Παρότι σήμερα τους θυμόμαστε στην Ελλάδα κυρίως μέσα από κάποιες λέξεις που πέρασαν και στο δικό μας λεξιλόγιο, έστω και με μεταφορική σημασία, όπως π.χ. ασίκης, δερβίσης, τεκές, οι Μπεκτασήδες υπήρξαν ένα σημαντικό στοιχείο της θρησκευτικής και κοινωνικής πραγματικότητας των Βαλκανίων αλλά και της σημερινής Τουρκίας.

Τμήμα της ευρύτερης παράδοσης του Σούφι Ισλάμ, που χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο μυστικισμό, αλλά και με κάποια στοιχεία που παραπέμπουν στη Σιιτική παράδοση, έφτασαν να έχουν σημαντική επίδραση. Συχνά αναφέρονται ότι ανήκουν στην ίδια παράδοση με τους Αλεβίτες, παρότι μπεκτασήδες και Αλεβίτες δεν ταυτίζονται πλήρως.

Στον ευρύτερο χώρο της σημερινής Τουρκίας είχαν επίσης απήχηση, άλλωστε είχαν και επιρροή στα τάγματα των γενιτσάρων. Όμως, στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην εποχή του Κεμάλ Ατατούρκ οι μπεκτασήδες, όπως και άλλα ετερόδοξα ρεύματα του Ισλάμ, αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία. Από τη μεριά τους οι Αλεβίτες αποτελούν μια σημαντική μειονότητα μεταξύ των Τούρκων μουσουλμάνων, παρότι για δεκαετίες δεν είχαν κάποια επίσημη αναγνώριση. Η μετακίνηση των Αλεβιτών από αγροτικές περιοχές προς τις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας αλλά και η εντονότερη ανάδειξη ενός συντηρητικού Σουνιτικού Ισλάμ σταδιακά ώθησε αρκετούς Αλεβίτες προς την αριστερά.

Στα Βαλκάνια οι Μπεκτασήδες είχαν μια ιδιαίτερη σχέση με την Αλβανία, καθώς εκπρόσωποί τους έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο ακόμη και στη διαμόρφωση του Αλβανικού Εθνικισμού, ενώ μετά την άνοδο του Κεμάλ στην εξουσία θεωρήθηκε ότι τα Τίρανα έγιναν το κέντρο του Μπεκτασισμού, παρότι θα αντιμετωπιστούν με τον τρόπο αντίστοιχο των άλλων θρησκευτικών δογμάτων όταν πήραν την εξουσία οι κομμουνιστές. Μπεκτασήδες συναντάμε και στη Βόρεια Μακεδονία, ενώ παράδοση μπεκτασισμού υπήρξε ιστορικά και στον Ελλαδικό χώρο.

Το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο ύστερα από την ανακοίνωση του πρωθυπουργού της Αλβανίας Έντι Ράμα ότι θα ξεκινήσει διαδικασίες ώστε να δημιουργηθεί στα Τίρανα –κατά το πρότυπο του Βατικανού– ένα κυρίαρχο κράτος για το Τάγμα των Μπεκτασήδων, με επικεφαλής κληρικό, Χάτζι Ντέντε Μπάμπα, τον Μπάμπα Μόντι (κατά κόσμο Εντμόντ Μπραχιμάζ), έναν πρώην αξιωματικό του Αλβανικού Στρατού.

Ο Έντι Ράμα υπογράμμισε ότι σκοπός της απόφασης αυτή είναι να προωθηθεί μια ανεκτική εκδοχή Ισλάμ και υπογράμμισε ότι η «θρησκευτική ανεκτικότητα» είναι στοιχείο της παράδοσης της Αλβανίας. Μιλώντας στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ υπογράμμισε ότι σκοπός της κίνησής αυτής είναι να «μετασχηματιστεί το παγκόσμιο Τάγμα των Μπεκτασήδων σε ένα κυρίαρχο κράτος, στα Τίρανα, την πρωτεύουσά μας, ως ένα νέο κέντρο μετριοπάθειας, ανεκτικότητας και ειρηνικής συνύπαρξης». Σχετικό ρεπορτάζ των New York Times σημείωνε δηλώσεις του Μπάμπα Μόντι ότι στο νέο κράτος θα επιτρέπεται το αλκοόλ και δεν θα υπάρχουν κανόνες για την ενδυμασία των γυναικών.

Η κίνηση αυτής της Αλβανικής κυβέρνησης, που προφανώς θα χρειαστεί έγκριση του κοινοβουλίου της χώρας και με ερώτημα για την αναγνώριση, εάν αναλογιστούμε ότι το Βατικανό αντιμετωπίστηκε ως μια εξαίρεση, φαίνεται ότι εντάσσεται μια προσπάθεια να αξιοποιηθεί και αυτή η θρησκευτική ταυτότητα ως στοιχείο διεύρυνσης της απήχησης και δυνητικά επιρροής της Αλβανίας στην ευρύτερη περιοχή. Ουσιαστικά ο στόχος είναι να καταστεί η Αλβανία το σημείο αναφοράς για τους μπεκτασήδες στα Βαλκάνια και όχι μόνο. Πλευρά αυτής της κίνησης και η ανάγκη να κατοχυρωθούν τα Τίρανα ως το βασικό κέντρο λατρείας και μελέτης του Μπεκτασισμού.

Από την άλλη, η όλη η κίνηση φαίνεται να στηρίζεται και σε μία εκτίμηση του αριθμού των Μπεκτασήδων στην Αλβανία που υπερβαίνει κατά πολύ τον αριθμό που συνήθως αναφέρεται σε σχετικές μελέτες, στοιχείο που ίσως να αντιστοιχεί και σε μία προσπάθεια να προωθηθεί εντός της Αλβανίας αυτή η συγκεκριμένη εκδοχή Ισλάμ σε βάρος άλλων.

Από την άλλη, η κίνηση αυτή αντιμετωπίστηκε μάλλον με επιφύλαξη από τους εκπροσώπους των Μπεκτασήδων και Αλεβιτών της Τουρκίας, που φάνηκε να μη συμφωνούν με την ιδέα ότι μπορεί να γίνει κράτος ο Μπεκτασισμός. Χαρακτηριστικές επ’ αυτού και οι δηλώσεις του προέδρου της Ομοσπονδίας Αλεβιτών της Τουρκίας Ζεϊνέλ Αμπιντιν Κοτς ότι η πίστη των Αλεβιτων είναι ασυμβίβαστη με ένα θρησκευτικό κράτος. Άλλοι υπογράμμισαν ότι δύσκολα μπορεί ο Μπάμπα Μόντι να εκπροσωπήσει το σύνολο των Μπεκτασήδων.

Ερώτημα πάντως παραμένει ποια στάση θα κρατήσει και η τουρκική κυβέρνηση, δεδομένων των μέχρι τώρα καλών σχέσεων ανάμεσα στον Τούρκο πρόεδρο και τον Αλβανό πρωθυπουργό. Σημειώνουμε ότι η Τουρκία, στο πλαίσιο της ούτως ή άλλως συστηματικής θρησκευτικής διπλωματίας της, μετά το πραξικόπημα είχε ζητήσει επιτακτικά την εκκαθάριση των οργάνων της μουσουλμανικής κοινότητας στην Αλβανία από εκπροσώπους του κινήματος Γκiουλέν.

Headlines