Τα χνάρια του θρυλικού Θόδωρου Δερβενιώτη

Διαβάζοντας απνευστί το χρονικό, βιογραφία – ψυχοβιογραφία υπό τον τίτλο «Πάρε τα Χνάρια που άφησα» από τις εκδόσεις Τόπος για τον λαϊκό συνθέτη και μουσικό Θόδωρο Δερβενιώτη μια γλυκόπικρη γεύση μου ξανάρθε.

Γλυκιά για το θαύμα του Λαϊκού Τραγουδιού, τον χαρακτήρα και το αποτύπωμα του Θόδωρου Δερβενιώτη (ΘΔ). Πικρή για την μοίρα ενός μεγάλου μέρους του μεταπολεμικού κόσμου. Πικρή ειδικότερα και γιατί ένα μέρος της μεγάλης λαϊκής δημιουργίας του 20ου αιώνα για να υπάρξει και να διαδοθεί, ισορρόπησε στις συμπληγάδες αδίστακτων φορέων, κράτους, επιχειρηματιών, εταιρειών, έχοντας ως μόνο σύμμαχο την ειλικρινή της σχέση με τον απλό λαό και τις δικές του αλήθειες. Την μοναδική του ενοποιητική λειτουργία.

Πράγματα που σήμερα μοιάζουν δεδομένα και που κάτω από την ρετρό συχνά πατίνα, πολλοί είναι εκείνοι που τα εκθειάζουν, υπήρξαν για δεκαετίες σημεία πολιτισμικής και ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Ένα τέτοιο, το πιο συλλογικό επίτευγμα μαζί με το ΕΑΜ, είναι και το λαϊκό μεταπολεμικό τραγούδι που βεβαίως δεν περιορίζεται απλώς και μόνον στους ερμηνευτές και ερμηνεύτριες του, αλλά αποτελεί ένα οικοδόμημα με θεμέλια τους δημιουργούς του, τους σολίστ των οργάνων του και βασικά του μπουζουκιού.

Ο ΘΔ δεν είναι ένας ακόμη δημιουργός του ‘60 και έτσι απλά τελειώσαμε τους λογαριασμούς μας με την Ιστορία.

Ο ΘΔ είναι ένας από τους βασικούς αρχιτέκτονες του Τραγουδιού μας, υπεύθυνος για μια μεγάλη παραγωγή, για μεγάλες ανακαλύψεις φωνών όπως ο Μανώλης Αγγελόπουλος, για συμπράξεις μουσικών, στιχουργών.

Είναι ο ίδιος ένας μεγάλος συνθέτης επιτυχιών που έχουν αντέξει για δεκαετίες και που τροφοδότησαν όλη την βιομηχανία του Τραγουδιού. Είναι ο μαέστρος της Columbia, o μαέστρος της Odeon, ο εκπαιδευτής φωνών, ο ακούραστος λόγιος που κρατά πάρτες και νότες για τους άλλους, ο μαέστρος κέντρων αλλά και ο αγωνιστής, ο επαναστάτης και ξεροκέφαλος μεταπολεμικός δημιουργός που είχε μια βαριά προσήλωση – κι εναντίον του εαυτού του συχνά- στο Λαϊκό και στην αριστερή του κοινωνική στράτευση.

Αν σήμερα ακούμε εκείνα τα μεγάλα τραγούδια ή αυτά που ακόμη δίνουν ψωμί σε εκατοντάδες σάλες εστίασης και μη, συναυλίες, ραδιόφωνα, η ύπαρξή και διαμόρφωσή τους – όπως είπα παραπάνω – δεν ήταν αυτονόητη. Μέσα στον ευρύ πολιτισμικό πόλεμο των ελίτ και των φτωχών ανθρώπων, το Λαϊκό Τραγούδι ερχόταν και να παρηγορήσει και να θυμίσει και να ψυχαγωγήσει.

Σκέλη που ο Δερβενιώτης διέπρεψε έχοντας όμως και την ειδική προσήλωση ο ίδιος πάντα να ασχοληθεί, να διαδώσει, να φτιάξει να συμβάλλει στο κοινωνικό λαϊκό τραγούδι που μιλούσε ανοιχτά για την αδικία, την μετανάστευση, την φτώχεια. Έννοιες, όρους, αλήθειες που δεν ήταν όψεις ενός λαϊκού μάρκετινγκ, αλλά αποτυπώσεις και διασώσεις ενός ενεστώτα λαϊκού χρόνου.

