Η τρελή ιστορία του περιοδικού Mad, του σατιρικού, αντικαθεστωτικού εντύπου που ενίσχυσε την κριτική σκέψη

Τον Μάρτιο του 1976, ένα σπουδαίο αμερικανικό πορτρέτο έκανε το ντεμπούτο του σε ένα κοινό που το λάτρεψε. Ήταν μια αλλιώτικη προσέγγιση του Τζορτζ Ουάσινγκτον, κατά κάποιο τρόπο.

Εμπνευσμένη από τo Athenaeum, τον πίνακα του 1796 του Gilbert Stuart που υπάρχει στο χαρτονόμισμα του ενός δολαρίου και δείχνει τον Ουάσινγκτον με πρησμένα, ερμητικά κλειστά χείλη λόγω μιας νέας οδοντοστοιχίας που δεν του ταίριαζε καλά, η φρέσκια έκδοση του 1976 είχε ένα χαμόγελο με κενό δόντι, άμεσα αναγνωρίσιμο από τους ατίθασους μαθητές των γυμνασίων της Αμερικής.

Εξίσου αναγνωρίσιμο ήταν και το κενό βλέμμα που τα ίδια παιδιά ήξεραν ότι προκαλούσε την αποστομωτική ερώτηση «Me Worry?» («Με Βλέπεις να Ανησυχώ;»).

Photo: Wikimedia Commons

Μια αλλιώτικη προσέγγιση του Τζορτζ Ουάσινγκτον / Photo: Ebay

Photo: hipstamp.com

Διαπόμπευε τη μαζική κουλτούρα

Σχεδιασμένη από τον 80χρονο εικονογράφο Norman Mingo, η μασκότ του περιοδικού Mad Alfred E. Neuman κοσμούσε το εξώφυλλο του τεύχους 181 με μια υπέροχη, αλλόκοτη περούκα. Είναι ένα από τα 275 πρωτότυπα σχέδια -μαζί με 150 φυσικά αντικείμενα- που εκτίθενται στο «What, Me Worry? The Art and Humor of Mad Magazine», μια έκθεση που θα διαρκέσει έως τις 27 Οκτωβρίου στο Norman Rockwell Museum στη δυτική Μασαχουσέτη.

Καλύπτει ολόκληρη την 72χρονη ιστορία του περιοδικού Mad, με έμφαση στην περίοδο από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν το περιοδικό διαπόμπευε τη μαζική κουλτούρα -τηλεόραση, ταινίες, πολιτική και άλλα-, βάζοντας τη σάτιρα στο μυαλό των νέων αναγνωστών του.

Τίποτα δεν ήταν εκτός ορίων στο Mad, το οποίο θα έφτανε στο αποκορύφωμα των ετήσιων πωλήσεών του στη δεκαετία του ’70 τα 2,5 εκατομμύρια τεύχη, προσφέροντας γέλιο και ικανοποίηση μέσω καρτούν, παρωδιών, σαρκαστικών χαρακτήρων και μιας ατελείωτης ροής αηδιαστικών αστείων.

«Αυτό ακριβώς έκανε το Mad. Έδειξε πόσο σημαντικό είναι να είσαι επιφυλακτικός απέναντι στους θεσμούς και τις λεγόμενες μορφές εξουσίας κάθε είδους»

Δείτε το βίντεο 

«Το Mad ενθάρρυνε αυτό που σήμερα αποκαλούμε κριτική σκέψη»

Το Mad έδωσε στους mainstream Αμερικανούς εφήβους την άδεια να ξύσουν δημίοσια τη μύτη τους και να δείξουν το μεσαίο δάχτυλο στους θεσμούς με έναν τρόπο που δεν είχε συμβεί ποτέ πραγματικά σε μαζική κλίμακα, μια σεισμική αλλαγή που θα είχε τεράστια επιρροή στην ποπ κουλτούρα μέσα από τα «Saturday Night Live», τον David Letterman, τον Conan O’Brien και το «Family Guy».

«Η έκθεση είναι το καλύτερο είδος περιπάτου στις αναμνήσεις, που ενθουσίασε τον συν-επιμελητή Steve Brodner, ο οποίος ενηλικιώθηκε στην ακμή του περιοδικού» γράφει ο Patrick Sauer στο Smithsonian.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη MAD (@mad.magazine)

«Το Mad ήταν ένας πολιτιστικός σεισμός»

«Στην περίοδο πριν χτυπήσει η εφηβεία, αρχίζεις να αποκτάς επίγνωση του εαυτού σου στον κόσμο, αρχίζεις να αμφισβητείς τους γονείς, τους δασκάλους, τους άλλους ενήλικες, και αυτό ακριβώς έκανε το Mad. Έδειξε πόσο σημαντικό είναι να είσαι επιφυλακτικός απέναντι στους θεσμούς και τις λεγόμενες μορφές εξουσίας κάθε είδους», λέει ο Brodner.

