«Καλώς ήρθατε στην Μπάρμπιλαντ» – Πώς η ΕΕ υποσπάπτει τον… εαυτό της;

Σύμφωνα με μια σημαντική έκθεση, τα πρότυπα ψηφοφορίας και τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων του περασμένου έτους δείχνουν ότι η ΕΕ κινείται προς μια πιο εθνοτική, κλειστή και ξενοφοβική αντίληψη της «ευρωπαϊκότητας», η οποία θα μπορούσε τελικά να αμφισβητήσει το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) και του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Ιδρύματος (ECF) εντοπίζει τρία βασικά «τυφλά σημεία» σε όλο το μπλοκ και υποστηρίζει ότι η διασταύρωσή τους ενέχει τον κίνδυνο να διαβρώσει ή να αλλάξει ριζικά το αίσθημα της ΕΕ.

Η έκθεση, την οποία δημοσιεύει αποκλειστικά ο Guardian, υποστηρίζει ότι η προφανής «λευκότητα» της πολιτικής της ΕΕ, η χαμηλή δέσμευση των νέων και ο περιορισμένος φιλοευρωπαϊσμός στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη θα μπορούσαν να διαμορφώσουν ένα ευρωπαϊκό συναίσθημα αντίθετο με τις αρχικές βασικές αξίες του μπλοκ.

Μόλις το 3% των ευρωβουλευτών προέρχεται από φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες, έναντι 10% του πληθυσμού της ΕΕ

«Ο Μάριο Ντράγκι κυριάρχησε στη συζήτηση στις Βρυξέλλες, εστιάζοντας στην ανάγκη αναζωογόνησης της οικονομίας του μπλοκ, η οποία χάνει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα», δήλωσε ο Pawel Zerka, συντάκτης της έκθεσης και ανώτερος συνεργάτης του ECFR.

«Αλλά αν η οικονομία είναι η μηχανή της ΕΕ, τότε το «ευρωπαϊκό συναίσθημα» θα πρέπει να θεωρηθεί ως το καύσιμό της. Και αυτό που συμβαίνει σήμερα στο ευρωπαϊκό συναίσθημα απαιτεί επείγουσα προσοχή – διαφορετικά κινδυνεύουμε να ξεμείνουμε από καύσιμα ή να τρέξουμε με βρώμικα καύσιμα», σημειώνει χαρακτηριστικά.

Η πλειοψηφία συνεχίζει να εμπιστεύεται την ΕΕ

Ο Zerka ορίζει το «ευρωπαϊκό συναίσθημα» ως την αίσθηση ότι ανήκεις σε έναν κοινό χώρο, μοιράζεσαι ένα κοινό μέλλον και ενστερνίζεσαι κοινές αξίες, τις οποίες προσδιορίζει ως οικουμενικότητα, ισότητα και κοσμικότητα – και υποστηρίζει ότι αυτές αμφισβητούνται όλο και περισσότερο.

Παρά τη χρονιά των πολέμων και των εκλογών, η έκθεση – που βασίζεται σε ανάλυση δεδομένων και έρευνα από κοινωνικούς και πολιτικούς επιστήμονες σε όλη την Ευρώπη και είναι η τρίτη του είδους της – αναφέρει ότι οι δημοσκοπήσεις έδειξαν σταθερά πως μεγάλος αριθμός πολιτών σχεδόν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεχίζει να εμπιστεύεται το μπλοκ, είναι αισιόδοξος για το μέλλον του και αισθάνεται συνδεδεμένος με αυτό.

Οι συντάκτες της έκθεσης υποστηρίζουν, επίσης, ότι το ισχυρό ευρωπαϊκό αίσθημα αποδεικνύεται και από το συγκριτικά υψηλό ποσοστό συμμετοχής 51% στις φετινές ευρωεκλογές εκλογές και από το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των 27 εθνικών κυβερνήσεων παραμένει φιλοευρωπαϊκή στις προοπτικές και την πολιτική της.

Νιώθουν αποκλεισμένοι και απογοητευμένοι

Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα, όλο και περισσότεροι πολίτες αισθάνονται «αποκλεισμένοι», «απογοητευμένοι» ή «αδιάφοροι» για την ΕΕ, ιδίως μαύροι και μουσουλμάνοι, πολίτες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και νέοι ψηφοφόροι που αισθάνονται, αντίστοιχα, ότι η ΕΕ είναι «πολύ λευκή», «πολύ δυτική» ή «πολύ μπούμερ».

Οι μαύροι και αραβικής καταγωγής Ευρωπαίοι έχουν εκτεθεί σε μια τεράστια αύξηση των ξενοφοβικών αφηγήσεων μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, αναφέρει η έκθεση, ενώ οι μουσουλμάνοι συχνά αισθάνονται αποξενωμένοι από την υποστήριξη πολλών κυβερνήσεων προς το Ισραήλ.

Οι πρώτες θέσεις των ακροδεξιών κομμάτων στις ευρωεκλογές στη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Αυστρία και την Ουγγαρία, καθώς και οι ισχυρές επιδόσεις στην Ολλανδία και τη Γερμανία, είχαν επίσης τροφοδοτήσει μια απότομη αύξηση του αντιμεταναστευτικού λόγου.