Τα λαϊκά πρακτικά μιας ολόκληρης εποχής

Ο ΘΔ και ο Κώστας Βίρβος, οι μεγάλοι δημιουργοί κράτησαν τα λαϊκά πρακτικά μιας ολόκληρης εποχής, συνέβαλαν σε μια αισθηματική αγωγή, όξυναν την ευαισθησία έναντι ενός κυνισμού που πάντα ήταν παρών. Ο Δερβενιώτης έσπασε και τρία στερεότυπα: πως η Αριστερά εχθρευόταν το Λαϊκό. Πως οι λαϊκοί δημιουργοί δεν είχαν μόρφωση. Πως οι καλλιτέχνες ήταν πάντα ατομιστές.

Ο Δερβενιώτης ήταν αριστερός και λαϊκός, μορφωμένος μουσικά και είχε και έγνοια για το συλλογικό με την συμμετοχή του στο ΕΑΜ και για χρόνια στην ΕΜΣΕ για τα δικαιώματα των δημιουργών. Το βιβλίο του Σπύρου Δερβενιώτη γιου του ΘΔ και σπουδαίου κομίστα, είναι ένα πυρετικό συναρπαστικό χρονικό, γραμμένο σαν το χρονικό του Γκυ Ταλέζ για τον Σινάτρα.

Απλώνεται σαν ένα στόρι μέσα σε τέσσερις κύκλους: την εθνικοφροσύνη, την επαρχία και την τότε κινητικότητα, την πόλη, το λαϊκό τραγούδι. Στο τελευταίο ανοίγονται άλλοι επίσης ομόκεντροι κύκλοι στο βιβλίο του Σπύρου: οι μικρόκοσμοι των μουσικών, των καφενείων, των εταιρειών. Οι μεταβολές της ορχήστρας, η κατασκευή και η δημιουργία του σουξέ, η αγωνία της σχέσης με το κοινό, οι πωλήσεις.

Και βέβαια εδώ συναντώνται και φωτίζονται έξοχα οι μεγάλες τομές της κοινωνίας και του λαϊκού που παρακολούθησε, συνέβαλε, πάλεψε ο Θόδωρος Δερβενιώτης. Τομές που απλώνονται σε περίπου 15 χρόνια: την μεγάλη αλλαγή στην Columbia, περίπου το ’65 και την υποχώρηση του Λαϊκού με απόφαση του Τάκη Β. Λαμπρόπουλου. Τον ερχομό των μαέστρων του ελαφρού στο κουμάντο της νύχτας. Την άνοιξη των 33 στροφών. Την Αλλαγή του 1981. Μεταβολές που έφτιαξαν αργόσυρτα ή και όχι τόσο αργόσυρτα το νέο τοπίο στο Τραγούδι, την υποχώρηση ενός μπουζουκοκεντρικού είδους, την αλλαγή στις πίστες και στα μαζικά ήθη.

Μια Ελλάδα που άλλαξε και από τις ψάθινες καρέκλες βρέθηκε στις σάλες της Νεράιδας ή των Δειλινών. Ο Σπύρος Δερβενιώτης φωτίζει μέσα από τον πατέρα του τον πιο ουσιαστικό κόσμο του Λαϊκού. Τους μεγάλους αρχιτέκτονες – συνθέτες και δημιουργούς που είναι πίσω από τους λαϊκούς βάρδους, πίσω από φαινόμενα όπως: ο Καζαντζίδης, ο Γαβαλάς και η Ρία Κούρτη, ο Αγγελόπουλος, ο Διονυσίου, η Πόλυ, η Λύδια, η Γκρέυ, η Χρυσάφη, η Μοσχολιού, ο Μενιδιάτης, ο Μπιθικώτσης, ο Περπινιάδης.

Αρχιτέκτονες όπως οι: Χρυσίνης, Μπακάλης, Καραπατάκης, Πετσάς, Κλουβάτος, Βίρβος, Ευτυχία, Τσάντας, Κολοκοτρώνης, Λευτέρης Παπαδόπουλος. Μητσάκης, Καλδάρας, Τσιτσάνης, Χιώτης, Παπαϊωάννου. Ανέστος Αθανασίου, Μπέμπης, Σπόρος, Μακρυδάκης, Τσιμπίδης, Ζαμπέτας, Κατινάρης, Λιόσης, Λεμονόπουλος. Λαζάρου, Κοινούσης, Κουλαξίζης, Κόρος, Καπετάνιος, Δέδες κ.α.

Και ο Σπύρος φωτίζει μέσα από την φρουρά του Λαϊκού τον πατέρα του, την ειδική και ξεχωριστή του πορεία, την συμβολή του στον λαϊκό μας πλούτο, την ανάδειξη μουσικών και τραγουδιστών. Την διατήρηση και εμπέδωση μιας γραμμής που ήθελε το Λαϊκό συνέχεια και μετάπλαση του βυζαντινού και ως παραγόμενος άυλος πλούτος να αφορά και να τέμνεται με το Συλλογικό.

