Μαξ Πλανκ: Ο κορυφαίος φυσικός, ο άνθρωπος

Η Ακαδημία πενθεί τον θάνατον του ξένου εταίρου της Τάξεως των Θετικών Επιστημών Max Planck, επισυμβάντα τη 4η Οκτωβρίου 1947 εν Γοτίγγη. Ο Planck εγένετο ξένος εταίρος της ημετέρας Ακαδημίας τη 24η Μαρτίου 1933. Ανήκει εις τους κορυφαίους φυσικούς των χρόνων ημών. Τα κατ’ αυτόν υπό επιστημονικήν έποψιν θα είπη εν συντομία μετ’ εμέ ο συνάδελφος κ. Κωνστ. Μαλτέζος, ειδικώτερος περί τα ζητήματα της φυσικής.

Εγώ επιθυμώ ολίγα τινά να είπω περί του εκλιπόντος μεγάλου επιστήμονος έχοντα γενικώτερον χαρακτήρα. Είχε γεννηθή εν Κιέλω τη 23η Απριλίου 1858. Διατρέχων το 22ον έτος της ηλικίας του έγινε υφηγητής εις το Πανεπιστήμιον του Μονάχου, είκοσι επτά ετών έγινεν έκτακτος καθηγητής εκεί, ως έκτακτος δ’ επίσης καθηγητής ήλθε τω 1889 εις το Πανεπιστήμιον του Βερολίνου, όπου και έγινε τακτικός εις ηλικίαν τριάκοντα και τεσσάρων ετών.

Η ταχεία επιστημονική σταδιοδρομία του εν Βερολίνω δεικνύει ακριβώς ότι επρόκειτο περί επιστήμονος πεπροικισμένου υπό της φύσεως με μεγάλα πνευματικά χαρίσματα. Τούτο άλλως τε το διέβλεπε τις αμέσως ατενίζων το πρόσωπον του ανδρός τούτου.

Από του 1930-1937 διετέλεσε πρόεδρος της Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften, διάδοχος γενόμενος του μεγάλου Adolf von Harnack εν τη διοικήσει των 34 ινστιτούτων της επιστημονικής αυτής εταιρείας εις τα οποία εξητάζοντο φυσική και χημεία, βιολογία και ιατρική, τεχνολογία και λιμνολογία (η νέα επιστήμη διά τον «οργανισμόν» των λιμνών).

Ο Planck είναι ο θεμελιωτής της λεγομένης εν τη φυσική Quantentheorie (Θεωρία των ακτινοβολίδων), ήτις θεμελιωδώς μετέβαλε την νεωτέραν φυσικήν. Κατά την θεωρίαν ταύτην τα άτομα δεν έχουσι συνεχή ενέργειαν ακτινοβολίας εις οιονδήποτε μέγεθος, δεν είναι λοιπόν μέγεθος συνεχώς μεταβλητόν, αλλά έχουσι ενέργειαν μόνον καθ’ ωρισμένα Quanten εις μέγεθος ουχί συνεχές.

Με τους νόμους της ακτινοβολίας και την Quantentheorie έδειξε νέους δρόμους εν τη επιστήμη διερευνήσας και διαφωτίσας εις μέγαν βαθμόν την πραγματικότητα, την οποίαν επεδίωξε και πειραματικώς και διανοητικώς να καθυποτάξη. Το εν τη λεγομένη κλασσική φυσική δόγμα περί του ότι η φύσις δεν κάμνει άλματα κατέπεσε.

Το φως παραδ.χ. δεν είναι πλέον νοητόν ως ομοιοτρόπως ρέουσα κίνησις κυμάτων, αλλά ως συγκείμενον εκ μικροτάτων εκ του μεγέθους των κυμάτων εξαρτωμένων φωτεινών «ποσοτήτων» (Quanten), των ποσοτήτων μετά της εκάστοτε δυναμένης να μετρηθή ενεργείας των (το Quantum της ενεργείας).

Αι κυριώταται των ερευνών του περιστρέφονται περί την θεωρίαν της ακτινοβολίας και την θερμοδυναμικήν.

Τα κυριώτατα των έργων του είναι:

1) Παραδόσεις περί της θερμοδυναμικής (Vorlesungen über Thermodynamik), 1897, 9η έκδ. 1930.

2) Εισαγωγή εις την Θεωρητικήν Φυσικήν (Einführung in die theoretische Physik), 5τομος, 1916-1930.

3) Οδοί προς την φυσικήν γνώσιν (Wege zur physikalischen Erkenntnis), 1934.

