Kάρολος Δαρβίνος: Η ζωή και το έργο του «πατέρα» της εξέλιξης των ειδών

Στις 2 Οκτωβρίου 1836, ο μεγάλος βρετανός φυσιοδίφης Τσάρλς Ντάργουιν, πατέρας της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών, που καθόρισε όσο λίγοι τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και το ανθρώπινο είδος, επέστρεψε στην πατρίδα του με το ιστιοφόρο Beagle ύστερα από πενταετές ταξίδι παρατήρησης στις ακτές τις Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ωκεανίας.

Δεκάδες χρόνια αργότερα, το κοντινό μας 1982, το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» δημοσιεύει μία «συνέντευξη» του Κάρολου Δαρβίνου, όπως τον γνωρίζουμε στην Ελλάδα, συντεθειμένη από αυτοβιογραφικές του αναφορές και άλλα στοιχεία.

Συναντάμε τον 73χρονο Δαρβίνο στο σπίτι του, το «Down House», που βρίσκεται περίπου 27 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Λονδίνου, εκεί όπου για 40 περίπου χρόνια θέλησε να ζήσει μοναχικά και σπάνια έβλεπε άλλους επισκέπτες πέρα από μέλη της οικογένειάς του και από ένα στενό κύκλο έμπιστών του επιστημόνων.

«Στα 73 του, ο Κάρολος Δαρβίνος είναι ένα αίνιγμα. Η δημοσιότητα τον γνωρίζει ως τον εφευρέτη της ανήκουστης σκέψης πως ο άνθρωπος έχει πρόγονό του τον πίθηκο. Ως τον άνθρωπο που αμφισβήτησε τη δημιουργική πράξη του Θεού, με μια θεωρία που τη βάφτισε “φυσική θεωρία της γένεσης”. Ως τον άνθρωπο που, στα χρόνια του, στα χρόνια του προκάλεσε μια επανάσταση στη βιολογία.

»Οι περισσότεροι, όμως γνωρίζουν το Δαρβίνο και σαν τυχοδιώκτη, που, στα είκοσί του χρόνια γύρισε όλη τη Γη, κι ύστερα αποτραβήχτηκε ταλαιπωρούμενος από χρόνια αρρώστια»

Στο καταφύγιό του

Θυμάμαι μια μέρα, στο Μουρ Παρκ, που έμοιαζε πολύ με εδώ

»Αρχίζει να διήγειται ο Δαρβίνος αναφερόμενος στην προηγούμενη κατοικία του

Πάλευα με το μεγάλο μου βιβλίο, που, αργότερα περιλήφτηκε στο έργο μου, “H γέννεση των ειδών” και ήμουν σχεδόν απελπισμένος. Μου φαινόταν ότι η σκέψη μου είχε μεταβληθεί σε μια μηχανή, που είχε την υποχρέωση να σμικρύνει ορισμένα γεγονότα και ορισμένες θεωρείες. Και το στομάχι μου βρισκόταν σε κατάσταση αναστάτωσης.

Ο καιρός ήταν παρ’ όλα αυτά ευχάριστος. Πήγαινα αρκετούς περιπάτους και ξαπλωνόμουν και κοιμόμουν στο γρασίδι. Όταν ξυπνούσα, τα πουλιά κελαηδούσαν πάνω από το κεφάλι μου, σκίουροι σκαρφάλωναν στα δέντρα κι έμοιαζαν να κοροϊδεύουν τα άλλα ζώα. Κι εγώ ένιωθα εντελώς αδιάφορος, για την τόση διαφορά ανάμεσα στα πουλιά και τα ζώα.

»Χαμογέλασε ελαφρά. Για ένα δευτερόλεπτο έμοιασε σαν προσωποποίηση της αγαθότητας. (…) Μπορούσε κανείς να διακρίνει σ’ αυτόν τον καλωσυνάτο πατέρα, που έπαιζε καλόκαρδα με τα παιδιά του, ενώ το μισοτελειωμένο χειρόγραφο για την ιστορία της ζωής στη Γη, έμενε για αρκετό καιρό παραμελημένο στο γραφείο του.

