Πάμπλο Νερούδα: Ρίζες στην καρδιά του ανθρώπου

«Πρόσθεσα στη Χιλή και στη γεωγραφία της το άσμα της προσωρινής ζωής μου και της ποίησής μου το χείμαρρο»

Πάμπλο Νερούντα

Βαρύ πένθος στη Χιλή, βαρύ πένθος σ’ όλη την ανθρωπότητα. Μέσα σ’ ελάχιστο χρόνο η τυρρανισμένη νοτιοαμερικάνικη χώρα δέχτηκε απανωτά τρία φοβερά πλήγματα: έχασε την ελευθερία της, έχασε τον εκλεγμένο από το λαό σοσιαλιστή ηγέτη της Σαλβατόρ Αλιέντε και σήμερα κηδεύει και το μεγάλο ποιητή της Πάμπλο Νερούντα — τον μεγαλύτερο σ’ ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Σίγουρα, τούτη τη στιγμή δεν υπάρχει πιο ορφανεμένη χώρα απ’ τη Χιλή μέσα στον κόσμο όλο.

«ΤΑ ΝΕΑ», 25.9.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Πάμπλο Νερούντα, που χτυπημένος εδώ και μερικούς μήνες από την επάρατη αρρώστια είχε αναγκαστή να εγκαταλείψη τη θέση του πρεσβευτή της χώρας του στο Παρίσι, πέθανε χθες (σ.σ. 23 Σεπτεμβρίου 1973) στις 4.30 το πρωί, σε ηλικία 69 ετών, στο φρουρούμενο από στρατιώτες της χιλιανής χούντας σπίτι του, στην Ίσλα Νέγκρα, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Σαντιάγο. Ο ποιητής του «Κάντο Χενεράλ», αυτός που τόσο συμπαραστάθηκε με τους αγώνες του και τα τραγούδια του στο χιλιανό λαό να κερδίση με ειρηνική επανάσταση την αξιοπρέπεια και την ανεξαρτησία του, έμελλε, πριν κλείση τα μάτια του, να δη και να ζήση από κοντά όλα τα θλιβερά γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, που τελικά οδήγησαν στην ανατροπή και τη δολοφονία του στενού φίλου του και ομοϊδεάτη του προέδρου Σαλβατόρ Αλιέντε και στο αιματοκύλισμα και την υποδούλωση του λαού από την ξενοκίνητη χούντα. Στο τελευταίο από τα έργα του «Παρακίνηση σε Νιξονκτονία και εγκώμιο στη Χιλιανή επανάσταση» (που τόσο πετυχημένα έχει μεταφράσει στη γλώσσα μας η Δανάη Στρατηγοπούλου, κοντινή φίλη του ποιητή), ο Πάμπλο Νερούντα λέει με σπαρακτική φωνή:

«Πατρίδα Χιλιανή, Πατρίδα ντελικάτη,
άκουσα από μακριά το σήμαντρό σου.
Κι’ ήρθα στο σπίτι σου όλος αγωνία.
Κι’ άναυδος έμεινα απ’ την οδύνη.
Είδα πως ό,τι έχτιζε ο λαός,
μετά από τόσα βάσανα και χρόνους,
το λάβαρο της ανεξαρτησίας σου
μ’ όλα τα χρώματά του που ανεμίζαν πια,
τώρα να τυραννιέται στην ανεμοζάλη
του αναχρονιστικού κατεστημένου,
και να σε απειλεί η παραφροσύνη
των βίαιων και των γαιοκρατούντων·
το παρελθόν κι’ οι μαύρες του συνέπειες
να θέλει πάλι το αίμα σου να χύσει…»

«ΤΑ ΝΕΑ», 25.9.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Ρικάρντο Νεφταλί Ρέγιες —αυτό είναι το πραγματικό ονοματεπώνυμο του Πάμπλο Νερούντα— γεννήθηκε το 1904 στο Παρράλ της Νότιας Χιλής κι’ ως τα 16 του χρόνια έζησε στη μικρή κωμόπολη Τεμούκο. Τότε, κι’ αφού έχει ήδη εμφανισθή στα χιλιανά Γράμματα με ποιήματά του που έχουν δημοσιευθή σε εφημερίδες και περιοδικά και με την πρώτη του συλλογή «Κρεπουσκουλάριο» και μ’ ένα πρώτο βραβείο που έχει κερδίσει σε ποιητικό διαγωνισμό, αποφασίζει ν’ αλλάξη τ’ όνομά του και να πάρη το ψευδώνυμο Πάμπλο Νερούντα (δανεισμένο απ’ το επώνυμο του Τσέχου συγγραφέα Γιαν Νερούντα, που πολύ εθαύμαζε τότε). Ως τα τριάντα του χρόνια έχει γίνει πρόξενος, έχει εκδώσει τα «Είκοσι ποιήματα αγάπης κι’ ένα απελπισμένο», έχει γίνει φίλος με τον Λόρκα κι’ έχει γνωρίσει το μισό κόσμο. Δημοκρατικός ως το κόκκαλο, παίρνει μέρος σε συνέδρια και πολιτικούς αγώνες και στα σαράντα του είναι κιόλας γερουσιαστής και καθηγητής σε πανεπιστήμια. Μετά εξορίζεται απ’ την πατρίδα του και τριγυρνώντας τις πέντε ηπείρους συνδέεται με τον Νεχρού, τον Πικάσσο, τον Αραγκόν, τον Έρενμπουργκ κι’ άλλες προσωπικότητες του καιρού μας, παίρνει το διεθνές βραβείο Ειρήνης στη Βαρσοβία και πριν πατήση τα πενήντα τιμάται και με το βραβείο Λένιν στη Μόσχα. Τέλος, πριν δυο χρόνια, για το τεράστιο ποιητικό του έργο, στο οποίο δεσπόζει το «Κάντο Χενεράλ» («Γενικό Τραγούδι»), και το οποίο έχει μεταφρασθή σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου, παίρνει και το Νόμπελ της λογοτεχνίας.