«Το Mad ήταν ένας πολιτιστικός σεισμός. Μας δέσμευσε να καταναλώνουμε με διαφορετικό τρόπο εφημερίδες, ταινίες, πολιτικές ομιλίες, διαφημίσεις, βιβλία κ.ο.κ.».

«Ήταν το πρώτο μέσο που μου είπε “αυτό είναι ένα μάτσο βλακείες που προσπαθούν να σου πουλήσουν για το δικό τους συμφέρον και δεν χρειάζεται να το αγοράσεις”. Το Mad ενθάρρυνε αυτό που σήμερα αποκαλούμε κριτική σκέψη», προσθέτει.

«Έμαθα να είμαι κριτικός κινηματογράφου διαβάζοντας το περιοδικό Mad»», λέει ο εικονογράφος Sam Viviano, ο οποίος έκανε το ντεμπούτο του στο Mad το 1981

Photo: Wikimedia Commons

Η ιστορία καταγωγής του αντιήρωα

Το περιοδικό Mad ξεκίνησε το 1947, όταν ο θάνατος του εκδότη Maxwell Gaines σε ναυτικό ατύχημα στα βόρεια της Νέας Υόρκης άφησε την εταιρεία Educational Comics στον 25χρονο γιο του, William Gaines.

Υπό τον Maxwell, τα κόμικς παρουσίαζαν ιστορίες επιστήμης, ζώων και εικονογραφημένες ιστορίες από τη Βίβλο. Όταν ανέλαβε ο William, άλλαξε γρήγορα ρότα στα «Διασκεδαστικά Κόμικς» (Entertaining Comics, EC για συντομία) και άρχισε να εκδίδει ρομαντικές ιστορίες, γουέστερν, επιστημονικής φαντασίας, πολέμου και τρόμου, με πιο χαρακτηριστικές τις Ιστορίες από την Κρύπτη (Tales From the Crypt).

Ωστόσο, ο νεότερος Gaines είχε στο μυαλό του κάτι περισσότερο από γέλιο και τρόμο: στα κόμικς της EC ήταν συνυφασμένα προοδευτικά ιδεώδη γύρω από τη φυλετική ισότητα, τον ειρηνισμό, τον περιβαλλοντισμό και τον υπαρξιακό τρόμο της πυρηνικής εποχής, για τον οποίο σπάνια μιλούσαν στην ήρεμη, κομφορμιστική δεκαετία του 1950.

Ως εκδότης, ο Gaines δημιούργησε μια ατμόσφαιρα που άφηνε τη δημιουργική του ομάδα καλλιτεχνών να ξεδιπλώνει τη σκέψη της όσο καυστικά φρικτή κι αν μπορούσε να γίνει

O William Gaines και η Mad ομάδα του / Photo: davehoekstra.com

Απόλυτη ελευθερία σκέψης και έκφρασης

Το Mad βρήκε γρήγορα κοινό και ο Gaines τοποθέτησε τον βετεράνο της EC Comics Al Feldstein στη θέση του εκδότη, μια θέση που θα κρατούσε για 29 χρόνια. Η νεκρολογία του Al Feldstein στους New York Times το 2014 τον περιέγραψε ως το καθοδηγητικό πνεύμα που «έδωσε στο Mad την ταυτότητά του ως ένα έξυπνο, σαρκαστικό και αναμφισβήτητα σπαζοκεφαλιάρικο περιοδικό».

Ο Feldstein έφτιαξε τον κατάλογο των καλλιτεχνών και των συγγραφέων- το προσωπικό πλήρους απασχόλησης ήταν μικρό, συχνά μόλις μισή ντουζίνα άτομα πάνω κάτω, οπότε σχεδόν όλοι οι συνεργάτες εργάζονταν ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Ο Gaines πλήρωνε καλά τους ελεύθερους επαγγελματίες, το Mad ήταν μια σταθερή παράλληλη δουλειά – επιπλέον, μπορούσαν να δουλεύουν από το σπίτι, κάτι που ήταν μοναδικό για την εποχή.