Ορισμένες τώρα σκέψεις πάνω στο βιβλίο του Σπύρου Δερβενιώτη και τον τρόπο που ξαναζωντανεύει επανασυστήνει τον Θόδωρο: Το Λαϊκό ήταν μονίμως υπό αίρεση και σε συγκρουσιακή τροχιά με μόνο σύμμαχο την αγάπη του κόσμου. Εδώ ο Σπύρος Δερβενιώτης λέει και σωστά πως το Λαϊκό βασικά διαδόθηκε μέσα από το λαϊκό σινεμά και τα λαϊκά περιοδικά.

Επίσης, η στροφή της Columbia στο νέο λαϊκό έντεχνο το 65 είχε χαρακτήρα ηγεμονικής κίνησης αλλά και ήταν κίνηση απ’ τα πάνω που όμως επέδρασε κάτω. Το ακροατήριο δεν ζήτησε αυτή την αλλαγή αλλά και δεν εξεγέρθηκε σε αυτήν. Ο Θόδωρος Δερβενιώτης σε παλαιότερη συνέντευξή του μιλάει και απανθίζεται στο βιβλίο για τον στίχο, το νόημα του λόγου για τον Έλληνα. Βασικά το Λαϊκό Τραγούδι είναι τραγούδι στίχου.

Κάτι ακόμη: Η διαμάχη για τα ινδοπρεπή στα μέσα του 60 και στα τέλη, ήταν σύμπτωμα μιας υποχώρησης του Λαϊκού. Λίγο μετά τα χιλιάδες ιταλικά ή γαλλικά τραγούδια μια χαρά μεταβολίστηκαν σε μοντέρνα ελαφρά. Σκέφτομαι επίσης, πως ο βασικός μηχανισμός του Λαϊκού  είναι οι δημιουργοί του αλλά και οι νεκροθάφτες του εαυτού τους αφού η ανάδειξη των λαϊκών ειδώλων, παραμέρισε εκ των πραγμάτων τους ίδιους. Εξαίρεση ο Στέλιος Καζαντζίδης που δεν ήταν παραγόμενο μιας Κοινωνίας του Θεάματος αλλά εξαιρετισμός που το πλήρωσε ακριβά.

Ο Σπύρος Δερβενιώτης γράφει ένα έξοχο βιβλίο γιατί έχει μια θηριώδη μνήμη από τον πατέρα του και τις λεπτομέρειες της ζωής του, αλλά έχει ξανα- ερευνήσει το Αρχείο του συνθέτη, τον Τύπο και έχει μιλήσει με βασικά πρόσωπα. Βασικά έχει ξαναζωντανέψει τον Θόδωρο θα έλεγα με υπερβολή δική μου με όρους ΑΙ!

Συχνά οι καλές βιογραφίες γράφονται όταν έχουν περάσει χρόνια από τον θάνατο του βιογραφούμενου ή όταν ένας τρίτος παρατηρητής αναλαμβάνει την καταγραφή. Εδώ ο Σπύρος Δερβενιώτης σπάει όλες αυτές τις κλασικές απόψεις για το θέμα, αφού και υποκειμενικά γράφει για τον πατέρα του αλλά και ψυχρά για το πρόσωπο ΘΔ που έχει μετοχή στην δημόσια Ιστορία.

Δυο σκέψεις ακόμη για το βιβλίο και τον τρόπο του: ο λόγος είναι εικαστικός, κινηματογραφικός, τολμηρός. Πάει μπροστά-  πίσω τον χρόνο: από τον νέο Θόδωρο που μυείται στην ψαλτική, στα βυζαντινά, στην παραδοσιακή μουσική στο Πήλιο, μέχρι τον ΘΔ των 60s ή των 80ς. Εικόνες: στο οικογενειακό φιατ για το Σούνιο. Στην Μακρόνησο και στην αφώτιστη, συγκλονιστική σφαγή του ’48.

Στα στούντιο της Κολούμπια, ή συγκινημένος να ανεβαίνει τον Λυκαβηττό για την τιμητική συναυλία για εκείνον λίγο πριν φύγει για πάντα.  Ο ΘΔ ήταν πολλά για εμάς, για την Ελλάδα, για τον λαϊκό κόσμο και πολιτισμό. Για τον Σπύρο ήταν πάνω απ όλα ο πατέρας του. Και αυτό το τελευταίο καθιστά άρτια την βιογραφία αφού στον λαϊκό μύθο, προσθέτει όλα εκείνα τα καθημερινά ανθρώπινα στοιχεία που δυναμώνουν τον βιογραφούμενο. Είκοσι χρόνια απ’ τον θάνατό του Θόδωρου Δερβενιώτη, είκοσι χρόνια στην Καταπακτή, οι λογαριασμοί μαζί του είναι ανοιχτοί.