Παγκόσμια Τράπεζα για παλαιστινιακή οικονομία: Βαίνει προς κατάρρευση – Τι πρέπει να κάνει το Ισραήλ

Όσο οι ισραηλινές δυνάμεις ισοπεδώνουν τη Λωρίδα της Γάζας και πλέον και τον νότιο Λίβανο, ο Παλαιστινιακός λαός σε Γάζα και Δυτική Όχθη βιώνει πρωτόγνωρη οικονομική κατάρρευση, όπως αναφέρει έκθεση από την Παγκόσμια Τράπεζα.

Έντεκα μήνες μετά το ξέσπασμα του πολέμου, τα παλαιστινιακά εδάφη πλησιάζουν σε οικονομική ελεύθερη πτώση, εν μέσω μιας ιστορικής ανθρωπιστικής κρίσης στη Λωρίδα της Γάζας, αναφέρει η έκθεση, δείχνοντας και τις ευθύνες του Τελ Αβίβ έναντι των μειωμένων παλαιστινιακών εσόδων.

Ειδικότερα, η Παγκόσμια Τράπεζα ζητάει από το Ισραήλ να ακυρώσει τις πρόσφατες μονομερείς αποφάσεις παρακράτησης των τελωνειακών εσόδων (έσοδα εκκαθάρισης) της Παλαιστινιακής Αρχής για να διασφαλιστεί ότι η τελευταία θα μπορεί να καλύψει ζωτικές δημοσιονομικές υποχρεώσεις, όπως μισθοί, μισθοί, συντάξεις και κοινωνικές υπηρεσίες.

Πρόκειται για έσοδα των Παλαιστινίων από εισαγόμενα αγαθά, τα οποία δεσμεύει το Τελ Αβίβ εντείνοντας τον οικονομικό στραγγαλισμό των κατεχόμενων παλαιστινιακών εδαφών.

Η παύση των περισσότερων εμπορικών εργασιών στη Γάζα έχει αφήσει τα περισσότερα νοικοκυριά χωρίς καμία πηγή εισοδήματος, ενώ το κόστος των βασικών αγαθών έχει εκτοξευθεί κατά σχεδόν 250%.

Τα επίσημα στοιχεία της έκθεσης αποκαλύπτουν μείωση 35% του πραγματικού ΑΕΠ το πρώτο τρίμηνο του 2024 για τα παλαιστινιακά εδάφη συνολικά, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη οικονομική συρρίκνωση που έχει καταγραφεί. Η σύγκρουση έχει φέρει την οικονομία της Γάζας στο χείλος της συνολικής κατάρρευσης, με μια εκπληκτική συρρίκνωση 86% το 1ο τρίμηνο του 2024.

Η σχεδόν πλήρης παύση της οικονομικής δραστηριότητας άφησε τη Λωρίδα σε βαθιά ύφεση, με το μερίδιό της στην παλαιστινιακή οικονομία να πέφτει κατακόρυφα από 17%  -κατά μέσο όρο τα προηγούμενα χρόνια- σε λιγότερο από 5% σήμερα.

Παράλληλα, η οικονομία της Δυτικής Όχθης συρρικνώθηκε κατά 25% το 1ο τρίμηνο του 2024, με τους τομείς του εμπορίου, των υπηρεσιών, των κατασκευών και της μεταποίησης να παρουσιάζουν τη σημαντικότερη πτώση.

Ο αντίκτυπος στους ανθρώπους ήταν καταστροφικός: υπολογίζεται ότι 40.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 30.000 τραυματίστηκαν σοβαρά. Οι συνεχιζόμενες εχθροπραξίες και το κλείσιμο έχουν αποτρέψει την είσοδο βασικών προμηθειών στη Λωρίδα, οδηγώντας σε εκτεταμένη επισιτιστική ανασφάλεια και σοβαρές ελλείψεις νερού, καυσίμων και ιατρικού εξοπλισμού, παράλληλα με την κατάρρευση της παροχής υπηρεσιών.

Υπενθυμίζεται ότι πρόσφατα Οργανισμός Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) και το Γραφείο Πληθυσμού, Προσφύγων και Μεταναστών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ (PRM), με ξεχωριστές εκθέσεις που απέστειλαν στον υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν, κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι το Ισραήλ είχε εσκεμμένα μπλοκάρει τις παραδόσεις τροφίμων και φαρμάκων στη Γάζα.

Η ανθρωπιστική κατάσταση επιδεινώνεται από τον εκτοπισμό περίπου 1,9 εκατ. ανθρώπων, με τα καταφύγια να ξεχειλίζουν και τις ανεπαρκείς υπηρεσίες υγιεινής. Οι αναφορές για συνθήκες που μοιάζουν με λιμό, υποσιτισμό και ασθένειες αυξάνονται, ενώ μεγάλα εμπόδια εξακολουθούν να περιορίζουν σοβαρά την πρόσβαση στην ανθρωπιστική βοήθεια, εμποδίζοντας τις προσπάθειες αντιμετώπισης της κρίσης.

