Mario Armengol, ο άγνωστος μαχητής της εκστρατείας γελοιογραφίας κατά του Χίτλερ στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Έφτασε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1940, αφού υπηρέτησε στη Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων, η οποία πολεμούσε κατά των Ναζί, και στάθηκε στο πλευρό των Δημοκρατικών στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.

Εκεί, ο Rafael Armengol Torrella ήρθε σε επαφή με το Υπουργείο Πληροφοριών της κυβέρνησης του Ουίνστον Τσόρτσιλ. Έστειλε μερικά σχέδια και προσλήφθηκε ένα χρόνο αργότερα για να πολεμήσει στο μέτωπο της προπαγάνδας κατά των δυνάμεων του Άξονα, χρησιμοποιώντας τα μολύβια του και το σαρκαστικό, αιχμηρό και μερικές φορές σκατολογικό χιούμορ του.

Δεν έδινε μεγάλη αξία στο έργο του

Ο Χίτλερ αποτέλεσε το κύριο αντικείμενο της οξείας κριτικής ενός από τους μεγαλύτερους γελοιογράφους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα σχέδια του οποίου δημοσιεύτηκαν σε διεθνή περιοδικά και εκδόσεις και μάλιστα συγκεντρώθηκαν σε δύο μικρά βιβλία που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της πιο φονικής σύγκρουσης στην ιστορία, παρά τις δυσκολίες που υπήρχαν.

Ωστόσο, ο Armengol παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος. Ο ίδιος σταμάτησε να ασχολείται με τη γελοιογραφία όταν τελείωσε ο πόλεμος και αφοσιώθηκε στη ζωγραφική, το σχέδιο και τη γλυπτική. Δεν έδινε μεγάλη αξία στο έργο του, το οποίο θεωρούσε ότι ήταν σχέδια εν καιρώ πολέμου και ως εκ τούτου το ανέθετε.

Τα διατήρησε όμως με τον καιρό, όπως και η οικογένειά του, χάρη στην οποία 80 χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έρχονται στο φως σε μια πρωτοφανή έκθεση που συγκεντρώνει περίπου 150 γελοιογραφίες του Καταλανού καλλιτέχνη στο μουσείο MuVIM της Βαλένθια.

«Το έργο του συνεχίζει να μας προκαλεί σε ένα πολύ υπερβατικό ερώτημα: πώς ένας άνθρωπος γεμάτος μίσος μπορεί να οδηγήσει ολόκληρους λαούς προς την άβυσσο, παρασύροντας την ίδια την κοινωνία σε συλλογική υποβάθμιση»

Photo: Colección Familia Armengol Gasu

«Πολύπλευρο και τρομερά μοντέρνο στυλ»

«Μελάνι κατά του Χίτλερ» είναι ο τίτλος της έκθεσης που εγκαινιάστηκε στις 2 Οκτωβρίου και μπορεί να προβληθεί μέχρι τον Φεβρουάριο του επόμενου έτους, πριν μεταφερθεί στο μουσείο MNAC της Βαρκελώνης.

«Ήταν ένας εξαιρετικός γελοιογράφος», δήλωσε ο Plàcid Garcia-Planas, δημοσιογράφος της La Vanguardia και επιμελητής της έκθεσης στα εγκαίνιά της, μαζί με τον ιστορικό του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης Arnau Gonzàlez.

Και οι δύο τόνισαν ότι ο Armengol ήταν ο μόνος Ισπανός καλλιτέχνης που εργάστηκε εντατικά για τη βρετανική προπαγάνδα και τους συμμάχους. Και το έκανε αυτό με ένα «πολύπλευρο και τρομερά μοντέρνο στυλ, το οποίο ήδη παραπέμπει στα σημερινά κόμικς. Το έργο του συνεχίζει να μας προκαλεί σε ένα πολύ υπερβατικό ερώτημα: πώς ένας άνθρωπος γεμάτος μίσος μπορεί να οδηγήσει ολόκληρους λαούς προς την άβυσσο, παρασύροντας την ίδια την κοινωνία σε συλλογική υποβάθμιση», δήλωσε ο García-Planas, ο οποίος έχει εργαστεί ως πολεμικός ανταποκριτής σε πολλές συγκρούσεις.

Οι γελοιογραφίες αποπνέουν «μια ανθρώπινη και πολιτική ένταση που μας προκαλεί σήμερα για τα όρια του χιούμορ», προσθέτουν οι επιμελητές

Photo: Colección Familia Armengol Gasu

Μέτωπα πολέμου

«Ήταν ένας κρυμμένος θησαυρός και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να έρθει στο φως», δήλωσε ο εγγονός του καλλιτέχνη, Gil Armengol, αναφερόμενος στη σημασία των σχεδίων στο σημερινό πλαίσιο, στο οποίο μαίνονται διάφοροι πόλεμοι και ο λαϊκισμός βρίσκεται σε έξαρση.

Ένα άλλο μέλος της οικογένειας, η Lindah Kiddey, τόνισε τη γενναιόδωρη προσωπικότητα του καλλιτέχνη και τον σοσιαλιστικό ακτιβισμό του. «Τα 150 σχέδια που εκτίθενται είναι ένας πραγματικός θησαυρός της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας, γεμάτος από προβληματισμούς που, 80 χρόνια μετά, εξακολουθούν να είναι επίκαιροι», δήλωσαν οι επιμελητές.

«Πρόκειται για γελοιογραφίες που μας μιλούν για όλα τα μεγάλα θέματα και τα μέτωπα του πολέμου, αποτελώντας ένα σπουδαίο ιστορικό αρχείο», προσθέτει.

Καρικατούρα οι Ναζί

Πρόκειται, σε κάθε περίπτωση, για έργα με διακηρυγμένη προπαγανδιστική βούληση, για την «καταπολέμηση της αδιαμφισβήτητης δύναμης έλξης της σβάστικας ως σύμβολο του ναζισμού» και στα οποία ο γερμανικός στρατός γίνεται καρικατούρα, με στόχο επίσης να κινητοποιήσουν τους πολίτες σε σχέση με τις στρατιωτικές δυνάμεις των Συμμάχων.

Οι γελοιογραφίες αποπνέουν «μια ανθρώπινη και πολιτική ένταση που μας προκαλεί σήμερα για τα όρια του χιούμορ», προσθέτουν οι επιμελητές.

Η έκθεση οργανώνεται θεματικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς και εμπλουτίζεται από ένα μικρό δείγμα νομισμάτων που έφεραν στις τσέπες τους οι στρατιώτες που πολέμησαν στον πόλεμο: μια συμβολή που εμβαθύνει στη μαζική διάδοση των συμβόλων που οι καρικατούρες που εκτίθενται προσπάθησαν να καταστρέψουν ή να υπερασπιστούν. Το μέγεθος ορισμένων από τα σχέδια έχει μεγεθυνθεί, όπως ακριβώς δημοσιεύτηκαν.

Το MuVIM εργάζεται με την πρόθεση να επιτρέψει σε αυτή τη συλλογή σχεδίων να ταξιδέψει σε διάφορες πόλεις της Ισπανίας και της Ευρώπης, δεδομένης της σημασίας τους, σύμφωνα με τον διευθυντή του μουσείου, Rafa Company, και τον περιφερειακό αντιπρόσωπο της Βαλένθια για τον πολιτισμό, Paco Teruel.

*Με στοιχεία από elpais.com