Ως εκδότης, ο Gaines δημιούργησε μια ατμόσφαιρα που άφηνε τη δημιουργική του ομάδα καλλιτεχνών να ξεδιπλώνει τη σκέψη της όσο καυστικά φρικτή κι αν μπορούσε να γίνει.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη MAD (@mad.magazine)

«Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν το περιοδικό να είναι αστείο»

«Δεν υπήρχαν κανόνες στο Mad. Ο καθένας έγραφε ό,τι ήθελε. Τώρα, το αν γινόταν δεκτό ήταν διαφορετικό πράγμα, αλλά ο Gaines μας άφηνε στις δικές μας τρελές ιδέες», λέει ο Dick DeBartolo (γνωστός και ως “Mad’s Maddest Writer”), ο οποίος συνεργάστηκε με το περιοδικό, με επιτυχία, το 1962 ως 17χρονος μαθητής λυκείου και στη συνέχεια εμφανίστηκε σε κάθε τεύχος για πάνω από 50 χρόνια.

«Έστειλα ένα φάκελο με αυτοκόλλητη σφραγίδα και έξι εβδομάδες αργότερα έλαβα ένα κομμάτι χαρτόνι με μια επιταγή 100 δολαρίων συρραμμένη πάνω του με ένα σημείωμα: “Νόμιζες ότι η ιστορία σου θα πήγαινε χαμένη;”».

«Ο Gaines ήταν μια πατρική φιγούρα για ένα μάτσο παιδιά, μερικές φορές παραβατικά, που δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα για να ευδοκιμήσουν οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς», λέει ο DeBartolo. «Το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν το περιοδικό να είναι αστείο. Η προσέγγισή του είναι ο λόγος που το Mad απογειώθηκε».

Ήταν o τρελός, τρελός, τρελός κόσμος του περιοδικού

«Έμαθα να είμαι κριτικός κινηματογράφου διαβάζοντας το περιοδικό Mad»», λέει ο εικονογράφος Sam Viviano, ο οποίος έκανε το ντεμπούτο του στο Mad το 1981 με ένα εξώφυλλο που συνδύαζε τον J.R. Ewing με τη μασκότ, τον Alfred E. Neuman, και στη συνέχεια διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής.

«Πηγαίνοντας δεκαετίες πίσω, το Mad είχε ψεύτικες διαφημίσεις που σφυροκοπούσαν την καπνοβιομηχανία και το πόσο απαίσια ήταν τα τσιγάρα. Ήταν μπροστά από την εποχή τους, λέγοντας: “Μην πιστεύετε αυτά που σας λένε για το κάπνισμα: Είναι αηδιαστικό, βλαβερό και σίγουρα δεν σας κάνει να δείχνετε όμορφοι”, με ξεκαρδιστικό τρόπο».

Ένα από τα πιο σημαντικά και αγαπημένα στοιχεία του περιοδικού έκανε το ντεμπούτο του τον Απρίλιο του 1964, στο τεύχος Νο 86, αυτό με το εξώφυλλο του «Άλφρεντ της Αραβίας»: το αναδιπλούμενο οπισθόφυλλο.

Ο θάνατος του Gaines το 1992, σε ηλικία 70 ετών, ήταν η αρχή της μακράς, αργής παρακμής της Mad. Δεν άργησαν να έρθουν οι «κουστουμάτοι» και να αρχίσουν να καθαρίζουν το μαγαζί

To Ελληνικό Mad / Photo: Flickr

Το αναδιπλούμενο εξώφυλλο

Η χαρακτηριστική ευφυΐα του σκιτσογράφου Al Jaffee μετέτρεψε το κεντρικό, τρίπτυχο εξώφυλλο του Playboy αλλά από την ανάποδη. Η «αναδίπλωση» απαιτούσε να γίνει ακριβώς αυτό στο εσωτερικό πίσω εξώφυλλο, το οποίο ο Gaines λάτρευε επειδή πίστευε ότι οι φανατικοί θα αγόραζαν δύο αντίτυπα: το ένα θα καταστρεφόταν και το άλλο θα διατηρούνταν παρθένο. Η πρώτη προσπάθεια του Jaffee, η πρώτη από τις 33 ασπρόμαυρες, ήταν κατασκευασμένη γύρω από την καυτή υπόθεση Λιζ Τέιλορ-Ρίτσαρντ Μπάρτον.