Στην Ελλάδα ο Νερούντα είναι γνωστός μόνον από το «Μάτσου-Πίτσου» (απόσπασμα από το «Κάντο Χενεράλ») και το τελευταίο του έργο «Παρακίνηση σε Νιξονκτονία και εγκώμιο στη Χιλιανή επανάσταση», που μετέφρασε κατ’ ευθείαν απ’ τα χιλιανά (ισπανικά) η στενή φίλη του —και φίλη μας— Δανάη Στρατηγοπούλου, που ετοιμάζει τώρα κι’ ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Νερούντα στη δημοσιογραφία», καθώς κι’ από μεταφράσεις του Ρήγα Καππάτου, της Άννας Βάλβη και του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ο ίδιος ο Νερούντα είχε απέραντο θαυμασμό για την Ελλάδα και τον κλασικό πολιτισμό της. Κι’ όταν κάποτε τον ρώτησαν να κάνη προβλέψεις για την ποίηση του μέλλοντος, έδωσε τούτη την απάντηση: «Με ρωτάτε για την ποίηση του έτους 2000 και για το ποιος θα είναι τότε ο πιο μοντέρνος ποιητής; Μα φυσικά ο Όμηρος».

Διατυπώνοντας κάποτε πιο γενικά τις απόψεις του για την ποίηση, όταν έγραφε χρονογράφημα σ’ εφημερίδες, ο Πάμπλο Νερούντα είχε σημειώσει και τα εξής:

«Είναι φανερό πως οι εχθροί της ποίησης πάντα θελήσανε να της καταφέρουνε μια πετριά στο μάτι ή μια μαγκουριά στο σβέρκο. Το κάναν με διάφορους τρόπους, ή σαν ναυάρχοι χώρια ένας-ένας, εχθροί του φωτός, ή σα γραφειοκρατικά καθεστώτα, που βαδίσανε κατά της ποίησης με το βήμα της χήνας. Πετύχανε την απόγνωση μερικών, την απογοήτευση άλλων, τις θλιβερές αναθεωρήσεις των λιγότερων ποιητών. Μα η ποίηση συνέχισε να ξεπετιέται σαν πηγή ή ν’ αναβλύζει σαν πληγή, ή να χτίζει με κομμένο το μπράτσο, ή να τραγουδάει στην έρημο, ή να ανορθώνεται σα δέντρο, ή να ξεχειλίζει σαν ποτάμι, ή να φεγγοβολάει τη νύχτα στα οροπέδια της Μπολίβια. Η ποίηση συνοδεύει τους εναγώνιους, συγκράτησε τους πόνους, οδήγησε στις νίκες, συντρόφεψε τους μοναχικούς, πυρπολική σα φωτιά, δάχτυλα και γροθιές, βλαστάρια σαν την άνοιξη, είχε μάτια σαν την πόλη της Γρανάδας, υπήρξε πιο γοργή από τα κατευθυνόμενα βλήματα, υπήρξε πιο ισχυρή απ’ τα φρούρια: έρριξε ρίζες στην καρδιά του ανθρώπου».

Τώρα στη νεκρωμένη απ’ τη δικτατορία Χιλή, νεκρός και αμίλητος κείτεται της τυραννισμένης χώρας ο μεγάλος ποιητής. Όμως η φωνή του —η φωνή του Νερούντα— θα ηχή πάντα στη Χιλή και στον κόσμο ολόκληρο.

*Άρθρο του δημοσιογράφου Γιώργου Πηλιχού (1929-2003), που έφερε τον τίτλο «Ο Πάμπλο Νερούντα έφυγε στην πιο δύσκολη ώρα της Χιλής» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου 1973.

Ο Πάμπλο Νερούδα (Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto το πραγματικό όνομά του), διάσημος χιλιανός ποιητής, γεννήθηκε στην πόλη Parral στις 12 Ιουλίου 1904 και απεβίωσε στο Σαντιάγο στις 23 Σεπτεμβρίου 1973.

Ο διπλωμάτης και πολιτικός Νερούδα τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1971.