»Μπορούσε κανείς να φανταστεί και το νεαρό αγόρι, στο σχολείο του Σριούσμπερυ, που βοηθούσε τον αδελφό του Έρασμο, στα πειράματα χημείας τα οποία έκανε στο μικρό εργαστήρι του σπιτιού τους. Η ανάμνηση της εποχή του σχολείου χαλάει κάπως τη διάθεση του Δαρβίνου.

Λογαριαζόμουν για πολύ μέτριος μαθητής. Πολύ πιο κάτω από τον κοινό δείκτη ευφυίας.

»Αναφέρεται στις επιτυχίες του, σαν να είναι πολύ φυσικές.

Ήμουνα πάντα υποχρεωμένος να ζω μεθοδικά. Πέντε χρόνια στους στενούς χώρους του ιστιοφόρου “Μπηγκλ”, με το οποίο γύρισα τον κόσμο, με διαμόρφωσαν για ολόκληρη τη ζωή μου.

Ίσως η επιτυχία μου, στηρίζεται στην οικονομική κατάσταση της εποχής και στο σκληρό πείσμα μου. Τήρησα πάντα την παροιμία “το πείσμα νικάει”. Και έγω και άλλον έναν χρυσό κανόνα: Μέτρα τα δευτερόλεπτα. Κι αυτό ακριβώς μου θυμίζει ότι το μεσημεριανό φαγητό μας περιμένει.

(…)

»Κοντοστέκεται κοντά στο πιάνο της γυναίκας του, που βρίσκεται κοντά στο παράθυρο. Και κοιτάει μέσα σ’ ένα δοχείο γεμάτο σκουλήκια, που είναι σκεπασμένο με κάτι παρτιτούρες ενός έργου του Μότσαρτ.

»Ύστερα, βγάζει από την τσέπη του μια σφυρίχτρα και φυσάει, βγάζοντας ένα κοφτό οξύ σφύριγμα. Τα σκουλήκια δεν δείχνουν να επηρεάζονται απ’ αυτό. Όταν, όμως ο Δαρβίνος προχωράει στο πιάνο και παίζει μερικές απλές νότες, τα σκουλήκια αποτραβιούνται.

Αυτό είναι το μοναδικό, μουσικό μου ταλέντο, λέει μ’ ένα χαμόγελο. Νομίζω ότι η γυναίκα μου θα προτιμούσε να κρατάω τα σκουλήκια στο εργαστήριό  μου.

Παραλίγο παπάς

»Αν και ο πατέρας, ο παππούς του και ο θείος του ήταν γιατροί, ο νεαρός Κάρολος δεν έβλεπε να έχει το ταλέντο να συνεχίσει την παράδοση. Σταμάτησε τις ιατρικές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, όταν διαπίστωσε πως του ήταν αδύνατο να παρακολουθήσει εγχειρήσεις». Ο πατέρας του έστειλε τον Κάρολο στο Κέιμπριτζ, για να ακολουθήσει εκκλησιαστική καριέρα.

Ακούγεται εντελώς αστείο το ότι κάποτε επρόκειτο να γίνω παπάς.

«Η σπουδη στο Καίμπριτζ γέμισε ανία το νεαρό Δαρβίνο. Και ρίχτηκε στο κυνήγι, το πιοτό και τη χαρτοπαιξία. Έγινε φίλος με τον καθηγητή της Βοτανολογίας Τζων Στήβενς Χένσλοου. Έμαθε μερικά για γεωλογία από τον καθηγητή Άνταμ Σέτζγουικ. Και άρχισε να κάνει μια συλλογή από έντομα.

Το ταξίδι που του άλλαξε τη ζωή

»Στις 17 Δεκεμβρίου 1831 (…) το ιστιοφόρο “Mπηγκλ” ξεκινούσε από το λιμάνι Ντέβενπορτ για  μια επιστημονική αποστολή, που θα κάλυπτε 40.000 μίλια και θα διαρκούσε πέντε χρόνια.