Οι αναδιπλούμενες σελίδες έγιναν έγχρωμες το 1968 και ο Jaffee τις έβγαζε μέχρι το 2020, όταν αποσύρθηκε σε ηλικία 99 ετών, έχοντας συμβάλει σε 500 από τα 550 συνολικά τεύχη του Mad.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη MAD (@mad.magazine)

Ταξίδια για… δουλειές

Δύο λόγοι για τους οποίους το Mad είχε τόσους πολλούς ισοβίτες εργαζόμενους ήταν η προσωπική τους αφοσίωση στον Gaines και η αγάπη τους για τα πολυτελή ταξίδια του. Ο Gaines έπαιρνε το προσωπικό και τους τακτικούς ανεξάρτητους συνεργάτες σε «περίτεχνες» διακοπές σε όλο τον κόσμο.

Το πρώτο ταξίδι, που έγινε το 1960, αφού έφτασε το ένα εκατομμύριο σε πωλήσεις, ήταν στην Αϊτή.

Περιελάμβανε μια στάση στο σπίτι του μοναδικού συνδρομητή του νησιού που είχε χάσει τη συνδρομή του. Ο Gaines φόρτωσε το πλήρωμα σε πέντε τζιπ και όλοι γονάτισαν στο γκαζόν του σπιτιού του, καθώς ο άνδρας λάμβανε μια κάρτα ανανέωσης. Ένας γείτονας είδε τη φασαρία και πήγε να δει τι γίνεται. Ο Gaines ανακοίνωσε με υπερηφάνεια ότι διπλασίασαν τη βάση των συνδρομητών τους από την Αϊτή.

Αυτό που ξεκίνησε ως εβδομαδιαία ταξίδια σε τροπικά νησιά εξελίχθηκε σε ολοκληρωμένες περιπέτειες πολλών εβδομάδων – τελικά με συζύγους και συντρόφους – στην Ιαπωνία, τη Γαλλία, τη Ρωσία και την Κένυα. Ούτε αυτά ήταν πραγματικά επαγγελματικά ταξίδια- όλα ήταν για διασκέδαση, ενθουσιασμό, αστεία (πιθανώς πολλά δε θα περνούσαν σήμερα), και πολύ φαγητό και ποτό.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη MAD (@mad.magazine)

Η εμφάνιση των «κουστουμάτων»

Ο θάνατος του Gaines το 1992, σε ηλικία 70 ετών, ήταν η αρχή της μακράς, αργής παρακμής της Mad. Ο DeBartolo λέει ότι δεν άργησαν να έρθουν οι «κουστουμάτοι» και να αρχίσουν να καθαρίζουν το μαγαζί, ξεκινώντας με όλα τα αυθεντικά έργα τέχνης στους τοίχους, τα οποία πιστεύει ότι πούλησαν για μερικά εκατομμύρια δολάρια.

Πάνε οι μέρες με το λευκό κρασί στον ψύκτη νερού και το τεράστιο κεφάλι του Κινγκ Κονγκ κρυμμένο πίσω από περσίδες στο γραφείο του αφεντικού.

Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970, η κυκλοφορία έπεσε κατακόρυφα και έφτασε στις 208.000 το 2001, όταν το περιοδικό έγινε έγχρωμο και άρχισε να δέχεται πραγματικές διαφημίσεις. Το 2017, ο εταιρικός ιδιοκτήτης του Mad, η DC Comics, μετέφερε τα γραφεία στο Burbank της Καλιφόρνια. Οι μισθοί μειώθηκαν, και κανείς από τους γηραιούς Νεοϋορκέζους δεν ενδιαφέρθηκε να κάνει τη δουλειά του στη Δυτική Ακτή. Έξι τεύχη κυκλοφόρησαν εκείνη τη χρονιά, αλλά το 2019, μετά από 67 χρόνια, τα τεύχη του Mad με πρωτότυπο περιεχόμενο έβαλαν επισήμως λουκέτο.

Τυπικά, το Mad εξακολουθεί να εκδίδεται, αλλά πρόκειται για ανακυκλωμένο υλικό από τις ένδοξες μέρες με νέα αναδίπλωση στο εξώφυλλο. Κρατάει πια τη θέση μιας εξειδικευμένης έκδοσης για τύπους σαν τον Bart Simpson που ονειρεύονταν να συναντήσουν τα είδωλά τους στο Mad και ξέμειναν στον προηγούμενο αιώνα.

*Η έκθεση «What, Me Worry?» παρουσιάζεται στο μουσείο Normal Rockwell, στο Στόκμπριτζ της Μασαχουσέτης, μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 2024.