Χρηματοδοτικό κενό βλέπει η Παγκόσμια Τράπεζα

Το χρηματοδοτικό κενό της Παλαιστινιακής Αρχής προβλέπεται να φθάσει τα 1,86 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2024, υπερδιπλάσιο από το έλλειμμα του 2023, το οποίο μπορεί να δημιουργήσει αυξημένους κινδύνους για συστημική αποτυχία, ειδικά επηρεάζοντας την παροχή δημόσιας υπηρεσίας.

Ανησυχητικό είναι ότι το κενό συνεχίζει να καλύπτεται κυρίως με δανεισμό από εγχώριες τράπεζες και ληξιπρόθεσμες οφειλές προς τον ιδιωτικό τομέα, τους δημόσιους υπαλλήλους και το συνταξιοδοτικό ταμείο.

Η κατάσταση κάπως «θεραπεύεται» από τις αυξανόμενες συνεισφορές χορηγών από τη Παγκόσμια Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοινώνοντας τις προθέσεις τους να ενισχύσουν τις επιχορηγήσεις στην Παλαιστινιακή Αρχή βραχυπρόθεσμα, ως μέρος ενός ολοκληρωμένου σχεδίου μεταρρυθμίσεων.

Οι 9 στους 10 είδαν συρρίκνωση εσόδων

Μπροστά στην οικονομική στασιμότητα της Λωρίδας της Γάζας και την υποτονική ζήτηση στη Δυτική Όχθη, η ανεργία έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ τόσο στη Δυτική Όχθη όσο και στη Γάζα.

Μπορεί ο ιδιωτικός τομέας στη Δυτική Όχθη έχει επιδείξει ανθεκτικότητα ευνοώντας την υποαπασχόληση έναντι των απολύσεων, αλλά λόγω της απώλειας θέσεων εργασίας και των μειωμένων ωρών εργασίας, το 87,2% των εργαζομένων στη Δυτική Όχθη είδαν τα εισοδήματα των νοικοκυριών τους να συρρικνώνονται.

Πρόσφατες έρευνες από το Παλαιστινιακό Κεντρικό Γραφείο Στατιστικής (PCBS) και τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) δείχνουν ότι περίπου τα 2/3 των επιχειρήσεων στη Δυτική Όχθη ανέφεραν κάποια μορφή μείωσης του εργατικού τους δυναμικού.

Η παύση των περισσότερων εμπορικών εργασιών στη Γάζα έχει αφήσει τα περισσότερα νοικοκυριά χωρίς καμία πηγή εισοδήματος, ενώ το κόστος των βασικών αγαθών έχει εκτοξευθεί κατά σχεδόν 250%. Η καταστροφή των περισσότερων επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με τον εκτοπισμό τόσο των ιδιοκτητών όσο και των εργαζομένων, έχουν αφήσει τα περισσότερα νοικοκυριά χωρίς καμία πηγή εισοδήματος.

Έτσι, οι οικονομικές δραστηριότητες που επιβιώνουν είναι ως επί το πλείστον άτυπες, με βασικά αγαθά να πωλούνται στη μαύρη αγορά σε εξωφρενικές τιμές. Σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος μεταφοράς και τις περιοριστικές πολιτικές εισαγωγών, αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν σε αύξηση 250% στις τιμές των βασικών προϊόντων στη Γάζα τον Αύγουστο του 2024 σε σύγκριση με τον Αύγουστο του 2023.

Καταστροφή αγροτικής οικονομίας

Η αγροδιατροφική οικονομία έχει υποστεί σοβαρές ζημιές, επιδεινώνοντας την ανθρωπιστική κρίση . Οι ζημιές στις γεωργικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των πηγαδιών και των ηλιακών συλλεκτών, έχουν εμποδίσει τις γεωργικές δραστηριότητες και έχουν αυξήσει το κόστος παραγωγής.

Πριν από το 2020, η γεωργία παρείχε επίσημη απασχόληση στο 13% περίπου του εργατικού δυναμικού στη Γάζα και στήριζε τα προς το ζην της συντριπτικής πλειοψηφίας, προσφέροντας άτυπη απασχόληση σε πάνω από το 90% του πληθυσμού.

Πρόσφατη ανάλυση τηλεπισκόπησης από το Δορυφορικό Κέντρο των Ηνωμένων Εθνών (UNOSAT) αποκαλύπτει ότι το 63% των μόνιμων καλλιεργειών της Γάζας έχουν υποστεί μείωση της υγείας και της πυκνότητας των. Περίπου το 70% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Γάζας, της Βόρειας Λωρίδας της Γάζας και της Καν Γιούνις έχει υποστεί ζημιές. Ως αποτέλεσμα, η επισιτιστική ανασφάλεια στη Γάζα έχει εκτοξευθεί στα ύψη, ωθώντας σχεδόν 2 εκατ. ανθρώπους στα όρια του εκτεταμένου λιμού. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της Γάζας αντιμετωπίζουν έντονες ελλείψεις. Η τελευταία ανάλυση IPC δείχνει ότι το 15% του πληθυσμού (350.000 άτομα) βιώνει συνθήκες λιμού, με σχεδόν πλήρη έλλειψη τροφής.

