιστημονικούς συντάκτες πρόσφατης αποκαλυπτικής μελέτης, που καταδεικνύει ότι τα επίπεδα του σχετικού κινδύνου για την υγεία και το περιβάλλον είναι σαφώς υψηλότερα, απ’ ότι είχε έως τώρα καταγραφεί.

Πολλώ μάλλον τώρα που η Αρκτική θερμαίνεται τέσσερις φορές ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Ήδη επιστήμονες προειδοποιούν ότι οι θαλάσσιοι πάγοι της θα μπορούσαν να εξαφανιστούν εντελώς κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου από τη δεκαετία του 2030 και ίσως για όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού μέχρι τη δεκαετία του 2050.

Μια εν υπνώσει απειλή

Μέσω των φυσικών ρευμάτων αέρα, οι ρύποι τείνουν να μετακινούνται προς υψηλότερα γεωγραφικά πλάτη.

Κάπως έτσι, λοιπόν, με την πάροδο των αιώνων, συσσωρεύτηκαν στο παγωμένο έδαφος στην Αρκτική αποθέματα υδραργύρου -η ποσότητα του οποίου εκτιμάται ότι, λόγω της καύσης άνθρακα, έχει εν γένει επταπλασιαστεί στην ατμόσφαιρα τα τελευταία 500 χρόνια.

Το τοξικό μέταλλο απορροφάται από τα φυτά, τα οποία στη συνέχεια εναποθέτουν την τοξίνη στο έδαφος, εξηγεί το Yale Environment 360.

Έτσι σήμερα το πέρμαφροστ στην Αρκτική «μπορεί να περιέχει περισσότερο υδράργυρο από την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και κάθε ζωντανό οργανισμό μαζί», επισημαίνει.

Για να προσδιορίσουν το μέγεθος της νέας απειλής από τον θαμμένο υδράργυρο και το λιώσιμο των πάγων, οι ερευνητές πήραν δείγματα σε μεγαλύτερα -απ’ ότι σε προηγούμενες έρευνες- βάθη του μόνιμου πάγου.

Επικέντρωσαν τη μελέτη τους γύρω από δύο χωριά στην Αλάσκα και στις όχθες ποταμών, προκειμένου να πάρουν όσο το δυνατόν πιο ακριβείς μετρήσεις.

Ανέλυσαν ιζήματα, αξιοποιώντας βαθύτερα στρώματα εδάφους.

«Αυτή η μέθοδος προσφέρει μια πιο ακριβή εικόνα για το πόσος υδράργυρος απελευθερώνεται και πόσος περισσότερος θα μπορούσε ακόμη να διαφύγει, καθώς το μόνιμο στρώμα πάγου της Αρκτικής συνεχίζει να λιώνει», αναφέρουν στη μελέτη.

Τα ευρήματα έδειξαν υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με προηγούμενες μελέτες.

Συνδύασαν τα δεδομένα με μετρήσεις από δορυφόρους για τον ποταμό Γιούκον, συνολικού μήκους 3.700 χιλιομέτρων.

Διατρέχοντας την Αλάσκα προς τη Βερίγγειο Θάλασσα, διαβρώνει το μόνιμο στρώμα πάγου κατά μήκος των όχθεών του και μεταφέρει ιζήματα προς τα κάτω.

Ζητούμενο των δορυφορικών μετρήσεων ήταν πώς και πόσο γρήγορα θα μπορούσε να αλλάξει πορεία ο ποταμός Γιούκον τα επόμενα χρόνια, διαβρώνοντας ακόμη περισσότερες περιοχές που είναι γεμάτες υδράργυρο.

Αλλά το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο εκεί…

Μακροπρόθεσμος εφιάλτης

Αν και ο υδράργυρος που απελευθερώνεται από το λιώσιμο του μόνιμου πάγου της Αρκτικής δεν αποτελεί άμεση τοξική απειλή, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι οι επιπτώσεις θα αυξηθούν με την πάροδο του χρόνου.

Κατ’ αρχάς θα μπορούσε να έχει σοβαρά αρνητικές συνέπειες στην υγεία περίπου πέντε εκατομμυρίων ανθρώπων, που ζουν σε αυτά τα ψυχρά κλίματα.

Ως μεγαλύτερος κίνδυνος δεν θεωρείται το πόσιμο νερό, αλλά η τροφική αλυσίδα, καθώς ποσότητες υδραργύρου συσσωρεύονται σταδιακά σε ψάρια και σε ζώα.

Θα μπορούσε επίσης να καταστρέψει τοπικές οικονομίες, που βασίζονται στην αλιεία και στο κυνήγι.

Προς το παρόν μένει πάντως να μελετηθεί πιο προσεκτικά η συνολική διαδικασία της διάβρωσης, καθώς οι ορμητικοί ποταμοί, όπως ο Γιούκον, ξαναθάβουν στα ιζήματα μέρος του υδραργύρου.

«Η συνεκτίμηση όλων αυτών των παραγόντων θα μας δώσει μια πιο ακριβή εκτίμηση των συνολικών ποσοτήτων που θα μπορούσαν να απελευθερωθούν, καθώς το πέρμαφροστ θα συνεχίζει να λιώνει τις επόμενες δεκαετίες», εξηγεί η Ίζαμπελ Σμιθ, υποψήφια διδάκτωρ του USC Dornsife και μέλος της επιστημονικής συντακτικής ομάδας της μελέτης.

Τα καλά νέα, όπως προκύπτει από την μελέτη, είναι ότι η δηλητηρίαση από υδράργυρο δεν αποτελεί απαραίτητα άμεση απειλή.

Όμως αυτή είναι μόνο μια πτυχή των κινδύνων από το λιώσιμο των πάγων, πέραν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Ως γνωστόν, εξάλλου, το πέρμαφροστ περιέχει επίσης τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου -αμφότερα αέρια του θερμοκηπίου- καθώς και παθογόνους μικροοργανισμούς, που θα μπορούσαν επίσης να απελευθερωθούν, καθώς το μόνιμα παγωμένο έδαφος της Αρκτικής ξεπαγώνει.

Όχι τυχαία, λοιπόν, η διατήρησή του χαρακτηρίζεται -κλιματικά και όχι μόνο- σημείο καμπής.