Η έκθεση αναφέρει τη συζήτηση στη Γερμανία σχετικά με ένα ακροδεξιό σχέδιο για την απέλαση αιτούντων άσυλο και Γερμανών πολιτών ξένης καταγωγής, τη χρήση αντιμουσουλμανικών συνθημάτων από κόμματα όπως το AfD και η Λέγκα του Βορρά της Ιταλίας, καθώς και τη σταδιακή ενσωμάτωση μιας «ξενοφοβικής κοσμοθεωρίας».

Η «λευκότητα» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Σημείωσε επίσης την «περιορισμένη ποικιλομορφία στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων», επισημαίνοντας ότι μόλις το 3% των ευρωβουλευτών προέρχεται από φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες, έναντι 10% του πληθυσμού της ΕΕ, και ότι πολλές χώρες απέτυχαν να κατεβάσουν υποψήφιους που δεν ήταν λευκοί.

Ο χλιαρός φιλοευρωπαϊσμός στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν επίσης μια αυξανόμενη ανησυχία, ανέφερε η έκθεση, με την προσέλευση των ψηφοφόρων στις ευρωεκλογές να είναι κάτω από 40% σε 7 από τις 11 χώρες της περιοχής.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι ορισμένοι πολίτες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης είναι απογοητευμένοι από τα πραγματικά οφέλη της συμμετοχής στην ΕΕ, ενώ τα εκλογικά αποτελέσματα σε χώρες όπως η Σλοβακία, η Τσεχία και η Κροατία έδειξαν αυξανόμενη εξομάλυνση του ευρωσκεπτικισμού.

Ομοίως, αν και οι έρευνες δείχνουν σταθερά πως οι νεότεροι ψηφοφόροι είναι περισσότερο υπέρ της ΕΕ και πιο ανεκτικοί από τις παλαιότερες γενιές, οι νέοι έδειξαν περιορισμένο ενδιαφέρον για τις ευρωπαϊκές εκλογές και, όταν ψήφισαν, το έκαναν συχνά υπέρ της ριζοσπαστικής δεξιάς ή της αριστεράς.

Στις φετινές ευρωεκλογές, το AfD ήρθε κοντά στη δεύτερη θέση μεταξύ των νέων Γερμανών ψηφοφόρων, ενώ στην Πολωνία η ριζοσπαστική δεξιά Συνομοσπονδία κέρδισε την ψήφο των νέων με περίπου 30%, και στη Γαλλία το ένα τρίτο των νέων ψήφισε τον Εθνικό Συναγερμό (RN).

«Καλώς ήρθατε στην Μπάρμπιλαντ»

Η έκθεση, με τίτλο «Καλώς ήρθατε στην Μπάρμπιλαντ» – μια αναφορά στην ανακάλυψη της Μπάρμπι ότι το σπίτι της δεν είναι η ουτοπία που νόμιζε ότι ήταν – κατέληξε στο συμπέρασμα πως η απειλή για το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι η διολίσθηση προς μια «εθνοτική» αντίληψη της ευρωπαϊκότητας, στην οποία η ξενοφοβία, ήδη δημοφιλής σε πολλές πρωτεύουσες, ανθίζει ανεξέλεγκτα στη «γλώσσα, τις πολιτικές και τις προοπτικές της πολιτικής της ΕΕ».

Όπως προτείνεται, τα κόμματα πρέπει επειγόντως να διαφοροποιήσουν την εκλογική τους βάση και τα μέλη τους. Οι χώρες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν την Αυστρία, το Βέλγιο και τη Γερμανία μειώνοντας την ηλικία ψήφου, ενώ οι πολιτικοί πρέπει να συζητούν πολύ περισσότερο με τους νέους.

Οι φιλοευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει «να αντισταθούν στον πειρασμό να παραμείνουν σιωπηλοί σχετικά με τη μετανάστευση και την ποικιλομορφία για βραχυπρόθεσμα εκλογικά οφέλη», να καταγγείλουν την ξενοφοβία και να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους ότι ορισμένες συμπεριφορές μπορεί να υπονομεύσουν την κοινωνική ειρήνη στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

Και η ταυτότητα των πολιτών της ΕΕ πρέπει να ενισχυθεί, αναδεικνύοντας την ΕΕ ως «δύναμη θετικής αλλαγής», η οποία προσφέρει αποτελέσματα σε θέματα όπως η οικονομία, η ασφάλεια και η κλιματική αλλαγή, αλλά και στις ανησυχίες γύρω από τη μετανάστευση, υποστήριξε ο Zerka.

Εάν ένας αυξανόμενος αριθμός Ευρωπαίων καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ΕΕ δεν τους εκπροσωπεί, ούτε αντανακλά τις ανησυχίες και τις αξίες τους, το οικοδόμημα της ΕΕ θα μπορούσε να καταρρεύσει εντελώς, προειδοποίησε. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να «ανθίσει – αλλά σε μια κλειστή, ξενοφοβική μορφή».