Επιπλέον, το 1/3 του πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, υποφέροντας από έντονα ελλείμματα τροφίμων και υψηλότερα ποσοστά θανάτων.

Το ανησυχητικό 90% των παιδιών κάτω των ετών δύο, μαζί με το 95% των εγκύων και των θηλαζουσών γυναικών στη Γάζα υποφέρουν από ακραία επισιτιστική φτώχεια, καταναλώνοντας δύο ή λιγότερες ομάδες τροφίμων. Περίπου το 95% των νοικοκυριών περιορίζουν τα γεύματα και το μέγεθος των μερίδων, με δύο στα τρία νοικοκυριά να τρώνε ένα γεύμα την ημέρα. Το εκπαιδευτικό σύστημα στη Γάζα έχει καταρρεύσει. Και τα 625.000 παιδιά σχολικής ηλικίας στη Γάζα έμειναν εκτός σχολείου από τις 7 Οκτωβρίου 2023. Οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι σχεδόν το 95% των εγκαταστάσεων βασικής, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχουν υποστεί ζημιές ή καταστράφηκαν.

Εξάρτηση παλαιστινιακών τραπεζών από ισραηλινές

Η μεγάλη οικονομική συρρίκνωση στη Δυτική Όχθη από τα τέλη του 2023 εκτιμάται ότι μεταφράστηκε σε υπερδιπλασιασμό του ποσοστού φτώχειας που υπολογίστηκε στα μέσα του 2024, από 12% σε 28%. Ο παλαιστινιακός χρηματοπιστωτικός τομέας -ιστορικά μια σταθεροποιητική δύναμη- δέχεται ολοένα και μεγαλύτερες πιέσεις εντείνοντας τις υπάρχουσες προκλήσεις, όπως η έλλειψη μετρητών.

Η συνεχιζόμενη οικονομική συρρίκνωση, οι δημοσιονομικοί αγώνες της Παλαιστινιακής Αρχής και η αυξημένη αστάθεια των διασυνοριακών πληρωμών συμβάλλουν στην αύξηση της πίεσης, υπογραμμίζει η Παγκόσμια Τράπεα. Ειδικότερα, η σοβαρή έλλειψη μετρητών στη Γάζα επηρεάζει την ικανότητα των κατοίκων της Γάζας να έχουν πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια και καταθέσεις μέσω ΑΤΜ και εμβασμάτων μέσω φορέων μεταφοράς χρημάτων. Αυτή η επισφαλής κατάσταση υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη λήψης μέτρων για τη διασφάλιση της ακεραιότητας του κλάδου και την υποστήριξη της ανάκαμψής του.

Η διατήρηση των σχέσεων τραπεζικής ανταπόκρισης (CBRs) μεταξύ των παλαιστινιακών και ισραηλινών τραπεζών εξακολουθεί να είναι κρίσιμη για την πρόληψη συστημικών οικονομικών επιπτώσεων, όπως σημειώνει η Παγκόσμια Τράπεζα, τονίζοντας ότι είναι τα CBR είναι απαραίτητα στη παλαιστινιακή οικονομία για τη διεξαγωγή χρηματοοικονομικών συναλλαγών με το Ισραήλ και τη διεθνή κοινότητα.

Τα πρόσφατα ζητήματα που παρουσιάστηκαν με την ανανέωση των εγγυητικών επιστολών [έγγραφο τραπέζης που ενεργεί ως εγγύηση τήρησης από τον εντολέα υποχρεώσεων σε έναν δικαιούχο0] υπογράμμισαν τους κινδύνους για το παλαιστινιακό τραπεζικό σύστημα από πιθανή αποσύνδεση από τις ισραηλινές τράπεζες. Οι κίνδυνοι μετριάστηκαν μόνο προσωρινά με μια 4μηνη ανανέωση που χορηγήθηκε από την κυβέρνηση του Ισραήλ.

Η διακοπή των CBR πιθανότατα θα προκαλούσε ταχεία διακοπή σε βασικές τραπεζικές υπηρεσίες και θα είχε βαθιές αρνητικές επιπτώσεις στον παλαιστινιακό πραγματικό τομέα, ειδικά καθώς η παλαιστινιακή οικονομία χρησιμοποιεί το ισραηλινό σέκελl ως το κύριο de facto νόμισμα.

Είναι σημαντικό ότι μια τέτοια απόλυση θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε αύξηση των άτυπων ή μη ρυθμιζόμενων χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων, περιπλέκοντας τη χρηματοοικονομική ρύθμιση και εποπτεία.