»Στο καράβι μπαρκάρησε ως άμισθος φυσιοδίφης, ο ηλικίας 22 χρόνων Κάρολος Δαρβίνος. Ο νέος άντρας διάσχισε τα υγρά δάση της Νότιας Αμερικής και περπάτησε στους βράχους των νησιών Γκαλαπάγκος. Παρατήρησε, κατέγραψε, συγκέντρωσε δείγματα. Και προσπάθησε να βρει για όλα ένα νόημα.

»Ο Δαρβίνος γύρισε στην Αγγλία το 1836. Τρία χρόνια αργότερα, παντρεύτηκε την ξαδέλφη του Έμα Γουίντζγουντ. Το 1842, το νεαρό ζεύγος εγκαταστάθηκε στο Ντάουν Χάουζ, που το ονόμασαν έτσι από το χωριό Ντάουν. Εκεί έφτιαξαν την οικογένειά τους. Εκείνη την εποχή, ο Δαρβίνος είχε ήδη δημοσιεύσει, με μεγάλη επιτυχία, το ημερολόγιο του ταξιδιού του. Ήταν πια ένας σχεδόν αναγνωρισμένος επιστήμονας.

Στην κόψη του νήματος

»Έπειτα από το ταξίδι του με το “Μπηγκλ”, o Δαρβίνος εργάστηκε είκοσι χρόνια για τη θεωρία της εξέλιξης. Έξι χρόνια μετά την επιστροφή του έγραψε μια μικρή πραγματεία, τρανταπέντε σελίδες αλλά δεν ήταν ακόμα έτοιμος να τη δημοσιεύσει»

Ο Δαρβίνος συνέχισε να ερευνά και να προσθέτει στοιχεία ώσπου το 1856 ενημερώθηκε ότι ο νεαρός φυσιοδίφης Άλφρεντ Ράσελ Ουάλας είχε καταλήξει σε συμπεράσματα που έμοιαζαν πολύ με εκείνα του Δαρβίνου και πως ο κίνδυνος να κλέψει την παράσταση από τον Δαρβίνο ήταν πολύ μεγάλος.

Προς μεγάλη έκπληξη και απογοήτευσή του, το 1858, ο Δαρβίνος παρέλαβε από τον ίδιο τον Ουάλας έναν χειρόγραφο 4.000 λέξεων «Για τις τάσεις των επιμέρους ειδών να προέρχονται απάντα από ένα αρχικό τύπο». Ο Ουάλας ζητούσε από τον Δαρβίνο να μεσολαβήσει ώστε το χειρόγραφο να φτάσει στον φίλο του Δαρβίνου και σπουδαίο γεωλόγο Τσαρλς Λυέλ.

Πολλοί στη θέση του Δαρβίνου θα άφηναν το χειρόγραφο του «ανταγωνιστή» τους στο συρτάρι, όμως εκείνος δεν το έκανε.

Τελικά, οι μελέτες των δύο φυσιοδιφών ανακοινώθηκαν ταυτόχρονα στο Σύλλογο Λινέ του Λονδίνου, με το όνομα του Δαρβίνου να αναφέρεται πρώτο.

«Τα επόμενα χρόνια ο Δαρβίνος δημοσίεψε το “μέγα έργο” του, ένα τόμο από 490 σελίδες, με τίτλο  “Για τη γένεση των ειδών, μέσω φυσικής επιλογής ή τη διαμόρφωση των ιδαίτερων χαρακτηριστικών στον αγώνα για επιβίωση»

Η κατακραυγή για τις ριζοσπαστικές απόψεις του Δαρβίνου, σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος κατάγεται ως είδος από τους πυθικούς προκάλεσαν την αντίδραση της εκκλησίας και μεγάλη κατακραυγή, η οποία όμως αργότερα κόπασε.

«Ο Δαρβίνος δημοσίεψε και άλλη μια εργασία του με τίτλο “Η έκφραση των συναισθημάτων στον άνθρωπο και τα ζώα”. Στο οποίο δεν μετακινείται από την πεποίθηση ότι το πνεύμα του ανθρώπου, όπως και το σώμα του επηρεάζεται και διαμορφώνεται από τις δυνάμεις της».