Βούλα Δαμιανάκου: Η θυσία για το ιδανικό

Προκαλεί πάντα τον σεβασμό η θυσία για το ιδανικό, ιδιαίτερα όταν φτάνει μέχρι και αυτήν ακόμη την περιφρόνηση του θανάτου. Όταν άλλωστε ο χρόνος περάσει και κατασιγάσουν τα πάθη, που εμποδίζουν τους συγχρόνους να ξεχωρίσουν τον άνθρωπο από την ιδέα, την πράξη από την σκοπιμότητα που υπηρετεί, η βαρύτητα της ενέργειας, σαν πιστοποίηση απλώς ανθρώπινης παρουσίας, προσλαμβάνει ολόκληρη τη σημασία της. Και τέτοιες πράξεις αυτοθυσίας, που ενισχύουν την πίστη σου προς τον άνθρωπο, έχουν πλήθος να παρουσιάσουν οι πρόσφατες περιπέτειες της φυλής. Ανήκουν οι περισσότερες και πιο αξιομνημόνευτες, ίσως, σε ανθρώπους που, εκτελώντας αυτό που λογάριαζαν για χρέος τους, βάδιζαν προς τον θάνατο, χωρίς καν την ελπίδα της υστεροφημίας. Πρόσθετος λόγος να μη λησμονάμε το παράδειγμα που μας προσέφεραν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.9.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μερικούς από τους ήρωες αυτούς, που η ιστορία δεν θα καταδεχτεί ασφαλώς ούτε το όνομά τους να αναφέρει, φιλοδοξούν να «σώσουν» από την ανωνυμία ο κ. Βασίλης Ρώτας και η κ. Βούλα Δαμιανάκου με το βιβλίο τους «Μνημόσυνο». Μια σειρά από ποιήματα και πεζά, που το καθένα τους αναφέρεται και σε κάποιον νεκρό, από τους ήρωες της κατοχής, συνθέτουν τον τόμο. Οι στίχοι ανήκουν στον κ. Ρώτα και τα πεζά στη συνεργάτιδά του. Τα εμπνέει και τα δυο η φροντίδα ό,τι συνεκεντρώθη, σαν γνώση και εμπειρία προσωπική, να μη χαθή οριστικά.

Αυτό, ίσως, αλλά και η κοινότητα της σκοπιάς, είναι κείνο που δίνει την ενότητα στο βιβλίο, κι’ ας είναι γραμμένο από δυο συγγραφείς, που φυσικό είναι ο καθένας να διατηρεί τη δικιά του προσωπικότητα. Την εντύπωση αυτή της ενότητας επιτείνουν κάποια κοινά γνωρίσματα: Η απλότητα στην έκφραση, η επίμονη προσπάθεια ο λόγος να κρατηθή σε πλήρη αντιστοιχία με τα πράγματα, σε τρόπο που να ξεπερνιέται ο κίνδυνος της μεγαληγορίας (σ.σ. μεγαλοστομίας, πομπώδους λόγου χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο) και της κενής έκφρασης, που καραδοκεί σε παρόμοιες περιπτώσεις, η απουσία, τέλος, αυτού που αποκαλούμε «φιλολογία». Είναι φανερό ότι οι συγγραφείς διηγούνται πράγματα που οι ίδιοι έζησαν. Και είναι από μόνα τους τόσο εύγλωττα, ώστε κάθε τι το «επί πλέον» θα τα ψεύτιζε (σ.σ. ευτέλιζε).

Τα «πορτραίτα» της κ. Δαμιανάκου δίνουν συχνά την εντύπωση απλών σκίτσων ζωής, όπου μαζί με το «γεγονός» προβάλλονται σε πολύ χοντρές γραμμές κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά του πρωταγωνιστή. Όλα διατηρούν μια τέτοια αμεσότητα, που θα έλεγες ότι έχουν γραφεί την ίδια τη στιγμή που διαδραματιζόταν το «συμβεβηκός». Στους στίχους, εξ άλλου, του κ. Ρώτα συναντάμε τον ώριμο ποιητή, που η προσήλωσή του στο «λαϊκό», όπως το γνωρίζουμε από τη δημοτική ποίηση, δεν εξαφανίζει την προσωπικότητα του καλλιτέχνη. Ιδού ένα δείγμα γραφής του κ. Ρώτα: «Είχαμε ένα τριαντάφυλλο μπομπούκι — η αυγούλα το μισάνοιξε κι’ ευώδιασεν η μέρα — κι’ ευώδιασεν ο κήπος μας κι’ εμέθυσεν η αυλή μας — και σκανταλίστη ο άνεμος κι’ εζήλεψεν ο ήλιος — και φέρανε τα σύγνεφα και φέραν τον χειμώνα — κι’ εσβήσαν το χαμόγελο κι’ εμαύρισεν ο τόπος». Τόσο τα ποιήματα όσο και τα πεζά του «Μνημόσυνου» παραμένουν στη βαθύτερη ουσία τους μια «μαρτυρία» των τραγικών χρόνων της κατοχής. Και σ’ αυτό εντοπίζεται, νομίζω, και η αξία του βιβλίου.

*Κριτικό σημείωμα του σπουδαίου Βάσου Βαρίκα για το βιβλίο της Βούλας Δαμιανάκου και του Βασίλη Ρώτα «Μνημόσυνο» (Αθήνα, 1961).

Ο Βάσος Βαρίκας

Έφερε τον τίτλο «Οδυνηρές μνήμες» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου 1962.

Η συγγραφέας και μεταφράστρια Βούλα Δαμιανάκου διήγαγε ένα βίο ταραχώδη, με ενεργό συμμετοχή στα γράμματα και στους κοινωνικούς αγώνες, με αταλάντευτη πίστη στον αξιακό της κώδικα.

Η μανιάτισσα Δαμιανάκου έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και υπήρξε επί μακρόν σύντροφος και συνεργάτιδα του Βασίλη Ρώτα (1889-1977), μιας πολυσχιδούς και αξιομνημόνευτης προσωπικότητας (ποιητή, δοκιμιογράφου, μεταφραστή, θεατρικού συγγραφέα, θιασάρχη και σκηνοθέτη).

O Βασίλης Ρώτας στα ελεύθερα βουνά του ΕΑΜ (φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή)

Η Βούλα Δαμιανάκου απεβίωσε στις 19 Σεπτεμβρίου 2016, πλήρης ημερών.

Ο Βασίλης Ρώτας και η Βούλα Δαμιανάκου το 1953