Τω 1918 έτυχε του βραβείου Nobel.

Υπήρξεν εις των τεσσάρων ισοβίων Γραμματέων (Ständiger Sekretär) της Πρωσσικής Ακαδημίας των Επιστημών, προέδρων δηλαδή οίτινες διαδέχονται διαρκώς αλλήλους εις την προεδρίαν της Ακαδημίας, ουχί σπανίως δε προήδρευσε των δύο μεγάλων ετησίων πανηγυρικών συνεδριών της Πρωσσικής Ακαδημίας Leibniztag και Friedrichtag, καθ’ ας εξεφώνει λαμπρούς πανηγυρικούς και γενικωτέρου πολιτιστικού περιεχομένου, σχέσιν έχοντας προς την εορταζομένην ημέραν, προς τιμήν του Λεϊβνητίου ή του Μεγάλου Φρειδερίκου, και ουχί μόνον προς τας ιδιαιτέρας αυτού επιστημονικάς ενασχολήσεις.

Ήτο πρόδηλος η άρνησις ην έτρεφε προς το εθνικοσοσιαλιστικόν καθεστώς, ως τόσοι και τόσοι άλλοι λόγιοι της Γερμανίας, οίτινες συναισθανόμενοι την αδυναμίαν αυτών και τον άμεσον επικρεμάμενον κίνδυνον δι’ αντίθετον εκδήλωσιν κατηνάγκαζον εαυτούς εις οδυνηράν σιωπήν. Την άρνησιν ταύτην του Planck έβλεπε κανείς καταφανώς, εάν παρίστατο ευκαιρία καθ’ ην επεβάλλετο η κωμική εκείνη της δεξιάς χειρός ανάτασις, η οποία εγίνετο άλλως υπό των οπαδών του καταρρεύσαντος καθεστώτος και άλλως υπό του Planck, όστις συνεσταλμένος εσχημάτιζε σχεδόν καμπύλην διά της ανατεταμένης χειρός του.

Οι γνήσιοι Γερμανοί, καθ’ ους χρόνους εμεσουράνει εν Γερμανία ο αστήρ του Einstein, αντέτασσον και αυτοί ως ισάξιον και ισότιμον τον Planck. Οι άνδρες ούτοι ετίμων αμοιβαίως αλλήλους και συνειργάζοντο και εν τη Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft και εν τη Ακαδημία των Επιστημών.

Είναι χαρακτηριστικόν ότι αρχικώς εσκόπει να σπουδάση μουσικήν, αλλά το δαιμόνιον το επιτάσσον εις αυτόν να μείνη εις την φυσικήν υπήρξεν ισχυρότερον. Αλλά δι’ όλου του βίου εκαλλιέργει μετ’ ενθουσιασμού την μουσικήν, ήτις ήτο δι’ αυτόν τρόπον τινά πεδίον δράσεως όπου το πάθος και η δύναμις της διαμορφώσεως είναι επίσης ισχυρά. Εις την διαμόρφωσιν της όλης προσωπικότητος και επιστημονικότητός του συνετέλεσε πολύ η κλίσις του αύτη.

Το έτερον ομόζυγον υπήρξεν η αγάπη του προς την φύσιν, προς την αναρρίχησιν εις τα βουνά, διότι εις αυτά εύρισκεν ανακούφισιν από την βαρείαν διανοητικήν εργασίαν.

Εκ της φυσικής ορμώμενος ανήλθεν εις φιλοσοφικά, ηθικά και θρησκευτικά ζητήματα, περίφημος δε είναι η διάλεξίς του περί θρησκείας και των φυσικών επιστημών.

*Ομιλία του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, Ιωάννη Καλιτσουνάκη (διαπρεπούς φιλολόγου και πανεπιστημιακού, 1878-1966), σε συνεδρία του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας που πραγματοποιήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 1947 (πηγή: Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών).

Ο Ιωάννης Καλιτσουνάκης

Ο διακεκριμένος γερμανός θεωρητικός φυσικός Μαξ Πλανκ (Max Karl Ernst Ludwig Planck) γεννήθηκε στο Κίελο στις 23 Απριλίου 1858 και απεβίωσε στο Γκέτινγκεν στις 4 Οκτωβρίου 1947.

Ο Πλανκ, που θεωρείται θεμελιωτής της κβαντικής θεωρίας και πρωτεργάτης της κβαντικής επανάστασης, τιμήθηκε με το Νομπέλ Φυσικής το 1918.